"Hayat; iman ve cihattır." Necmettin ERBAKAN
T
| TA | Kur'anın alfabesinde üçüncü harfin adıdır. Ebcedî değeri 400'dür. |
| TA | f. Kat. Kıvrım. Büklüm. Misil, mânend. Nihayet. Gayet. Kadar, beri, dek. (mânalarına gelir) Meselâ : |
| TÂ BEKEY | Ne vakte kadar. |
| TÂ BE KIYAMET | Kıyamete kadar. |
| TÂ HAŞRE DEK | Haşre kadar. |
| TA' (TAE) | Alçak, iniş yer. * Başı aşağı etmek. |
| TAA | Muti olmak. İtaat etmek. |
| TAAB | Yorgunluk. Sıkıntı. Zahmet. Bezginlik. Eziyet. |
| TAAB-I DİMAĞÎ | Zihnî yorgunluk. Dimağın yorgunluğu. |
| TAAB-ÂVER | f. Yorgunluk veren. |
| TAABBÜD | İbadet etmek. Kulluk etmek.(Ey insan! Kur'ânın desâtirindendir ki, Cenab-ı Hakk'ın mâsivâsından hiçbir şeyi ona taabbüd edecek bir derecede kendinden büyük zannetme. Hem sen kendini hiç bir şeyden tekebbür edecek derecede büyük tutma. Çünkü mahlukat, ma'budiyetten uzaklık noktasında müsâvi oldukları gibi, mahlukiyet nisbetinde de birdirler. L.) |
| TAABBÜDÎ | İbadete ait olup emrolunduğu için yapılan. Sebeb ve illeti sadece emir olan, aklın muhakemesine bağlı olmayan. İbâdete âit ve müteallik.(Mesâil-i şeriattan bir kısmına "Taabbüdî" denilir; aklın muhakemesine bağlı değildir; emrolduğu için yapılır. İlleti, emirdir.Bir kısmına "Mâkul-ül mâna" tâbir edilir. Yâni: Bir hikmet ve bir maslahatı var ki, o hükmün teşriine müreccih olmuş; fakat sebep ve illet değil. Çünkü: Hakiki illet, emir ve nehy-i İlâhidir.Şeairin taabbüdî kısmı; hikmet ve maslahat onu tağyir edemez, taabbüdîlik ciheti tereccuh ediyor, ona ilişilmez. Yüzbin maslahat gelse, onu tağyir edemez. Öyle de: "Şeairin faidesi, yalnız mâlum mesâlihtir." denilmez ve öyle bilmek hatâdır. Belki o maslahatlar ise, çok hikmetlerinden bir faidesi olabilir. Meselâ biri dese: "Ezanın hikmeti, müslümanları namaza çağırmaktır; şu halde bir tüfenk atmak kâfidir. "Halbuki o divane bilmez ki, binler maslahat-ı ezaniye içinde o bir maslahattır. Tüfenk sesi, o maslahatı verse; acaba nev'-i beşer namına, yahut o şehir ahalisi namına hilkat-ı kâinatın netice-i uzması ve nevi beşerin netice-i hilkatı olan ilân-ı Tevhid ve Rububiyet-i İlâhiyeye karşı izhar-ı ubudiyete vasıta olan ezanın yerini nasıl tutacak?Elhasıl: Cehennem lüzumsuz değil; çok işler var ki, bütün kuvvetiyle "Yaşasın Cehennem!" der. Cennet dahi ucuz değildir; mühim fiat ister. M.) |
| TAABBÜS | (C.: Taabbüsât) Yüz ekşitme, somurtma, surat asma. |
| TAABBÜS | Sayıklama. * Havadaki bir şeyi tutmağa çalışır gibi ellerini sallıyarak hareket ettirme. |
| TAACCÜB | şaşma, hayret etme. Tahayyür."Resul-ü Ekrem'den (A.S.M.) rivayet olunuyor ki: "Taaccüb bütün taaccüb ona ki: Cenab-ı Hakk'ın halkını görüp dururken Allah'da şek eder. Şuna taaccüb olunur ki: Neş'et-i ulâyı tanır da neş'et-i uhrâyı inkâr eder. Şuna da taaccüb olunur ki: Her gün her gece ölüp dirilip dururken ba's-ü nüşuru inkâr eder. şuna da taaccüb olunur ki: Cennet'e ve naim-i Cennet'e iman eder de yine dâr-ül gurur için çalışır. Şuna da taaccüb olunur ki: Evvelinin bulaşık bir nutfe, âhirinin mülevves bir ciyfe olduğunu bilir de yine tekebbür ve tefâhur eder." (E.T.) |
| TAACCÜC | Şamata, gürültü, patırtı. |
| TAACCÜL | Acelecilik. Acele etmek. |
| TAACCÜLAT | (Taaccül. C.) Acele etmeler. Acelecilikler. |
| TAACCÜN | (Acn. dan) Hamurlaşma, hamur hâline gelme, mâcun gibi olma. |
| TAACİB | Acayib şeyler. Tuhaf şeyler. |
| TAAC'UC | Çeşitli seslerin birbirine karışması. |
| TAADDİ | Saldırma. * Düşmanlık. * Ezme. * Şeriattan ayrılma. Tecavüz etme. Zulmetme. Örf âdet ve mukavelenin hilâfına hareket etme. * Gr: Fiilin geçer halde olması, müteaddi olması. |
| TAADDÜD | Çoğalma. Birden fazla olma. Tekessür etme. |
| TAADDÜD-Ü EZVAC | (Bak: Taaddüd-ü zevcat) |
| TAADDÜD-Ü ZEVCAT | Bir kaç kadınla evlilik hali. (Bak: Aile)(Medeniyet, taaddüd-ü ezvacı kabul etmiyor. Kur'anın o hükmünü, kendine muhalif-i hikmet ve maslahat-ı beşeriyeye münâfi telâkki eder. Evet, eğer izdivacdaki hikmet, yalnız kaza-yı şehvet olsa, taaddüt bilâkis olmalı. Halbuki, hatta bütün hayvânatın şehâdetiyle ve izdivac eden nebâtatın tasdikıyle sabittir ki; izdivacın hikmeti ve gayesi, tenasüldür. Kaza-yı şehvet lezzeti ise, o vazifeyi gördürmek için rahmet tarafından verilen bir ücret-i cüz'iyyedir. Madem, hikmeten, hakikaten, izdivaç, nesil içindir, nev'in bekası içindir. Elbette, bir senede yalnız bir defa tevellüde kabil ve ayın yarısında kabil-i telâkkuh olan ve elli senede ye'se düşen bir kadın, ekseri vakitte tâ yüz seneye kadar kabil-i telkih bir erkeğe kâfi gelmediğinden, medeniyet pekçok fâhişehâneleri kabul etmeye mecburdur. S.) (İslâmiyet'in ahkâmı iki kısımdır:Birisi: Şeriat ona müessistir, bu ise hüsn-ü hakiki ve hayr-ı mahzdır.İkincisi: Şeriat muaddildir. Yâni; gayet vahşi ve gaddar bir suretten çıkarıp, ehven-i şer ve muaddel ve tabiat-ı beşere tatbiki mümkün ve tamamen hüsn-ü hakikiye geçebilmek için zaman ve zeminden alınmış bir surete ifrağ etmiştir. Çünki, birden tabiat-ı beşerde umumen hüküm-ferma olan bir emri birden ref'etme, bir tabiat-ı beşeri birden kalbetmek iktiza eder. Binaenaleyh, Şeriat, vâzı-ı esâret değildir. Belki en vahşi suretten, böyle tamamen hürriyete yol açacak ve geçebilecek surete indirmiştir, tâdil etmiştir. Hem de dörde kadar taaddüd-ü zevcat tabiata, akla, hikmete muvâfık olmakla beraber, şeriat bir taneden dörde çıkarmamış, belki sekiz dokuzdan dörde indirmiştir. Bahusus taaddüdde öyle şerâit koymuştur ki; ona mürâat etmekle hiç bir mazarrata müeddi olmaz. Bazı noktada şer olsa da ehven-i şerdir. Ehven-i şer ise bir adâlet-i izâfiyedir... Münâzarat) |
| TAADİ | Düşmanlık etmek. |
| TAADÜL | Beraberlik, eşitlik. |
| TAAFFÜF | İffetli olma. İffetli görünme. * Tekellüfle salihlik yapma. Ahlâk dışı şeylerden kaçınma. * İstemekten uzak durma. |
| TAAFFÜN | (Ufunet. den) Çürüyüp kokuşma. Leş kokusu. Fena ve pis kokular. |
| TAAFFÜN-İ NEFES | Nefesin kokması. |
| TAAFFÜNAT | (Taaffün. C.) Fena ve pis kokular. |
| TAAHHÜD | (Ahd. den) Bir işin veya bir şeyin yapılması için söz verme, üzerine almak. İltizam etme. Resmi söz verme. Yüklenme. * Postaya verilen bir şeyin, yerine varmasını sağlama. |
| TAAHHÜDÂT | (Taahhüd. C.) Üzerine alınan işler. Taahhüdler. |
| TAAHHÜDNÂME | f. Söz verdiğine ve taahhüd ettiğine dair yazılan vesika. |
| TAAKKUD | (Ukde. den) Bağlanma. Düğümlenme. Anlaşılmaz hâle gelme. |
| TAAKKUL | Hatırlama. Zihin yararak anlama. Akıl erdirme. Hatıra getirme. (Bak: Dimağ) |
| TAALA | (Bak: Teâlâ) |
| TAALLUK | Bağlılık. Münasebet. Alâkalı oluş. Ait olma. * Dünya alâkası. * Sevme. |
| TAALLUKAT | Bir kimsenin yakınları, akrabaları. Alâkalılar. |
| TAALLÜL | (İllet. den) Vesile ve bahane arama. Bir işten kaçınma. * Mâzeret. |
| TAALLÜLÂT | (Taallül. C.) Ağır davranma. |
| TAALLÜM | (İlim. den) İlim edinme. Öğrenme. Ders okuyarak öğrenme. |
| TAALLÜN | Aleni, âşikâr, meydanda olma. Herkesin gözü önünde gibi bilinme. |
| TAAM | Yemek. Yenilen şey. |
| TAAMİYE | Yemeklik. Yemek parası. |
| TAAMMİ | Kör olma. Görmez hale gelme. |
| TAAMMUK | (Umk. dan) Derinleşme. Mes'elenin iç yüzüne vakıf olma. |
| TAAMMUKAT | (Taammuk. C.) Derinleşmeler. |
| TAAMMÜD | (Amd. den) Bilerek ve isteyerek suç işlemek. Kasıt ve niyet etme, bilerek ve isteyerek bir iş yapma. |
| TAAMMÜDÂT | (Taammüd. C.) İsteyerek ve bilerek yapılan işler. |
| TAAMMÜDEN | Evvelden hazırlanarak. Kastederek. Bile bile. |
| TAAMMÜDÎ | (Teammüdiyye) Kasıt ve niyet ile olan, taammüdle alâkalı. |
| TAAMMÜL | Amel etme. Çalışma. Vazife yapma. |
| TAAMMÜM | Umumileşme. Umumi olma. * (İmame. den) Sarık sarma. * (Amm. den) Amca olma. Birisini "amca" diye çağırma. |
| TA'AN(E) | (Ta'n. dan) Çok zemmedip yeren. Çekiştiren. |
| TAANNÜD | (İnad. dan) İnad etme. Ayak direme. |
| TAANNÜDÂT | (Taannüd. C.) İnad etmeler, ayak diremeler. |
| TAANNÜF | Azarlama. Darılma. |
| TAANNÜT | Herkesin yanlışını arama. |
| TAARR | Ari olmak, temiz ve pâk olmak, beri olmak. Döşeğinde dönüp ızdırap çekmek. |
| TAARRUK | (Arak. dan) Terleme. * Kemikten et kazımak. * Ağaç kabuğunu soymak. |
| TAARRÜB | Araplaşma. Arap kılığına girme. |
| TAARRUS | (C.: Taarrusât) Kocanın, karısına karşı sevgisini göstermesi. |
| TAARRUZ | Bir şey veya bir kimse üzerine şiddetle saldırma. Çatma. Düşmana hücum etme. Sataşma. İlişme. |
| TAARRÜF | Karşılıklı anlaşma, tanışma. * Bir şeyi herkesin bilmesi. * Kendini hünerleriyle tanıttırma. |
| TAARRÜM | Kemikten et soymak. |
| TAARÜC | Aksaklanmak. |
| TAARÜF | Birbirini bilmek, tanımak. |
| TAARÜZ | Muaraza edişmek, çekişmek. |
| TAASSUB | (Asab. dan) Bir şeye veya bir kimseye taraflı olma. * Din bakımından fazla salâbetli olma. * Kendi dinini çok üstün görmek. * Haksız yere husumet etmek. * Bir düşünüşe, bir inanışa körü körüne bağlanıp ondan başkasını düşünmemek hâli. (Bak: Dimağ)(... Evet İslâmiyetin şe'ni metanet, sebat, iltizam-ı hak olan salâbet-i diniyedir. Yoksa cehilden, adem-i muhakemeden neş'et eden taassub değildir. Bence taassubun en dehşetlisi bazı Avrupa mukallidlerinde ve dinsizlerinde bulunur ki; sathi şüphelerinde muannidâne ısrar gösteriyorlar. Bürhan ile temessük eden ulemânın şanı değildir... Münâzarat) |
| TAASSUBKÂR | f. Taassub gösteren. Mutaassıb. |
| TAASSÜF | Sapmak, doğru yoldan çıkmak. |
| TAASSÜFÂT | (Taassüf. C.) Yolsuzluklar, haksızlıklar. |
| TAASSÜR | (Usur. dan) Güçleşme. Güç olma. |
| TAASÜR | Güç yapmak, zor yapmak. |
| TAAŞŞUK | Âşık olmak. Çok fazla derecede sevgi beslemek. |
| TAAT | İbadet etmek. Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek. İtaat etmek. |
| TAATGÂH | f. İbadet yeri. İbadetgâh. |
| TAATTUF | (Atıf. dan) Acıma, şefkat gösterme. * Verme. * Esirgeme. |
| TAATTUFÂT | (Taattuf. C.) İhsanlar, lütuflar, bağışlar. |
| TAATTUL | (Atalet. den) İşsiz kalma. İşlemez ve boşta olma. |
| TAATTUR | (Itr. dan) Güzel kokular sürünme. |
| TAAVVUK | (Avk. dan) Oyalanmak. Gecikmek. |
| TAAVVUZ | (İvaz. dan) Bedel almak. Bir şeye karşılık almak. * Bir şey karşılığı olarak alınmak. |
| TAAVVUZ-I TAMS | Kadınların âdet görmesi. |
| TAAVVÜC | (C.: Taavvücât) Eğrilme, eğri olma. |
| TAAVVÜD | (Âdet. den) Âdet edinmek. * Geri dönmek. |
| TAAVVÜZ | Allah'a (C.C.) sığınırak "Euzubillâh" demek, yani Allah'a sığındığını ifade etmek. |
| TAAYYÜN | Meydana çıkmak, âşikâr olmak, belli başlı ve itibarlı görünen insanlardan olmak. |
| TAAYYÜNAT | Meydana çıkmalar. Belli olmalar. Belli başlı adam sırasına geçmeler. |
| TAAYYÜŞ | (Ayş. dan) Yaşamak. Geçinmek. Yaşama tarzı. Beslenmek. |
| TAAZİ (TAAZZİ) | Musibet vaktinde" İnnâ lillahi ve innâ ileyhi râciun" demek. |
| TAAZUM | Gözünde büyümek. Büyük görünmek. |
| TAAZZİ | Uzuv peydâ etme. Şekillenme. |
| TAAZZUM | (Azm. dan) Kibirlenmek. Büyüklük taslamak. * Kemikleşmek. |
| TAAZZUMÂT | (Taazzum. C.) Kibirlenmeler. * Kemikleşmeler. |
| TAAZZÜB | Evlenmeyip bekâr kalmak. |
| TAAZZÜR | Özür bildirmek. * Güçleşmek Güç olmak. |
| TAAZZÜR | Tâzim etmek. Hürmet etmek. |
| TAAZZÜZ | Aziz saymak. Tenezzül etmeme. * Çekinme. |
| TAB | f. Parıltı. Parlayıcı. * Güç. Kuvvet. Takat. * Hararet. |
| TAB' | Tabiat. Karakter. * Damga basmak. Mühür basmak. Kitab basmak. Mühür. |
| TAB | f. "Parıldayan, parlayan, parlatan, aydınlatan" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Âlem-tab $ : Dünyayı aydınlatan, âlemi ışıklandıran. |
| TA'B | Latife etmek, şaka yapmak. |
| TAB'A | Bir kere basılma. |
| TAB'A-İ ÛLÂ | Birinci baskı. |
| TABA' | Bulaşmak. * Kir. * Demirin paslanması. |
| TABABET | Hekimlik. Doktorluk. |
| TABAH | Kuvvet. |
| TABAHAT | Aşçılık. Yemek pişirme san'atı. |
| TABAHECE | Etli ve yumurtalı kalye. (Bazı yerde kaygana diye söylenir.) |
| TABAK | (C.: Etbâk) Örtü. * Hâl. * Cemaat, topluluk. * Kabile. |
| TABAK | (Bak: Debbag) |
| TABAKA | Kat. Katmer. * Sınıf, topluluk. * Sigara paketi. * Bir veya iki yapraklı kâğıt. |
| TABAKA-İ HAYAT | Hayat tabakası. Kabirdeki hayat, dünya hayatı gibi. (Bak: Meratib-i hayat) |
| TABAKA-İ MESTURİYET | Gizlilik tabakası. Örtülü oluş. |
| TABAKA-İ SEVÂBİT | Sabit bilinen yıldızlar tabakası. |
| TABAKA' | Kelâmdan âciz kimse, konuşamayan kişi. * Cimaı yerince yapamayan kimse. |
| TABAKAT | Tabakalar. Katlar. Gruplar. Dereceler. |
| TABAK-ÇE | f. Küçük tabak. |
| TABAKHANE | Ham derilerin işlendiği yer. (Aslı: Debbağhane) (Bak: Debbağ) |
| TAB'AN | Yaratılıştan. Doğuştan. Huy ve tabiat itibariyle. |
| TABAN | f. Işıklı. Parlak. * Parlayan güneş. |
| TABANÇE | f. El ayası, avuç içi. |
| TABANKEŞ | f. Yaya yürüyen piyade. |
| TABASBUS | Yaltaklanmak. Kendini küçülterek riyakârlıkla kendini beğendirmeğe çalışmak. |
| TABASBUSÂT | (Tabasbus. C.) Tabasbuslar, alçakça yalvarmalar, yaltaklanmalar. |
| TABASSUR | (Basar. dan) Dikkatle bakıp, esasını kavrama. Dikkatle gözetiş. |
| TABAŞİR | "Hind hıyarı" denilen bir deva. |
| TABAVER | (Tâb-âver) f. Güçlü, kuvvetli. Dayanıklı. Dayanan. |
| TABAYİ' | Mizaçlar, tabiatlar, huylar. Yaratılışlar. |
| TABAYİ'-İ ESASİYE | Temel ve esas olan tabiatlar, karakterler, yaradılışlar. * Toprak, su, hava gibi veya oksijen, hidrojen karbon, azot gibi unsurların hususiyetleri. |
| TABAYİ'-İ ZİRUH | Ruhlu mahlukatın yaratılışları. |
| TABB | Âdet. * Maharet. Ustalık. * Âlim. |
| TABBAĞ | Kılıç yapan kimse. |
| TABBAH | (C.: Tabbahîn) (Tabh. dan) Aşçı. |
| TABBAHÎN | (Tabbah. C.) Aşçılar. |
| TABBAL | Davulcu. |
| TABDADE | f. Parlatılmış, yandırılmış. |
| TABDAR | f. Işıklı, parlak. Büklümlü, kıvrımlı. |
| TABDARÎ | f. Parlaklık. |
| TABDİH | f. Işık veren. * İplik bükücü. |
| TABE | f. Tava. |
| TABE-İ ZER | Altun tava. * Mc: Güneş. |
| TABE | Hurma. * Hamr. |
| TA-BE | f. "... e kadar" mânasına gelir ve kelimelerin başlarına eklenir. |
| TÂ-BE-KEY | Ne vakte kadar. |
| TÂ-BE-SABAH | Sabaha kadar. |
| TABE | (Tayyib. den) " İyi ve temiz olsun" mânasınadır. |
| TABEL | (Tâbil) (C.: Tevâbil) Yemeklere konulan baharat. |
| TABEN | (Tabâne-Tabâniye) Akıllılık. |
| TABENDE | f. Işık veren, parlayan. |
| TABERÎ | (Ebu Cafer Muhammed bin Cerir İbn-i Yezid) (Hi: 224 - 310) İslâm tarihçisi ve müfessiri olup Taberistan'da doğmuş, 7 yaşında Kur'anı hıfz edip bütün ömrünü ilme vakf etmiştir. Babasının adına izafetle Ceririye adlı bir fıkıh mektebi kurmuştur. İbn-i Cerir-et Taberî adı meşhurdur. Kur'an-ı Kerimin bütün kat'i sarih mânâlarını müteselsilen, an'aneli senetle menba-ı Risalete îsal ederek tefsirini yazmıştır. |
| TABERZED | Bir cins şeker. |
| TABESEHER | Sabaha kadar. |
| TABH | Pişirme. Pişirilme. * İlâç kaynatma. |
| TAB'HANE | f. Matbaa. Tab' işleri yapılan yer. |
| TABH-HANE | Lokanta, mutfak. |
| TABHÎ | Pişirmekle veya pişirilmekle ilgili. |
| TABIK | Büyük kiremit. |
| TABİ' | Birinin arkası sıra giden, ona uyan. Boyun eğen. İtaat eden. * Gr: Kendinden evvelki kelimeye göre hareke alan. * Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ı görmüş olanları, ashabını görüp, onlardan hadis dinlemiş olan. |
| TABİ' | Kitap basan, tab'eden. Kitap bastıran. Matbaacı. Editör. |
| TABİAT | (Tabia) Yaratılış, huy, karakter. * Âlem ve içindekiler. Şeriat-ı fıtriyye. Hadiselerin ve varlıkların bağlı olduğu kanunlar. Allah, tabiatı yarattığı ve varlıkların nasıl hareket edeceğini kanunlariyle ve emirleriyle tayin ettiği halde Allah'ı inkâr edip tabiat yapıyor diyenler büyük bir sapıklık içindedirler. Tabiatta hiçbir şey kendi başına buyruk bağımsız, hür değildir. Herşey Allah'ın emirlerine bağlıdır. Oksijenle hidrojen, Allah'ın emrine yâni, koyduğu kanuna göre birleşir ve bu kanuna göre bir birleşim (su) meydana gelir. Işık, hangi eğimle gelirse yansırken o eğimle yansır. Bunu değiştiremez. Çünkü Allah'ın emri böyledir ve ona uyar. İki cisim birbirini kütleleriyle doğru ve aradaki mesafe ile ters orantılı olarak çeker, başka türlü davranamaz.Tabiatta herşey kopmaz zincirle bağlı olduğuna göre, tabiat yaratıcı da olamaz. Çünkü yaratma hür irade, önceden plânlama ve bir gayeyi gerektirir. Tabiatta ise bu yoktur. Halbuki tabiatta her an sayısız varlıklar yaratılıyor. Düşünebilenleri hayrette bırakan güzellikte ve mükemmellikte. O halde tabiatı, emrine bağlı kılan sonsuz irade, ilim ve kudret sahibi bunları yaratabilir. O da Allah'dır. Bir daktilo makinasının çalışma tarifesini gören kişi, makinanın mühendisini inkâr edip daktiloyu icad eden ve çalıştıran bu tarifedir demek ne kadar ahmaklıksa, tabiat kanunları denilen Allah'ın emir ve tarifenamesini görüp bunu varlıkların yaratıcısı sanmak, ondan bin derece daha ahmaklıktır. Varlıkların yaratılışı, tesadüfle de açıklanamaz. Esasen ilimde determinizm prensibi yâni kanuniyet ve zarurilik muayyeniyet kabul edilmiştir. Bu prensip tesadüfü reddeder. Tabiatta kapris yoktur, herşey belirli kanunlara bağlıdır der. Şansa ve ihtimaliyete göre meydana geliyor gibi görünen hadiselerin de bir kanuniyeti vardır. Esasen tesadüfle varlıkları açıklamak imkânsızdır. Birden ona kadar sayılan yazılı kartları tesadüfen bir torbadan sırayla çekme şansı 10 milyonda bir iken bir canlı hücrenin yapısında yer alan bir protein molekülünün tesadüfen meydana gelme şansı, birin önüne 300 tane sıfırı koymakla elde edilen sayıda birdir. Ancak bunun için milyarlı milyarlarca tekrarla elde edilecek sayı kadar kâinatın ömrü geçmesi lâzımdır. Tabiat bir makinedir, mühendisi değil, bir matbaadır, matbaacısı değil; bir kitapdır, kâtip değil; bir eserdir, müessir değil, bir kanundur, kanun koyucu değil."Tabiat iktiza ediyor, tabiat yapıyor" deyip Allah'ı inkâr etmek isteyenlere cevap:(Eğer mevcudatta, hususan zihayatta görünen; basirâne, hakimâne olan san'at ve icad, Şems-i Ezelî'nin kalem-i kader ve kudretine verilmezse; belki kör, sağır, düşüncesiz olan tabiata ve kuvvete isnad edilse, lâzım gelir ki: Tabiat, icad için her şeyde hadsiz mânevi makine ve matbaaları bulundursun; veyahut her şeyde kâinatı halk ve icad edecek bir kudret ve hikmet dercetsin. Çünkü, nasıl şemsin cilveleri ve akisleri, zemin yüzündeki zerrecik cam parçalarında ve katrelerde görünüyor. Eğer o misâli ve aksi güneşcikler, semadaki tek güneşe isnad edilmese, lâzım gelir ki: Bir kibrit başı yerleşmeyen bir zerrecik cam parçasında tabii, fıtri ve güneşin hâsiyetlerine mâlik, zâhiren küçük, mânen çok derin bir güneşin hârici vücudunu kabul ederek, zerrât-ı züccaciye adedince tabii güneşleri kabul etmek lâzım geldiği gibi... Aynen bu misâl gibi; mevcudat ve zihayat doğrudan doğruya Şems-i Ezelinin cilve-i esmâsına verilmezse, her bir mevcudda, hususan her bir zihayatta; hadsiz bir kudret ve irâde ve nihayetsiz bir ilim ve hikmet taşıyacak bir tabiatı, bir kuvveti, âdetâ bir İlâhı içinde kabul etmek lâzım gelir. Bu tarz-ı fikir ise; kâinattaki muhalâtın en bâtılı, en hurafesidir. Hâlik-ı Kâinat'ın san'atını, mevhum, ehemmiyetsiz, şuursuz bir tabiata veren, elbette yüz defa hayvandan daha hayvan, daha şuursuz olduğunu gösterir.Tabiat, bir san'at-ı İlâhiyedir, Sani' olamaz. Bir kitab-ı Rabbanidir, kâtip olamaz. Bir nakıştır, nakkaş olamaz. Bir defterdir, defterdar olamaz. Bir kanundur, kudret olamaz. Bir mistardır, mastar olamaz. Bir kabildir, münfail olur; fâil olamaz. Bir nizamdır, nâzım olamaz. Bir şeriat-ı fıtriyedir, şâri' olamaz. L.)(S - Onların daima iftiharla bahsettikleri tabiat, nevamis ve kuva nedir ki, kendilerini onlarla iknaa çalışıyorlar?C - Tabiat dedikleri şey, bir matbaadır, tâbi' değildir. Tâbi', ancak kudrettir. Kanundur, kuvvet değildir. Kuvvet, ancak kudrettedir. Yahut, nasıl ki bildiğimiz şeriat, insanlardan sudur eden ef'âl-i ihtiyariyeyi bir nizam ve bir intizam altına alıp tahdit eden kaidelerin hülâsasıdır; veya devletin işlerini tanzim eden nizamların, düsturların, kanunların mecmuasıdır. Kezalik, tabiat denilen şey de, âlem-i şehadetin uzuvlarından ve eczalarından sudur eden ef'âl arasında bir nizam ve bir intizamı ika' eden İlâhi bir şeriat-ı fıtriyyedir. Binaenaleyh, şeriat ile devlet nizamı, mâkul ve itibari emirlerden oldukları gibi, tabiat dahi itibari bir emir olup, hilkatte yâni yaratılışta câri olan Adetullah'tan ibârettir. Amma tabiatın bir mevcud-u hârici olduğunu tevehhüm etmek, bir fırka askerin, idman ve tâlim esnasında yaptıkları o muntazam hareketlerini gören bir vahşinin, "Aralarındaki o nizami idare edip birbiriyle bağlayan ip gibi bir şey mevcuttur." diye vahşice ettiği vehme benzer. Binaenaleyh, vicdanı ve aklı vahşi olan bir adam, sathi ve tebai bir nazarla devam ve istimrarını muhafaza eden tabiatın müessir bir mevcud-u hârici olduğuna ihtimal verebilir.Hülâsa : Tabiat, Allah'ın san'atı ve şeriat-ı fıtriyesidir. Nevamis ise, onun mes'eleleridir. Kuva dahi, o mes'elelerin hükümleridir. İ.İ.) |
| TABİAT-I MA'SİYET | f. İsyan etmek, günah işlemek ahlâkında ve huyunda olmak. |
| TABİATI TAKLİD | Tabiatta cari olan kanunları kelâmda da kendine göre tatbik etme. |
| TABİATPEREST | f. Her şeyin kendi kendine olduğunu veya tabiatın meydana getirdiğini kabul eden. Allah'tan (C.C.) gaflet edip, kâinatın tesadüfen olduğunu zu'meden. |
| TABİB | (C.: Tabibân-Etibbâ) Doktor, hekim. |
| TABİBÂN | (Tabib. C.) Doktorlar, tabibler, hekimler. |
| TA'BİD | Mükerrem etmek. * Katran bulaştırmak. * Hizmet etmek. * Zelil etmek. * Zelil etmek, kepaze yapmak. |
| TA'BİE | Karıştırmak. * Beslemek, terbiye etmek. * Hazırlamak. |
| TABİH | (Tabh. dan) Pişiren, aşçı. |
| TABİH | Suda pişmiş et yahnisi. |
| TABİHA | Öğle sıcağı. |
| TABİÎ | Tabiat icabı olan. Tabiatla alâkalı. Normal. Kendiliğinden.(...İşte meşiet-i İlâhiyye ile vücuda gelen işlerde "inşâallah inşâallah" yerine "Tabiî tabiî" demek ne kadar hata ve muhalif-i hakikat olduğunu kıyas et... M.) |
| TABİÎ | Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm'ı sağ iken görmüş olan mü'minlerle yani Ashabla görüşmüş ve onlardan ders almış olan sâlih müslümanlar. (Bak: Ashab) |
| TABİİYYET | Tabi'lik. Tâbi olma. Bir kimseye mensub bulunma. Bir devletin teb'asından olma. |
| TABİİYYUN | Tabiatçılar. Naturalistler. "Her şeyi tabiat yapıyor" diyen, maddeye dalmış, Allah'tan (C.C.) mânen uzaklaşmış kişiler. |
| TABİL | (C.: Tevâbil) Yemeklere katılan biber, nane, tarçın gibi şeyler. * Çömlek içinde pişen nesne. |
| TA'BİR | (Tâbir) İfade, anlatma. Söz. Mânası olan söz. Deyim. * Terim. * Rüya yorma. (Ubur. dan) Herhangi bir şeyden ve hâdiseden, başka bir hak ve faydalı mânaya geçmek, intikal etmek ve ibretlendirmek ve ders almak. |
| TA'BİR-İ SAMEDANÎ | Allah'a mahsus tâbir. Kur'an'da beyan buyurulan en iyi tabir. |
| TA'BİRAT | (Ta'bir. C.) Tabirler. İfade şekilleri. Anlatmalar. |
| TABİSTAN | f. Yaz mevsimi. |
| TABİŞ | f. Parlayış, parıldayış. |
| TABİŞ-GEH | f. Parıltı yeri. |
| TABİÛN | (Tâbiîn) (Tâbiî. C.) (Bak: Tabiî) |
| TA'BİYE | Askerleri bir arazide düşmana karşı tam tedbir ve nizam üzere yerleştirme. * Muharebe toplarının yeri, istihkâm parçası. * Muvaffakiyet için kullanılan vâsıtalar. ("Tabya" yanlıştır) |
| TABL | Davul. * Kulak zarı. |
| TABL-BAZ | f. Davulcu. |
| TABLDOT | Fr. Lokanta, okul ve otellerde belli bir miktar para karşılığında verilen belirli çeşitlerden ibaret bir öğün yemek. |
| TABLE | Dirhem. |
| TABLEK | Dünbelek. |
| TABL-HANE | f. Büyük davul. |
| TABL-ZEN | f. Davulcu. |
| TABN | Defnetmek, gömmek. * Tanbur. |
| TABNAK | f. Parlak, ışıklı, ziyadar, münevver. |
| TABS | İnsan. |
| TABTABA | Su çağıltısı. * Tıpırtı. |
| TABU | (Polinezya dilinden) Var olduğu sanılan, mukaddes hususiyetlerinden dolayı dokunulamıyan. Uğursuz ve korkunç olan şey. |
| TABUT | (C.: Tevâbit) Sandık. * Ölü nakline mahsus sandık. * Dönüp dolaşıp gelinecek merci-i küll. * Hz. Musa Aleyhisselâm'a inen evâmir-i aşerenin konulduğu sandık. * Su kovası. |
| TABV (TABY) | Sarfetmek, harcamak. * Dâvet etmek. |
| TABY (TIBY) | At, katır, eşek ve geyik memesi. |
| TAC | Hükümdarların başlarına giydikleri mücevherli ve kıymetli taşlarla süslü başlık. * Müslümanların, Peygamberimizin sünnetine uygun olarak veya onu temsilen başlarına sardıkları örtü; sarık, imame. * Gelinlerin başlarına koydukları cevahirli süslü başlık. * Kuşların başındaki uzunca tüy. * Çiçeklerin ortalarındaki renkli parlak kısım. |
| TAC-I SER | Baş tacı. * Mc: Çok sevilip itibar edilen şey veya kimse. Muhterem, aziz. |
| TACBEYT | Edb: Bir kasidenin sonlarında nazmedenin ismi bulunan beyit. |
| TACDAR | f. Taçlı. Taç giyen padişah. Hükümdar. |
| TACDARANE | f. Hükümdarlara yakışacak şekilde. Hükümdarca. |
| TACDARÎ | f. Padişahlık, hükümdarlık. |
| TACEN | Tava. * Büyük kiremit. |
| TACGAH | f. Hükümet merkezi. |
| TA'CİB | Hayrete düşürme, şaşırtma. |
| TA'CİF | Arkalamak. * Doymaya yakın olana kadar yemek. |
| TA'CİL | Acele ettirme, hızlandırma. |
| TA'CİLÂT | (Ta'cil. C.) Çabuklaştırmalar. Acele ettirmeler. Hızlandırmalar. |
| TA'CİM | Noktalama, noktalatma. |
| TA'CİN | (Acn. dan) Hamur yapma, yoğurma, hamur hâline getirme. |
| TACİR | Ticaret yapan, ticaretle uğraşan. |
| TA'CİZ | (Acz. den) Huzursuz kılmak, rahatsız etmek, sıkıntı vermek, canını sıkmak. * Eğlendirmek. * Âciz etmek. * Kadının ihtiyarlayıp âcizleşmesi. |
| TA'CİZÂT | (Ta'ciz. C.) Tacizler. Rahatsız etmeler, sıkıntı vermeler. |
| TACSER | (Bak: Tâc-ı ser) |
| TAC Ü SERİR | Taç ve (üzerine oturulan) taht. |
| TACVER | f. Hükümdar, pâdişâh. |
| TADABBÜB | Besililik. Semizlik. |
| TADABBÜR | Muhkem olmak, sağlamlaşmak. * Bağlanmak. |
| TADACCU' | Üşenme, gevşek davranma. |
| TADACCUR | (Ducret. den) Sıkılma, sıkıntı, iç sıkılması. |
| TADACÜM | İhtilâf. Anlaşmazlık. * Eğrilik. |
| TA'DAD | Sayı saymak. Sayıp dökmek. Birer birer söylemek. Sıralamak. |
| TADADD | Birbirine düşmanlık etmek. |
| TADA'DU | Alçak gönüllülük gösterme. * Viran olma. * Aklını kaybetme. |
| TADAFÜR | Bir yere toplanmak. * Yardım etmek, muâvenet etmek. |
| TADAGUN | Birbirini istemeyip garaz edişmek. |
| TADAHDUH | şarap dökülmek. |
| TADAHHUM | Ağızla tutmak. |
| TADAHUK | Gülüşmek. |
| TADALLU' | Dolmak. * Suya kanmak. |
| TADALLÜL | Gedik olmak. |
| TADAMM | Bir yere cem'olmak, toplanmak. |
| TADAMMUH | Bulaşmak. |
| TADAMMUN | (Bak: Tazammun) |
| TADAMMÜD | Yaraya merhem sürüp bezle bağlamak. |
| TADARR | Birbirine zarar etmek. |
| TADARRU' | İnlemek. |
| TADARRUS | Diş kamaşması. |
| TADARUG | Sıkılmak. |
| TADARUT | Yellenmek. |
| TADAUF | Kat kat olmak. |
| TADAVVU' | Kokmak. |
| TADAVVÜC | Derenin dar ve kısık yerleri çok olmak. |
| TADAVVÜR | Çağırmak, bağırmak, feryad etmek. * İnlemek. * Açlık. |
| TADBAS | Sabun. |
| TADBİB | Semiz etmek, beslemek. * Geri koymak. |
| TADBİR | Tabiatı muhkem olmak. * Nameyi iplikle bağlamak. |
| TADBİS | Sabun. |
| TADCİ' | Süstlük etmek, zayıflamak. |
| TADCİR | Can sıkma, yürek daraltma. |
| TADFİR | Saç örmek. * Yürürken çok sallanmak. * Çok çalışmak. |
| TADHİK | Güldürmek. |
| TADHİYE | Kurban kesmek. |
| TADÎ | Âdet. |
| TA'DİD | Sayma. * Hazırlanma, hazırlanılma. |
| TA'DİD | Mübâlağa ile ısırmak. |
| TAD'İF | İki kat yapmak. * Çoğaltmak. * Zayıflatmak. |
| TA'DİL | (Adl. den) Aslına zarar vermeden değiştirmek. Tebdil etmek.* Hafifletmek. * Doğrulaştırmak. Vasat hale koymak. |
| TA'DİL-İ ERKÂN | Fık: Namazın bütün rükünleri, esaslarını usulüne uygunca yerine getirerek ve namazın tertib ve düzeninin hakkını vererek kılmak. Meselâ : "Secdeyi sükunetle yerine getirmek ve iki secde arasında "Sübhânallah" diyecek kadar doğrularak oturmak. Kıyamda ve rüku'dan sonraki kıyamda sükunet üzere olmak ve namazın bütün duâlarını dikkatle okumak. Namazın her rüknünü yerine getirmek, acele ile kılmamak" gibi. |
| TA'DİL | Darlık vermek. * Veledi karnında büyük olup doğurması güç olmak. |
| TA'DİLAT | Değişiklikler, doğrultmalar, değiştirmeler, tebdil etmeler. |
| TA'DİYE | Tecavüz ettirmek, geçirmek. * Gr: Bir fiili müteaddi hâle koymak. Meselâ: "Gülmek. den: Güldürmek. Ölmek. den: Öldürmek" gibi. |
| TA'DİYE | Dağılmak. * Koyunun yününü kırkmak. |
| TADLİ' | Kavunu dilim dilim kesmek. |
| TADLİL | Doğru yoldan sapıtmak. * Azdırmak, ayartmak. Günah işletmek. Dalâlete saptırmak. |
| TADLİL-İ GAYR | Başkalarını dalâlete nisbet etmek. Sapıklığına hükmetmek. |
| TADMİD | Başına veya koluna merhem sürüp bez bağlamak. |
| TADMİR | Atı semirince yulaf verip beslemek. (Kırk günde olur.) * İnce belli yapmak. |
| TADRİ' | Yakın etmek, yaklaştırmak. |
| TADRİB | Kebabı iyi pişirmek. * Avazı güzelce çekip nağmelendirmek. (Buna "tadrib-i fi-s-savt" denir). |
| TADRİC | Kanatmak. |
| TADRİM | Ateş yakmak. |
| TADRİS | Tecrübe görmüş olma. |
| TADRİYE | Kandırmak. * Çok hırslı olmak. |
| TA'DUD | Çok tatlı kara hurma. |
| TADYİ' | Zâyi etmek, kaybetmek. |
| TADYİF | Konuk almak.TAF' : Ateşin sönmesi. |
| TAFA | İnce bulut. |
| TAFADDUL | Faziletlilik iddia etmek, üstünlük iddiasında bulunmak. |
| TAFADUL | Fazilet göstermek. |
| TAFAF | Dolu olmak. |
| TAFA'FU' | Evmek, acele etmek. |
| TAFASSİ | Halâs olmak, kurtulmak. |
| TAFATTUN | (Fatanet. den) Anlama, farkına varma, akıl erdirme. |
| TAFATTUR | Yarılma, ayrılma, açılma. |
| TAFAZZU' | Kesilmek. |
| TAFAZZUH | Rezillik, kepazelik. Rüsvaylık. |
| TAFAZZUL | (Fazl. dan) Üstünlük taslama. |
| TAFDİH | (Fedahat. dan) Rezil etme. Kötülüklerini yayarak adını kötüleme. |
| TAFDİL | Bir şeyi üstün kılmak. Birisini ötekisinden mühim görmek. * Gr: Bir şeyi "en üstün, daha üstün daha çok, en iyi, daha iyi" gibi mânâ ifâde etmesi için mukayese ve üstünlük gösteren ismini söylemek ki, buna "ism-i tafdil" denir. Ef'al () vezninde; efdal (daha faziletli), ekber; (en büyük), ahsen; (en güzel, daha güzel) gibi. Türkçede; kelimenin başına daha, en, pek, pek çok gibi kelimeler getirilerek yapılır. Farsçada ise; kelimenin sonuna "ter, terin" gibi ekler getirilir. Bed. den; bedter, bedterin (daha kötü, en kötü) gibi. |
| TAFE | Yağmur. * Karanlık. * Güneşin, batmaya yaklaşması. |
| TAFES | Kir, necis. |
| TAFF | Tamam alıp eksik vermek. |
| TAFH | Kaldırmak. * Dolu olmak. |
| TAFİ | Her nesnenin üstüne gelen. * Hâriç, dış. |
| TAFİF | Az, kalil. |
| TAFİH | Dolu, mümteli. |
| TA'FİR | Tozlu ve topraklı yapmak. * Ağartmak, beyazlatmak. * Kirletmek. Mülevves etmek. * Oğlan kaçsın diye kadının, emziğine toprak sürmesi. * Güneşte et kurutmak. (O kurumuş ete "afir" derler.) |
| TAFK | (Tafak) Bir işe başlamak, mülâzemet etmek, başlayıp devamda sebat etmek. |
| TAFN | Ölüm, mevt. * Haps. |
| TAFR (TUFUR) | Yukarı sıçramak. Kalkmak. |
| TAFRA | Yukarıya sıçrama atlama. * Yukarıdan atıp tutma. * İlmiye sınıfında rütbe ve derece alma. |
| TAFS (TUFUS) | Ölüm, mevt. |
| TAFSİL | Etraflı olarak bildirmek. * Açıklamak, şerh ve beyan etmek. İzah etmek. |
| TAFSİLÂT | (Tafsil. C.) Açıklamalar, izahlar. |
| TAFSİLEN | Uzun uzadıya, tafsilâtlı olarak. |
| TAFSİYE | Halâs etmek, kurtarmak. |
| TAFŞELE | Kaygana aşı. * Baklava. |
| TAFTAF | Yumuşak taze ot. * Ağacın çevresi. |
| TAFTAFE | (C.: Tavâtıf) Böğür, hâsıra. |
| TAFTHANE | f. Matbaa. Basımevi. |
| TAFTİN | (Fatanet. den) Anlatma, akıl erdirtme. |
| TAFTİR | Orucunu açmak. |
| TAFV | Bir şeyin batmayıp su üzerinde kalması. * Ağaç üzerinde yaprağın belirmesi. * Bir işe girmek. * Hayvanın tepe üzerine çıkması. * Ceylânın koşması. |
| TAFZİH | (C.: Tafzihât) Rezil etme. |
| TAFZİZ | Gümüş kaplama, gümüşleme. |
| TAGADDİ | (Gıda. dan) Gıdalanmak, beslenmek. * Sabah yemeği. |
| TAGADDİYÂT | (Tagaddi. C.) Gıdalanmalar, beslenmeler. |
| TAGALLÜB | Zorbalık. * Hilâf-ı hak olarak musallat olmak. İstilâ etmek. * Üstün gelmek. |
| TAGALLÜBÂT | (Tagallüb. C.) Zorbalıklar, tahakkümler. |
| TAGAME | (C.: Tıgâm) Hor ve zelil kimse. * Ufacık kuşlar. |
| TAGAMGUM | Anlaşılmaz söz. |
| TAGANNİ | (Gınâ. dan) Muhtaç olmamak. * Kâfi bulmak. * Zengin olmak. * Şarkı söylemek. Bir ibareyi makamla okumak. * Bir şâirin birisini medih veya hicvetmesi. |
| TAGANNÜM | (Bak: Tegannüm) |
| TAGAŞŞİ | (Gışâ. dan) Bürünmek, örtünmek. |
| TAGAVVÜL | Renkten renge girmek. Rengini değiştirmek. |
| TAGAYYÜB | (Gayb. dan) Gözden kaybolma, görünmeme. |
| TAGAYYÜR | Değişmek. Başkalaşmak. * Bozulmak. Renk değiştirmek. * Kokmak.(Tagayyür ve tebeddül; hudûsten ve tekemmül etmek için tazelenmekten ve ihtiyaçtan ve maddilikten ve imkândan ileri geliyor. Zât-ı Akdes ise; hem kadîm, hem her cihetçe kemal-i mutlakta, hem istiğna-yı mutlakta, hem maddeden mücerred; hem Vâcib-ül-Vücud olduğundan; elbette tagayyür ve tebeddülü muhaldir, mümkün değildir. L.) |
| TAGAYYÜRAT | (Tagayyür. C.) Başkalaşmalar, bozulmalar. Değişmeler. |
| TAGAYYÜZ | Gayzlanma, kin besleme. * Kızma, hiddete gelme. |
| TAGAYYÜZAT | Hiddetlenmeler. Kızmalar. |
| TAGAZZİ | (C.: Tagazziyât) Gıdalanma, beslenme. |
| TAGBİR | (C.: Tagbirât) (Gubar. dan) Toza bulaştırma. * Gücendirme, muğber etme. |
| TAGDİYE | Sabah yemeği yedirmek. * Gıdalandırmak, beslemek. Beslenmek. |
| TAGFİL | (C.: Tagfilât) (Gaflet. den) Gafil avlama veya gafil avlanma. |
| TAGIYE | Salak, kibirli ve inatçı adam. * Yıldırım. |
| TAGİ | (Tagy) (Tuğyan. dan) Azgın. Azmış. Asi. Mütekebbir ve ahmak olan. * Dindar olmayan padişah. |
| TAGLİB | Edb: Bir alâkadan dolayı bir kelimeyi, başka bir mânayı da içine alacak şekilde kullanma. Baba ile anaya "Ebeveyn" denilmesi gibi. |
| TAGLİF | (Gılaf. dan) Kınına koyma, kılıfına sokma. * İyi kokulu nesneler yapmak. |
| TAGLİF-İ SÜYUF | Kılıçları kılıfa koyma. * Mc: Sulh yapma, barışma. |
| TAGLİK | (C.: Taglikat) (Galak. dan) Kapama, kapanılma. * Kilitleme. * Edb: Muğlak ve kapalı söz söyleme. |
| TAGLİS | Fık: Kurban bayramının ilk gününde Müzdelife'de bulunanlar için o günün Sabah Namazını fecri müteakib daha ortalık karanlık iken kılmak. (Bu çok efdaldir) * Bir işi üzerine almak. * Sabah karanlığında sefer etmek. |
| TAGLİT | (Galat. dan) Yanlışını çıkarma. Yanıltma. * Karıştırma. |
| TAGLİYE | Pahalanma. * Kaynatma. |
| TAGLİZ | (Gılzet. den) Kabalaştırma. Kaba ve galiz yapma. * Kaba söyleme. * Pahalanma. |
| TAGMİD | Kınına koyma. |
| TAGMİS | Batırma, daldırma. |
| TAGMİYE | Evin üstüne direk yapmak. * Yüzü bir şeyle örtmek. |
| TAGMİZ | Sıkmak. * Gövdesini sıktırıp ovdurmak. |
| TAGMİZ | Göz yummak. * Sözü müşkil söylemek. |
| TAGNİYE | (Gınâ. dan) Birini zengin etmek. |
| TAGR | (C.: Tagrân) Bir küçük kuş. |
| TAGRİB | (Gurbet. den) Birini gurbete gönderme. * Memleketten çıkarma, uzaklaştırılma. * Kovma. |
| TAGRİD | Çağırmak. * Kuş ötmek. |
| TAGRİK | (Gark. dan) Suda boğma. |
| TAGRİM | Ödetme. Ödenme. |
| TAGRİM-İ DÜYUN | Borçların ödenmesi. |
| TAGRİR | (C.: Tagrirât) (Gurur. dan) Müşteriyi aldatma. Gurur verip aldatma. * Tehlikeli yerlere düşürmek. |
| TAGRİS | (Gars. dan) Yere dikme. |
| TAGRİS | Aç etmek. |
| TAGRİZ | Batırmak. * Çekirgenin kuyruğunu yere batırması. |
| TAGŞİŞ | (Gışş. dan) Karıştırmak saflığını gidermek. Değerli bir şeyi değeri olmayan şeylerle karıştırmak. * Aklı gidermek. * Hayran etmek. |
| TAGŞİYE | (Gışâ. dan) Örtmek, örtünmek. Bürünmek. * (Gaşi. den) Kendinden geçirilmek. |
| TAGTİYE | Örtme, örtülme. |
| TAGUN | Azgın kimseler. * Cenab-ı Hakk'ın emir ve kanunlarından gaflet edip haksızlık edenler, zulüm edenler. |
| TAGUT | İnsanları Allah'a (C.C.) karşı isyana sevkeden. İsyankâr. * Her bâtıl mâbud. * Şeytan. * İslâmiyetten önce Kâbe'deki putlardan birinin ismi. |
| TAGVA | Tuğyan. Azgınlık. |
| TAGVİR | Sonuna yetişmek. * Çukur yapmak. * Öğle vaktinde uyumak. |
| TAGVİS | Medet istemek, yardım istemek. |
| TAGVİYE | Azdırıp yoldan saptırma, baştan çıkarma. |
| TAGYİB | Kaybetmek. |
| TAGYİM | (Hava) bulutlu olmak. |
| TAGYİR | Başkalaştırma. Değiştirme. Bozma. * İyiden kötüye değiştirme. |
| TAGYİRÂT | (Tagyir. C.) Değiştirmeler, başkalaştırmalar; bozmalar. |
| TAGYİZ | (Gayz. dan) Hiddetlendirme, kızdırma, öfkelendirme. |
| TAGZİN | Hışım etmek, kızmak. * Buruşturmak. |
| TAGZİT | Çok sıkı bağlama. Tazyik etme, basınç yapma. |
| TAGZİYE | Gazâ ettirme, din uğrunda savaştırma. |
| TAGZİZ | Gümüşle süslemek. |
| TAH | Hamur. |
| TAH | Atmak. * Uzaklaştırmak, ırak etmek. * Cimâ etmek. |
| TAHA | ("Serdi" manasında fiil.) Yaymak, döşeyip düzgün sermek. * Arzın hayata münasip şekilde döşenmesi. Düzgün arz. |
| TÂHÂ | Kur'an-ı Kerim'de mukattaat-ı hurufiyeden olup Cenab-ı Hak ile Peygamberimiz (A.S.M.) arasında bir şifredir. * Peygamberimizin (A.S.M.) bir ismidir. Mânası hakkında muhtelif rivayetler vardır. |
| TÂHÂ SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 20. suresidir. Mekkîdir. |
| TAHA | Bulut. |
| TAHA' | Döşenmiş ve yayılmış yer. * Bir nebat cinsi. |
| TAHA' | Yüksek bulut. * Gam, hüzün, keder. |
| TAHAB | Birbiriyle sevişmek. |
| TAHABBUT | Düşünmek. * Aklını eksiltmek, fâsid etmek. |
| TAHABBÜB | Sevgi göstermek, muhabbet beslemek. Bir kimseyi dost ittihaz etmek. Sevdirmeği istemek.(Aç canavara karşı tahabbüb, merhametini değil, iştihasını açar; hem de diş ve tırnağının kirasını da ister. M.) |
| TAHABBÜŞ | Cem'olmak, toplanmak. |
| TAHACC | Husumet etmek, düşmanlık yapmak, kin tutmak. |
| TAHACCÜM | (Hacm. den) Büyüme, irileşme, hacim peyda etmek. |
| TAHACCÜR | Taşlaşmak. Taş kesilmek. Donup kalmak. |
| TAHACCÜRAT | (Tahaccür. C.) Taşlaşmalar, taş kesilmeler. |
| TAHACİ' | Eğlenmek. * Tenbellik etmek. |
| TAHACU | Hicvedişmek. Mesel söyleşmek. |
| TAHACÜC | Hüccetleşmek. Birbirinden hüccet talep etmek, delil istemek. |
| TAHACÜZ | Men'edişmek, karşılıklı engel olmak. |
| TAHADD | Muhalefet edişmek, birbirine karşı gelmek. |
| TAHADDİ | Meydan okuma. |
| TAHADDİ MU'CİZESİ | Cenab-ı Hakk'ın, Resülüne inzal ettiği Kur'anın şeksiz, şüphesiz bir mu'cize-i ebediye olduğunu sarahaten göstermek için, şüphesi olanlara karşı "Kur'an'ın mislini ve nazirini yapın" diye meydan okuması. |
| TAHADDU' | (Hud'a. dan) Bilerek aldanma. |
| TAHADDÜB | (C.: Tahaddübât) (Hadeb. den) Kamburlaşma. |
| TAHADDÜR | (Hader. den) (Kadının) örtünme(si). Tesettür. * Uyuşma, uyuşturulma. |
| TAHADDÜR | (Hadr. dan) İnişe doğru akıp gitme. * Yokuş aşağı hızla inme. |
| TAHADDÜR-İ MİYÂH | Suların akıp gitmesi. |
| TAHADDÜS | Yok iken peyda olmak. Ortaya çıkmak. Meydana gelmek. Olmak. * Haber vermek, sezgi. |
| TAHADDÜS | Bilmediği ve duymadığı ihbar ve havadisi idrak eylemek. Zan ve tahmin etmek. * Sür'atle idrak etmek. |
| TAHADDÜŞ | Tırmalanma. * Üzüntü duyma. |
| TAHADU' | Aldanmış gibi görünme. |
| TAHADÜS | Haberleşmek. |
| TAHAF | İnce ve şeffaf bulut. |
| TAHAF | Yüksek bulut. |
| TAHAFFUZ | Korumak, sakınmak. Kendini muhafaza etmek. * Barınmak. |
| TAHAFFUZÎ | Korunma ile ilgili. |
| TAHAFFUZKÂR | f. Korunan, sakınan. Kendisini muhafaza eden. |
| TAHAFFÜF | (Hiffet. den) Hafiflemek. Hafif olmak. * Ayağa mest gibi bir şey giymek. |
| TAHAİ | Birbiriyle kardeş olmak. |
| TAHAKKUD | Kin tutma, kin gütme. |
| TAHAKKUK | Bir şeyin doğruluğunun meydana çıkması. Gerçekleşmek. Delil ile isbat edilmek. Sabit ve hakikat olduğu aşikâr olmak. |
| TAHAKKÜK | Kaşınmak. Ovunmak. |
| TAHAKKÜM | (Hüküm. den) Tekebbür, zorbalık etmek. Zorla hükmetmek.(Evet imanlı fazilet, medar-ı tahakküm olmadığı gibi, sebeb-i istibdad da olamaz. L.) |
| TAHAKKÜMÂT | (Tahakküm. C.) Tahakkümler, zorbalıklar. |
| TAHAKKÜMÎ | Mânasız iddia. Delilsiz, isbatsız haklılık dâva etmek, Mânasız mücerred dâva. |
| TAHAKÜM | Hükmedişmek. |
| TAHALHUL | Deprenmek, harekete gelmek. * Aşağı etmek. |
| TAHALHUL | (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma. * Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi. * Hava cereyanı olması. |
| TAHALLİ | (Halâ. dan) Boşalmak. Boş kalmak. Tenhaya çekilmek. Yalnız kalmak. |
| TAHALLİ | (Halâvet. den) Kendi kendini donatmak. Süslenmek. |
| TAHALLUK | Ahlâklanmak. İyi huy edinmek. Yüksek İslâmi ahlâkla ahlâklanmak. |
| TAHALLUT | (Halt. dan) Karışma. Karışık olma. |
| TAHALLÜB | Sızma. Ter çıkarma. * Sütlenme. Süt peyda etme. * İmrendiğinden ağzının suyu akmak. * Pâre pâre etmek, dağıtmak, parçalamak. |
| TAHALLÜD | (Huld. dan) Bir yerde devamlı kalmak. Devamlı olmak. |
| TAHALLÜF | Geride bırakılma. Arkada kalma. * Değişme. Uygun olmama. |
| TAHALLÜL | (Hall. den) Hallolmak. Eczası birbirinden ayrılmak. |
| TAHALLÜL | (Halel. den) Bozulmak. Ekşimek. Sirke olmak. * Araya girmek. Başka bir şeyin müdahale etmesi, karışması. * Dişleri hilâllamak.(Haşirde bütün zevil-ervahın ihyası; mevt-âlud bir nevm ile kışta uyuşmuş bir sineğin baharda ihyâ ve inşâsından kudrete daha ağır olamaz. Zira kudret-i ezeliye zâtiyedir; tagayyür edemez, acz tahallül edemez, avâik tedâhül edemez, onda meratib olamaz, her şey O'na nisbeten birdir. H.) |
| TAHALLÜM | Bâliğ olmak. |
| TAHALLÜS | Halâs olmak. Kurtulmak. * Edb: şiirde mahlâs kullanmak. |
| TAHALÜS | Sövüşmek. |
| TAHAMHUM | Atın yulaf görünce kişnemesi. |
| TAHAMİ | İhraz etmek. Erişmek. Kazanmak. |
| TAHAMMİ | (Hamy ve Himayet. den) Korunma, kendini himaye etme. * Perhiz etme. |
| TAHAMMUK | Ahmaklaşma. |
| TAHAMMUS | Büzülme. Büzülüp buruşma. |
| TAHAMMUZ | Ekşimek. Mayalanmak. Oksitlenmek. |
| TAHAMMÜC | Dikkatle bakmak. |
| TAHAMMÜD | Ateşin sönmeğe yüz tutması. |
| TAHAMMÜL | Yüklenmek. Bir yükü üstüne almak. * Sabretmek. Katlanmak. * Kaldırmak. |
| TAHAMMÜLGEZÂ | f. Dayanılmaz, tahammül edilmez. |
| TAHAMMÜLGÜDÂZ | f. Tahammülü ve dayanmayı yırtıp geçen. |
| TAHAMMÜLSUZ | f. Tahammülü yok eden. Sabırsızlık veren. |
| TAHAMMÜR | Mayalanmak. Ekşimek. * Sarhoşluk verecek hâle gelmek. |
| TAHAMMÜRÂT | (Tahammür. C.) Ekşimeler, mayalanmalar. |
| TAHAMMÜS | Sağlamlık, muhkemlik. |
| TAHAMUK | Ahmaklaşmak. |
| TAHAMÜL | Başkasının zahmetini yüklenmek. |
| TAHAMÜR | Uyuşturmak. * şarap yapmak. |
| TAHAN | Kendini deli olarak göstermek. |
| TAHAN | Kendini toprağa gömerek yatan küçük bir hayvan. |
| TAHANET | Değirmencilik. |
| TAHANNİ | (Hany. dan) Eğilmek, eğrilmek. * Kınaya boyamak. |
| TAHANNÜF | Hanefi mezhebinden olma. Hanefî Mezhebine girme. |
| TAHANNÜK | Tülbendi çenesi altından dolamak. |
| TAHANNÜN | Çok istekle sızlanma. * Şefkat etme. * Meyl ve muhabbet. |
| TAHANNÜS | Tehir etmek, sonraya bırakmak. |
| TAHANNÜS | İbadet etmek. * Andını bozmak. |
| TAHANNÜS | Kırılmak. * Eğilmek. * Kırılıp bükülür olmak. |
| TAHANNÜT | Ölü üzerine güzel kokular serperek kefenlemek. |
| TAHARET | Temizlik. Nezafet. Temizlenmek. * Fık: Habes, necaset denilen maddeten en pis şeylerin veya hades denilen şer'î bir mâninin zevalidir. |
| TAHARET-İ KÜBRAÂ | Cünüblük veya hayız, nifas gibi hallerden çıkmak için gusül abdesti alarak temizlenmek. |
| TAHARET-İ SUĞRA | Abdestsizlik denilen hali, abdest alarak gidermek. |
| TAHARRİ | (Hary. dan) Aramak. Araştırmak. İncelemek. Araştırılmak. |
| TAHARRİ-İ HAKİKAT | Hakikatı, doğruyu araştırmak, aramak. |
| TAHARRİYÂT | Araştırmalar. Aramalar. Aratmalar. |
| TAHARRUK | Yırtılma. Koparılma. Sökülme. Yarılma. |
| TAHARRÜC | Zahmetli yerden uzaklaşmak. * Günah işlemek. |
| TAHARRÜC | Günahtan içtinab etmek, günahtan çekinmek. |
| TAHARRÜF | Sapmak. İnhiraf etmek. |
| TAHARRÜK | (Bak: Teharrük) |
| TAHARRÜM | (Haram. dan) Haramdan sakınma. Kaçınma, sakınma, çekinme. |
| TAHARRÜM | Yarılmak. |
| TAHARRÜS | Sakınmak, korunmak. |
| TAHARRÜS | Ekin ekmek. |
| TAHARRÜŞ | (C.: Taharrüşât) Tırmalanma. |
| TAHARRÜZ | Sakınma, çekinme, korunma. |
| TAHARÜC | Tevzi etmek, dağıtmak. |
| TAHARÜS | Ekin ekmek, tahıl ekmek. |
| TAHASSUL | Hâsıl olmak. Üremek. Husule gelmek. Bir araya birikip sâbit ve bâki olmak. Netice olarak çıkmak. |
| TAHASSUN | Bir kaleye kapanmak. Korunmak. İstihkâma çekilmek. Tahkim edilmiş bir yere sığınmak. |
| TAHASSUNGÂH | f. Sağlam korunulacak yer. Sağlam sığınak. |
| TAHASSUS | (Husus. dan) Hususi ve mahsus olmak. Bir kimseye mahsus kılınmak. |
| TAHASSUR | Eli böğüre koymak. |
| TAHASSÜN | (Bak: Tahassun) |
| TAHASSÜR | Pıhtılaşmak. Kanın pıhtılaşması. |
| TAHASSÜR-İ DEM | Kanın pıhtılaşması. |
| TAHASSÜR | (Hasret. den) Hasret çekmek. Elde edilmesi istenilen ve ele geçirilemeyen şeye üzülmek. |
| TAHASSÜRÂT | Tahassürler. Hasret çekmeler. |
| TAHASSÜR | Dili tutulup konuşamamak. |
| TAHASSÜS | İyi bir haber duyup memnun olmak. Kalben ve ruhen hislenmek, hissetmek. * Casuslamak. * Aratmak. |
| TAHASSÜSÂT | (Tahassüs. C.) Duygulanmalar, hislenmeler. |
| TAHASÜB | Hesaplaşmak. |
| TAHASÜD | Hased edişmek, düşmanlık etmek. |
| TAHASÜM | Husumet edişmek, düşmanlık yapmak. |
| TAHASÜR | Birbirinin beline elini sokup yürümek. * Eli böğürüne koymak. |
| TAHAŞHUŞ | Kâğıt hışırtısı. * Yeni kaftan avazı. Silâhların sürtünmelerinden çıkan ses. |
| TAHAŞHUŞ | Deprenmek, harekete geçmek. |
| TAHAŞİ | Bir yana olmak. * Utanmak. * Sıkılmak. |
| TAHAŞŞİ | (Haşyet. eden) Korkmak. Çekinmek. Ürpermek. |
| TAHAŞŞU' | (Huşu. dan) Mütevâzi olmak. Alçakgönüllülük gösterme. |
| TAHAŞŞÜD | Birikme, yığılma. Toplanma. |
| TAHAŞŞÜN | (Huşunet. den) Katılaşma, sertleşme. |
| TAHAŞŞÜN | Kin tutmak. * Kokup yemek. |
| TAHAT | Ufak etmek. Ufalamak. |
| TAHATIH | Karanlık. * Bulutluluk. |
| TAHATTİ | (Bak: Tahaddi) |
| TAHATTİ | (Hatve. den) Bir şeyi atlayıp geçmek. * Sınırı aşmak. * Saldırış. |
| TAHATTİAT | (Tahatti. C.) Saldırışlar, tecavüzler. |
| TAHATTUM | Kin, hiddet ve öfke içinde olmak. |
| TAHATTUR | Hatırlamak. * Muhatara ve tehlikeden kaçıp uzaklaşmak. |
| TAHATTÜM | (Hatem. den) Hatem, yüzük takınmak. * Tas: Ariflerin gönlüne Allah'ın koyduğu işaret. |
| TAHATTÜM | (Hatm. dan) Lüzumlu ve gerekli olma. Vâcib olma. |
| TAHATTÜM | Kırmak. |
| TAHATTÜR | Tembel tembel yürümek. |
| TAHATÜL | Birbirini aldatmak. |
| TAHAVUS | Göz ucuyla bakmak. |
| TAHAVVU' | Eksilmek, noksanlaşmak. |
| TAHAVVÜB | Bir nesneye acınmak ve mahzun olmak. |
| TAHAVVÜF | Korkuya düşmek. Korkmak. * Bir şeyi eksiltmek. |
| TAHAVVÜL | (Hâl. den) Birinden diğerine geçmek. Tebdil olunmak, değişmek. Dönmek. Bir hâlden başka bir hâle geçmek. |
| TAHAVVÜLÂT | (Tahavvül. C.) Tahavvüller. Değişmeler. |
| TAHAVVÜLÂT-I KÜLLİYE | Büyük değişiklikler. |
| TAHAVVÜLÂT-I ZERRAT | Zerrelerin tahavvülü.(Tahavvülât-ı zerrat, Nakkaş-ı Ezelî'nin kalem-i kudreti, kitab-ı kâinatta yazdığı âyât-ı tekviniyenin hengâmındaki ihtizazatı ve cevelânıdır. Yoksa; maddiyyun ve tabiiyyunların tevehhüm ettikleri gibi tesadüf oyuncağı ve karışık, mânasız bir hareket değildir. Çünkü; bütün mevcudat gibi zerreler ve her bir zerre, mebde-i hareketinde "Bismillah" der. Çünkü nihayetsiz, kuvvetinden fazla yükleri kaldırır. Ve buğday dânesi kadar bir çekirdeğin koca bir çam ağacı gibi bir yükü omuzuna alması gibi... Hem vazifesinin hitamında "Elhamdülillah" der. Çünkü: Bütün ukulü hayrette bırakan hikmetli bir cemâl-i san'at, faydalı bir hüsn-ü nakş göstererek Sâni-i Zülcelâl'in medâyihine bir kaside-i medhiye gibi bir eser gösterir. Meselâ: Nar ve mısıra dikkat et. S.) |
| TAHAVVÜN | Eksilmek. * Ziyafet vermek. * Söz vermek, ahdetmek. |
| TAHAVVÜR | Tezlik, acelecilik. |
| TAHAVVÜS | Bahadırlık, kahramanlık. * Sefer niyyetiyle bir yerde durmak. |
| TAHAVÜZ | Birbirini cenkten men'etmek. Dövüşten alıkoymak. |
| TAHAYYÜL | (C.: Tahayyülât) Hayale getirmek. Hayalde canlandırmak. Fikir kurmak. (Bak: Dimağ) |
| TAHAYYÜLÂT | (Tahayyül. C.) Tahayyüller, hayale dalmalar, hayalde canlandırmalar. |
| TAHAYYÜR | Beğenip seçmek, muhayyer olmak. |
| TAHAYYÜR | Şaşakalmak. Hayret etmek. Şaşırmak. Hayran olmak. |
| TAHAYYÜRÂT | (Tahayyür. C.) Hayrete düşüp şaşakalmalar. Hayran olmalar. |
| TAHAYYÜZ | (Hayz. den) Yer tutmak, yer almak. * Ehemmiyet kazanmak. * Fiz: Herhangi bir cismin boşlukta yer alması. |
| TAHAZ | Birbirini kandırmak, aldatmak. |
| TAHAZHUZ | Suyun deprenmesi, hareket etmesi. |
| TAHAZÜL | Birbirini rüsvay etmek, kepaze etmek. |
| TAHAZZU' | (Huzu. dan) Alçakgönüllülük gösterme. Mütevazi olma. |
| TAHAZZUR | (Hıdr. dan) Yeşillenme. |
| TAHAZZUR | (Hazır. dan) Hazır bulunma. Hazır olma. |
| TAHAZZÜB | (Hizb. den) Toplanma, birikme. Küçük topluluk meydana getirme. |
| TAHAZZÜN | Kederlenmek, hüzünlenmek. Birine acımak. Mükedder olmak. |
| TAHAZZÜN | Hazineye girmek. * Yığılmak. |
| TAHAZZÜR | (Hazer. den) Sakınma, korunma, çekinme. |
| TAHBİB | Fâsid etmek, bozmak. |
| TAHBİE | Gizlemek, saklamak. * Kadını perdeye koyup kimseye göstermemek. |
| TAHBİR | (Haber. den) Haber etme. Haber verme. |
| TAHBİR | Tahsin etmek, tezyin etmek. Güzelleştirmek, süslemek. |
| TAHBİYE | Hıfzetmek, korumak. * Engel olmak, men'etmek. |
| TAHCİL | (C.: Tahcilât) (Hacl. dan) Utandırma. |
| TAHCİL | Atın dört veya üç ayağında veya ikisinde bileklerinden yukarı olan beyazlık. |
| TAHCİR | Bir yere taş koymak, taş yığmak. * Fık: Kimsenin girmemesi için arazinin etrafına taştan sınır yapmak. * Hayvanı dağlayıp nişanlamak. |
| TAHDİ' | Aldatmak. |
| TAHDİB | Kamburlaştırma. Kubbelendirme. |
| TAHDİC | Dikkatle bakmak. * Atmak. |
| TAHDİD | Hudutlandırmak. Sınırlamak. Sınırı belli etmek. * Tarif etmek. * Bir şeyi kasdetmek. * Keskin etmek. Bilemek. |
| TAHDİD-İ SİNN | Yaş haddi. Emeklilik. |
| TAHDİDÂT | Tahditler. Sınırlamalar. |
| TAHDİK | (Hadeka. dan) Gözünü dikip, ayırmadan ve dikkatle bakma. |
| TAHDİM | Hizmet ettirmek. * Atın ayaklarının beyazlığı dirseklerinden aşağı olmak. |
| TAHDİR | (Hader. den) Örtülendirme, örtülü bulundurma. * Uyuşturmak. |
| TAHDİR | Acele ettirmek. * Nüzul ettirmek, indirmek. |
| TAHDİS | (Hudus. dan) Söylemek. Anlatmak. Rivayet etmek. * Şükür ve teşekkür ile bildirmek. Görülen iyiliği herkese söylemek. * Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın sözünü tekrarlamak. |
| TAHDİS-İ NİMET | Cenab-ı Hakk'a karşı şükrünü edâ etmek ve teşekkür etmek maksadiyle nâil olduğu nimeti anlatmak, onunla sevincini ve şükrünü bildirmek. (Bak: Küfran-ı ni'met)(Bâzan tevâzu', küfran-ı ni'meti istilzam ediyor, belki küfran-ı ni'met olur. Bâzan da tahdis-i ni'met, iftihar olur. İkisi de zarardır. Bunun çâre-i yegânesi ki; ne küfran-ı ni'met çıksın, ne de iftihar olsun. Meziyet ve kemalâtları ikrar edip, fakat temellük etmiyerek, Mün'im-i Hakiki'nin eser-i in'âmı olarak göstermektir. Meselâ: Nasılki murassa' ve müzeyyen bir elbise-i fâhireyi biri sana giydirse ve onunla çok güzelleşsen, halk sana dese: "Mâşâallah çok güzelsin, çok güzelleştin. "Eğer sen tevazu'kârâne desen: "Hâşâ!.. Ben neyim, hiç. Bu nedir; nerede güzellik?" O vakit küfran-ı ni'met olur ve hulleyi sana giydiren mahir san'atkâra karşı hürmetsizlik olur. Eğer müftehirane desen: "Evet ben çok güzelim, benim gibi güzel nerede var, benim gibi birini gösteriniz... "O vakit, mağrurane bir fahirdir.İşte, fahirden, küfrandan kurtulmak için demeli ki: "Evet ben güzelleştim, fakat güzellik libasındır ve dolayısiyle libası bana giydirenindir; benim değildir." M.) |
| TAHDİSÂT | Anlatmalar. Rivayet etmeler. * Teşekkürle bildirmeler. * Hadis anlatmalar. |
| TAHDİŞ | (Hadeş. den) Kurcalamak. Tırmalamak. * İncitmek. * Kaşımak. |
| TAHDİŞ-İ EZHAN | Zihinleri kurcalamak, tırmalamak. |
| TAHDİŞAT | (Tahdiş. C.) Tırmalamalar. Kurcalamalar. |
| TAHE | Helâk oldu, berbad oldu (meâlinde fiil). |
| TAHF | Gam, tasa. |
| TAHFE | Mekân, mevzi. |
| TAHFE | Bakla otunun yukarı ucu. |
| TAHFİF | (Hıffet. den) Hafifletme, yükünü azaltma. Kolaylaştırma. * Lâyıkı vechiyle hürmet etmemek. * Maddî-manevî bir ızdırabı azaltmak. * Kelimelerin bazı harflerini terketmekle telâffuzunu kolaylaştırmak. |
| TAHFİFÂT | (Tahfif. C.) Hafifletmeler; yükünü eksiltmeler, kolaylaştırmalar. |
| TAHFİL | Koyunun sütü çoğalsın diye birkaç gün sağmayıp bırakmak. |
| TAHFİR | (C. Tahfirat) (Hufre. den) Çukur kazma. |
| TAHFİR | Utandırmak. * Aman vermek. |
| TAHFİZ | Aşağı indirmek. * Asan etmek, kolaylaştırmak. |
| TAHH | Ekşi hamur. * Susam posası. |
| TAHH | Kırmak. |
| TAHHAN | (Tahn. dan) Değirmenci, öğütücü. |
| TAHHANE | Çokluk deve. Deve sürüsü. * Çok asker. |
| TAHIL | Bayat su. Bekleyerek bozulmuş su. |
| TAHILLE | Gerçek yere yemin etmek. * Yeminden kurtulmak için verilen keffaret. |
| TAHILLET-ÜL KASEM | Yemin keffareti. |
| TAHINE | (C.: Tavâhın) Azı dişlerinden birisi. |
| TAHİ | Çekilmiş. Uzatılmış. * Kesret, çokluk. |
| TAHİN | Darı unu. * Öğütülmüş tahıl. * Şekerle karıştırılarak helvası yapılan öğütülmüş susam. |
| TAHİNE | (C.: Tavâhin) Öğütücü diş, azı dişi. |
| TAHİR | Yüksek nefes. |
| TAHİR(E) | Temiz. Pâk. Abdesti bozacak veya guslü icab ettirecek şeylerden birisiyle özürlü olmayan. * Zâhir ve bâtında bütün ayıp ve kirlerden temiz, pâk olduğu için Hz. Peygamberimize de (A.S.) bu isim verilmiştir. * Müzikte: Makam ismi. |
| TAHİRAT | Pâk ve temiz olanlar. |
| TAHİYYAT | Selâmlar. Duâlar. Manevî hayat hediyeleri. Tezahürat-ı hayatiye. * Mâlikiyet, beka ve mülk. (Bak: Et-tahiyyatü) |
| TAHİYYE | Selâmlar, dualar. Hayır duâları. * Mülk, beka ve devamlılık. * Namazın iki ve dört rek'atı sonunda okunan Ettahiyyat duası. * Selâm verme ve hayır dua etme. * Mülk ve mâlikiyet. |
| TAHİYYET-ÜL MESCİD | Bir mescide veya bir camiye girildiğinde, sevab niyetiyle, oturmadan evvel kılınan namaz. |
| TAHKİK | Doğru olup olmadığını araştırmak veya doğruluğunu, yanlışlığını meydana çıkarmak. İncelemek. İçyüzünü araştırmak. * Bir şeyi eksiksiz ve ziyâdesiz yapmakta mübâlağa etmektir. Bir şeyin hakikatına ermek, künhüne vâkıf olmak, nihayetine erişmek demektir. Kur'an kıraat ıstılahında ise: Her harfin hakkını vermek, özel sıfatlarına riayet etmek, sesi tam mahrecinden çıkarmak, medleri gerektiği kadar uzatmak, hareke, ızhar ve gunneleri okuyuş hassasiyetinin en son imkânını kullanarak okumaktır. |
| TAHKİKAN | İnceleyerek. Araştırma suretiyle. Hakikatını öğrenerek. |
| TAHKİKAT | Araştırmalar. Hakikati ve doğruyu inceleyip öğrenmek için yapılan taharriyat. |
| TAHKİKAT-I İBTİDAİYYE | Huk: İlk tahkikat. İlk soruşturma. |
| TAHKİKÎ (TAHKİKİYE) | Araştırma ile alâkalı. Tahkikata ait. |
| TAHKİKÎ İMAN | (Bak: İman-ı tahkikî) |
| TAHKİM | Hakem tayin etmek. Hâkim nasbeylemek. * Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırmak, kavileştirmek. * Birisini fesattan men'eylemek. * Mahkemede hasmın dâvalarının açıkça belli olması için hâkimi değiştirmek. |
| TAHKİMÂT | Ask: Bir yeri düşmanın hücumuna karşı sağlamlaştırmak. |
| TAHKİR | Hareket etmek. Hor görmek. Küçük görmek. Aşağı ve alçak addetmek. |
| TAHKİR-ÂMİZ | f. Hakaretle karışık söz. * Tahkir edici. |
| TAHKİRÂT | (Tahkir. C.) Tahkirler. Hor ve küçük görmeler. Hakaret etmeler. |
| TAHKİYE | Anlatmak. Hikâye etmek. |
| TAHL | Dalak ağrısından incinmek. * Bozulmak, değişmek. |
| TAHL | Durmakla değişen su. |
| TAHLEE | Bulut. |
| TAHLİ' | (Hal'. dan) Söküp çıkarmak. Koparmak. * Tahttan indirmek. |
| TAHLİD | (Huld. dan) Devamlı olarak oturtma veya oturtulma. |
| TAHLİF | (Halef. den) Birini kendi yerine bırakmak. |
| TAHLİF | (Half. dan) Yemin ettirmek. Yemin vermek. |
| TAHLİK | (C.: Tahlikat) Tıraş etme. |
| TAHLİK | Yaratmak. * Eskitmek. |
| TAHLİL | (Hall. den) Sirkeleştirme. Ekşitme. * Dişlerini hilâllamak. Gerçek yere yemin etmek. * Açmak. |
| TAHLİL | Müşkül meseleyi halletmek. * Bir şeyi kolaylıkla tutmak. * Eritmek. * Bir şeyi helâl kılmak. * Yemine kefaret etmek. * Man: Terkibin zıddıdır. Bir kıyas neticesinin mantık şekillerinin hangisinden olduğunu bilmek için delilin tahlili, araştırılması. * Fiz: Mürekkep bir cismi tetkik etmek için esas unsurlara ayırma, çözümleme. * Kim: Analiz. * Tıb: İlâçla şişliği gidermek. |
| TAHLİL-İ HURDEBİNÎ | Mikroskopla tahlil. |
| TAHLİLAT | (Tahlil. C.) Tahliller, analizler. |
| TAHLİM | (Hilm. den) Kızgınlığını ve öfkesini giderme. Sâkinleştirme, yumuşatma, teskin etme. |
| TAHLİS | Kurtarmak. Halâs etmek. * Bir şeyin özünü, hülâsasını almak. |
| TAHLİS-İ GİRİBAN | Yakayı kurtarma, kurtarılma. |
| TAHLİSEN | Hülâsa ederek. Özünü söyleyerek. |
| TAHLİSİYYE | Can kurtaran. |
| TAHLİT | (Halt. dan) Karıştırma. Karıştırılma. Bozma. Saflığını giderme. Fâsid etme. |
| TAHLİYE | (Haly. den) Süslemek. Donatmak. Donatılmak. * Tatlılandırmak. * Kim: Bir madde içine hassasını veya kokusunu değiştirmek için şeker, baharat ve benzeri gibi şeyleri katmak. |
| TAHLİYE | (Halâ veya halvet. den) Boşaltmak. Boş bırakmak. Serbest bırakmak. * Tathir etmek. Temizlemek. |
| TAHLİYE-İ SEBİL | Bir suçluyu bırakma, salıverme. |
| TAHLİZ | Bir kimsenin kulağına küpe ve koluna bilezik takmak. |
| TAHMA | Bir ot cinsi. |
| TAHME | İnsan cemaatı, topluluk. * Büyük sel. |
| TAHMEL(E) | (C.: Tahamil) Ahlâkı kötü kimse. |
| TAHMER | Sıçramak. * Doldurmak. |
| TAHMİC | Şiddetle bakmak. * Gözünü açıp yummak. |
| TAHMİD | (Hamd. den) Hamdetmek. * Medhetmek, övmek. * Elhamdülillâh" kelâmının mânasını ifade etmek. |
| TAHMİDÂT | Hamdler ve şükürler. (Bak: Hamd) |
| TAHMİDİYE | Hamdetmeğe dair. Hamdetmek hakkında. * Çok mühim bir duânın ismidir. |
| TAHMİK | (Humk. dan) Ahmak demek, ahmak olduğunu söylemek. |
| TAHMİL | Yüklemek. Taşıtmak. Bir kimse üzerine bir işi bırakmak. |
| TAHMİL-İ MİNNET | Birini minnet altında bırakma. |
| TAHMİL-İ ZAHMET | Zor bir işi birine yükletme. |
| TAHMİLÂT | (Tahmil. C.) Yükletmeler, yükletilmeler, yüklemeler. |
| TAHMİM | Zina eden kimseyi ziftleyip, dövüp, yüzüne kara vurup, ters olarak eşeğe bindirip gezdirmek. |
| TAHMİN | (Hamn. dan) Aşağı yukarı bir fikir söylemek. İhtimallere dayanan düşünce. Zayıf delil ile hüküm ve kıyas etmek. |
| TAHMİNEN | Takriben, aşağı yukarı. |
| TAHMİNÎ | Tahmin yoluyla. Tahminle alâkalı. |
| TAHMİR | (Hamr. dan) Mayalandırma. * Yoğurma, yoğurtma. |
| TAHMİR | Kızartmak. * Birine "eşek" demek. |
| TAHMİRE | Bulut. |
| TAHMİS | (Hums. dan) Bir şeyi beş kat veya beş köşe haline getirmek. * Edb: Bir şiirin her beytine üçer mısra ilâve ederek beşe çıkarmak. |
| TAHMİS | Ateşte kızdırıp kavurmak. * Kahve kavrulan ve satılan yer. |
| TAHMİS-HÂNE | f. Kahvenin kavrulup öğütülüp satıldığı yer. |
| TAHMİŞ | Tırmalamak. * Hiddetlendirmek. |
| TAHMİZ | Azaltmak. |
| TAHN | (C.: Tahniyât) Öğütme, öğütülme. |
| TAHNİB | Atın belinde ve ayaklarında eğrilik olmak. |
| TAHNİK | (Hunk. dan) Boğmak. |
| TAHNİK | (Oğlan) damağını ovmak. * Fikrini düzeltmek. |
| TAHNİT | Mumyalamak. Ölüyü bozulmadan muhafaza etmek için ilâçlamak. |
| TAHNİYE | Kınaya boyamak. |
| TAHR | Uzaklaştırmak. Irak etmek. * Atmak. * Göz çapağını dışarı atmak. * Seri, hızlı. * Oku uzak giden yay. |
| TAHREBE | Ağaç kurdunun ağacı oyup delmesi. |
| TAHRİB | (C.: Tahribât) Harab etme, edilme. Yıkma. Bozma. |
| TAHRİBÂT | (Tahrib. C.) Tahribler, yıkıp bozmalar, harab etmeler. |
| TAHRİBKÂR | Tahrib eden, yıkan. |
| TAHRİC | (Huruc. dan) Çıkartma. Meydana koyma. * Şehadetname vermek. * Fık: Müçtehidlerin istinad ettikleri naslara, kaidelere, asıllara tatbikan şer'î hükümleri istihrac etmek. Bu tarz ile hüküm çıkarabilmek salâhiyetinde olanlara: Muharric, sahib-i tahric, ashâb-ı tahric denir. |
| TAHRİC | Darlık ve zahmet vermek, tazyik. |
| TAHRİF | (Harf. den) Harflerin yerini değiştirmek. Bozmak. Kalem karıştırmak. * Kendi menfaati veya başkasının zararı için bir ibârenin mânasını değiştirmek. * Başka tarafa meylettirmek. |
| TAHRİFÂT | (Tahrif. C.) Bozmalar. Kalem karıştırmalar. |
| TAHRİF | Genç bir adama bunaklık isnad etme. |
| TAHRİK | Kımıldatma. Kımıldatılma. Yerinden oynatma. Hareket ettirme. * Gr: Cezimli bir harfi harekeli okuma. * Yola çıkarma. * Azdırma, kışkırtma. * Uyandırma. |
| TAHRİK | Yarma, yarılma. * Yırtma, yırtılma. |
| TAHRİK | Yakma. Yakılma. * Susatma. Susatılma. |
| TAHRİK-AMİZ | f. Kışkırtıcı. Tahrik edici. |
| TAHRİKAT | Ayaklandırmalar, kışkırtmalar. Hareket ettirmeler. |
| TAHRİM | Haram kılma. Haram kılınma. Dince yasak edilme. * Kudsî sayarak yaklaşmayı yasak etme. |
| TAHRİM SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 66. Suresidir. "Lime tüharrimu" da denir. Medine'de nâzil olmuştur. |
| TAHRİM | Yarmak. Pâre pâre kesmek, parçalamak. |
| TAHRİME | Namaza başlanırken söylenen tekbir. * Hacıların ihrama bürünmeleri. |
| TAHRİMEN | Haram olarak. Harama yakın olarak. |
| TAHRİMEN MEKRUH | (Vâcibin zıddı) Harama yakın iş olup, zannî delil ile olan nehiydir. |
| TAHRİMÎ | (Tahrimiyye) Haramla ilgili, harama ait. |
| TAHRİM TEKBİRİ | İftitah tekbiri de denir. (Bak: İftitah tekbiri) |
| TAHRİR | Yazmak. Yazılmak. Kaydetmek. * Hürriyete kavuşturmak. |
| TAHRİR-İ RAKABE | Köle veya cariye azad etme. |
| TAHRİRÂT | Tahrirler. Yazı. Resmî mektup. |
| TAHRİREN | Yazmak suretiyle, yazı ile. |
| TAHRİS | (C.: Tahrisât) (Hırs. dan) Hırslandırma. |
| TAHRİS | Elbisenin eteğine konulan parça. |
| TAHRİS | Kendini hıfzetmek, kendini korumak. |
| TAHRİŞ | (C.: Tahrişât) Tırmalama. Yakıp kaşındırma. * Azdırma. Rencide etmek. |
| TAHRİŞ | Aldatıp kandırmak. * Koparmak. |
| TAHRİZ | (C.: Tahrizât) (Hırz. dan) Kışkırtma, kışkırtılma. * Kandırmak. * Koparmak. |
| TAHS | Eliyle defetmek, eliyle itip kovmak. |
| TAHS | İfsad etmek, bozmak. |
| TAHSA' | Toprak saçmak. |
| TAHSİB | Ölüyü taş altına gömmek. |
| TAHSİB | Ufak taşları mescide veya başka yere döşemek. |
| TAHSİF | Nâlin yaptırmak. |
| TAHSİL | Hâsıl etmek. * İlim edinmek. İlim öğrenmek veya öğretmek için çalışmak. * Vergi toplamak. * Aşikâre eylemek. |
| TAHSİLÂT | Devlet gelirlerinin toplanması. |
| TAHSİLDÂR | f. Devlet gelirlerini vazifeli olarak toplayan, tahsil eden memur. |
| TAHSİM | Kestirmek. * Dağılmak. |
| TAHSİN | (Hısn. dan) Kale gibi sağlamlaştırma. * Muhafaza altına alma. |
| TAHSİN | Beğenmek ve alkışlamak. * Tezyin eylemek, güzelleştirmek. * İyi ve güzel bulmak. |
| TAHSİN-İ KELÂM | Bir sözü beğendiğini ifade etmek. Sözü güzelleştirmek. |
| TAHSİN-İ LÂFZ | Lâfı süsleme, sözü güzelleştirme. |
| TAHSİNAT | Alkışlamalar. Güzelleştirmeler. Beğenmeler.(Bilbedahe şöyle tahsinat ve tezyinat, onların Sâniinde gayet şiddetli bir irâde-i tahsin ve kasd-ı tezyin var olduğunu gösterir. Ve irade-i tahsin ve tezyin ise bizzarure o Sâni'de san'atına karşı kuvvetli bir rağbet ve kudsi bir muhabbet olduğunu gösterir. Ve masnuât içinde en câmi' ve letaif-i san'atı birden kendinde gösteren ve bilen ve bildiren ve kendini sevdiren ve başka masnuattaki güzellikleri mâşâallâh deyip istihsan eden bilbedahe o san'atperver ve san'atını çok seven Sâni'in nazarında en ziyade mahbub, O olacaktır. S.) |
| TAHSİNHÂN | f. Aferin diyen. Beğenip alkışlayan. |
| TAHSİNKERDE | f. Beğenilmiş. |
| TAHSİR | Hasret bırakma. Hasret etme. * Kuşun tüyünü bırakması, dökmesi. |
| TAHSİR | (Hasar. dan) Zarara sokma, ziyana uğratma. |
| TAHSİR | İnce belli etmek. |
| TAHSİS | Rağbet ettirmek. Meylettirmek, yöneltmek. |
| TAHSİS | (Husus. dan) Belli bir gaye için kullanmak. * Bir şey veya bir kimse için ayırmak. * Kredi. Tazminat. |
| TAHSİSAT | Bir kimse veya bir daire için ayrılmış para veya mal. |
| TAHSİSAT-I MESTURE | (Bak: Mesture) |
| TAHSİSEN | Tahsis suretiyle. * Hele, en çok. |
| TAHŞİD | Yığma. Toplama. Biriktirme. Yığınak. * Bir mevzu hakkında çok izah ve konuşmalar. |
| TAHŞİDÂT | Birikmeler. Toplamalar. Yığınaklar. * Konuşarak fazla üzerinde durma. |
| TAHŞİM | Öfkelendirme, kızdırma, gazablandırma. |
| TAHŞİN | İri ve kaba etmek. |
| TAHŞİR | Noksan etmek, eksiltmek. |
| TAHŞİYE | Derkenar, haşiye yazma veya yazılma. |
| TAHŞİYE | (Haşyet. den) Korkutma. Ürpertme. |
| TAHT | f. Yağma, talan, soygun, çapul. |
| TAHT | Alt. Aşağı. * Gr: Gelecek olan zamir. |
| TAHT-EL ARZ | Yer altı. Toprak altı. |
| TAHT-EL BAHİR | Denizaltı. Denizaltı gemisi. |
| TAHT-EŞ ŞUUR | Şuur altı. Şuur haricinde olarak açılıp yayılan zihnî faaliyet.(Taht-eş şuur, gayr-ı meş'urdan vâzıhan farklıdır. Hâfızada teraküm etmiş, fakat bu anda kendisini düşünmediğimiz hâtıralar, gayr-i meş'ur ve kaimdirler. Fakat taht-eş şuur değildirler. L.R.) |
| TAHT-I ESARET | Esaret altı. |
| TAHT-I HÜKÜM | Hüküm altına. |
| TAHT-I MÜZAKERE | Konuşulmakta olan. |
| TAHT | f. Hükümdarların oturduğu büyük koltuk. Hükümdarlık makamı. |
| TAHT-I BELKIS | Belkıs'ın tahtı. (Çok eski mecusi Yemen padişahlarından Şerahil'in kızı Belkıs, başka kardeşi olmadığından babasının yerine Yemen'e hükümdar olmuş idi. Sonra Süleyman Aleyhisselâm ile evlendi. Onun mu'cizeleriyle imana geldi.) Bak: Hüdhüd, Süleyman (A.S.) |
| TAHT-I HÜMÂYUN | Padişahların merasim sırasında oturdukları sedir. |
| TAHT-I REVAN | Dört kişi veya iki katırla taşınan nakil vasıtası. |
| TAHTAH | Arslan. |
| TAHTAHA | Bir şeyi doğrultmak. * Beraber etmek. * Bazısını bazısına katmak. |
| TAHTAHA | Hastalıktan veya zayıflıktan sesin değişmesi. |
| TAHTANÎ | Alt kat. Alt katla alâkalı. |
| TAHTANİYE | Altta olan, alttaki. * Noktası altta olan harf. |
| TAHTE | f. Yağmalanmış, soyulmuş, talan edilmiş. |
| TAHTE | Alt, altta, altında. |
| TAHTE | f. Tahta. |
| TAHTELHIFZ | (Taht-el hıfz) Muhafaza altında. |
| TAHTESSERA | (Taht-es serâ) Toprak altı. |
| TAHTGÂH | f. Başşehir, başkent. * Taht yeri. |
| TAHTİB | Odun toplamak. |
| TAHTİE | Bir kimseyi veya bir şeyi hatalı görmek, hata isnad etmek, yanıltmak. "Bu hatadır" diye iddia etmek. * Ist: "Mezhebim haktır, hata ihtimali var. Başka mezheb hatadır, savaba ihtimal var" diyenler ki, bu hatalı anlayışa izafeten "Tahtie" denmiştir. |
| TAHTİM | Mühürleme. Mühür basma. * Tamamlama. |
| TAHTİT | (Hatt. dan) Çizme. Çizgi ile belli etme. * Çizgi. |
| TAHTİT | Zayıflık. * Kurmak. * Pare pare etmek, parçalamak. |
| TAHTİYE | Hatâya düşürmek, yanıltmak. |
| TAHT-NİŞİN | Taht'a oturan. Hükümdar. Padişah. |
| TAHUN(E) | (C.: Tavâhin) Su değirmeni. |
| TAHUR | Tâhir. Hem temiz hem temizleyici. Çok temiz. |
| TAHV | Düşmek. * Çekip uzatmak. |
| TAHVE | Eti pişirmek. |
| TAHVİD | Sür'atle gitmek, hızla gitmek. |
| TAHVİF | Korku vermek. Ürkütmek. Korkutmak. |
| TAHVİFÂT | (Tahvif. C.) Korkutmalar. Korkuya düşürmeler. |
| TAHVİFEN | Korkutarak. |
| TAHVİL | Bir halden başka bir hale getirmek. Değiştirmek. * Döndürmek. * Faizli borç senedi. |
| TAHVİLÂT | Tahviller. * Borç senetleri. |
| TAHVİN | (C.: Tahvinât) Birisine hâin deme. Hıyânet nisbet etme. |
| TAHVİR | Rücu ettirmek, döndürmek. * Ağartmak, beyazlatmak, tebyiz. |
| TAHVİT | (Havt. dan) Duvar çekme. |
| TAHVİYE | Dizleri, dirsekleri, yanları, karnı ve uyluğun arasını ayırmak. |
| TAHVİZ | Suya dalmak. |
| TAHYA | Karanlık gece. |
| TAHYE | Bulut parçası. |
| TAHYİB | (Haybet. den) Eli boş, kederli ve mahrum kılma. |
| TAHYİL | (C.: Tahyilât) (Hayal. den) Akla getirme. Fikre getirme, zihinde canlandırma. |
| TAHYİR | (Hayır. dan) İki şeyden birisini seçme durumunda bırakma. İstediğini seçmesini teklif etme. |
| TAHYİS | Zelil etmek, kepaze etmek. * Boyun eğdirmek. Muti etmek. |
| TAHZİ' | Yarma, kesme. * Ameliyat. |
| TAHZİ' | Tevâzu etmek, alçakgönüllü olmak. |
| TAHZİB | (Hizb. den) Takım haline getirmek. Hizibleştirmek. Gruplaştırmak. |
| TAHZİB | (Hizab. dan) Saç, sakal boyama. |
| TAHZİF | Saçını düzüp bezemek, süslemek. |
| TAHZİL | Aşağılatmak, alçaltma, bayağılaştırma. |
| TAHZİM | Kesmek. |
| TAHZİN | (Hüzn. den) Kederlendirme, tasalandırma. * Hazin hazin Kur'an-ı Kerim okuma. |
| TAHZİN | Hazinede saklama. |
| TAHZİR | Yeşil renk verme. Yeşillendirme. * Hazırlama. |
| TAHZİR | (C.: Tahzirât) (Hazer. den) Menetme, sakındırma, önleme.TAHZİR : Korkutmak. |
| TAHZİZ | İsteklendirme, rağbet ettirme. |
| TAÎ | Arabistan'da mevcut Tay kabilesinden olan. |
| TAİB | Tövbe eden. Günahlarına pişman olan. |
| TAİF | Etrafını dolaşarak ziyaret eden. Tavaf eden. Dolaşan. * Hicaz'da Mekke-i Mükerreme'nin yüz kilometre güneydoğusunda, Gazva Dağı'nın güney eteklerinde ve bir takım tepelerin batı eteklerinde olarak 1882 metrelik yükseklikte bir şehirdir. Peygamber (A.S.M.) hicretin sekizinci yılında Huneyn muharebesinden döndüklerinde Taif şehrini fethetmek arzu etmişlerse de, ahalisi kaleye sığınıp şiddetli bir şekilde karşı koymağa başladıklarından Peygamber Efendimiz kuşatmayı terkedip geri dönmüşlerdir. Bir sene, sonra, yani hicretin dokuzuncu yılında Taifliler bir heyet tertip ederek barış yoluyla Peygamberimize itaat etmek için yollamışlardır. |
| TAİFE | Hususi bir sınıf meydana getiren insanlar. Kavim, kabile. Takım. |
| TAİFE-İ EFRENC | Frenk, Avrupalı, Fransız. |
| TAİFE-İ NİSÂİYE | (Taife-i nisâ) Kadınlar taifesi, grubu. |
| TAİH | Kibreden. Kibirlenen. Büyüklenen. |
| TAİL | Uzayan. * Kudret ve gına. * Fayda. Menfaat. |
| TAİN | Süngü ile vurulmuş. |
| TAİR | (Tayeran. dan) Uçucu. Uçan. * Kuş. |
| TAİS | Hafif başlı. |
| TÂK | Bina kemeri. Yarım daire şeklinde kapı ve pencere üstü. Çardak. Kubbe. Kavisli bina. Eyvan. |
| TÂK-I MUALLÂ | Yüksek şerefe. Yüksek kubbe. * Yüksek haysiyet ve şeref sahibi. |
| TÂKA | Kubbeli mahfe. Pencere. * Takat. Güç, kuvvet, iktidar. |
| TAKA | İki-üç kişi ile idare edilen küçük yelkenli. |
| TAKA | Korkutmak. * Hazer etmek, çekinmek, korunmak. |
| TAKABBUH | Çirkinlik. |
| TAKABBUZ | (C.: Takabbuzât) (Kabz. dan) Toplanıp çekilme. Büzülme. * Kabız olmak, peklik. |
| TAKABBÜB | Binaya kubbe yapmak. |
| TAKABBÜL | (Kabul. den) Kabullenme. Üstüne alma. Bir şeyi taahhüd ve iltizam etme. * Öpülme. |
| TAKABUZ | Kabz edişmek. |
| TAKADDES | Mukaddes olsun (mânasında). |
| TAKADDÜM | (Kıdem. den) Önde bulunma. İleri geçme. * Zaman veya mevki bakımından ileride olma. |
| TAKADDÜS | Mübarek kılmak. Kudsî kılmak. * Çok temiz olma. * Mukaddes olma. |
| TAKADİ | Birbirine hakkını vermek. |
| TAKADU' | Birbirine süngü ile vurmak. |
| TAKADÜM | Üzerinden zaman geçmek. |
| TAKAFFÜL | Kapamak. * Kilitlemek. * Tilki eniği. |
| TAKAFKUF | Titremek. |
| TAKAHHUM | Ansızdan bir nesneye dühul edip girmek. |
| TAKAHHUR | Kahrolmak. |
| TAKAHHÜL | şikâyet etmek. |
| TAKA'KU' | Deprenmek, hareket etmek. * Ötmek. |
| TAKALİ | Birbirini düşman kabul etmek. |
| TAKALKUL | Deprenmek, hareket etmek. |
| TAKALLU' | Ayağını kuvvetiyle kaldırmak. * Yerinden kopmak. |
| TAKALLUS | Kısa olmak, kısalmak. * Toplanmak, cem'olmak. |
| TAKALLÜB | Bir taraftan diğer tarafa dönmek. * Bir halden başka bir hale değişmek. * Başka kalıba girmek. |
| TAKALLÜD | (C.: Takallüdât) (Kald. dan) Bir işi üstüne almak. * Takınma, kuşanma. Gerdanlık veya muska gibi boyuna geçirme. * (Kılıç) kuşanma. |
| TAKALLÜL | (Kıllet. den) Azalma, az olma. |
| TAKALLÜS | Kasılma. Bir şeyin büzülüp gerilmesi. Bir uzvun çekilip toplanması. Kıvrılma. |
| TAKAMMÜL | Bitlenme. Bitli olma. |
| TAKAMMÜM | Evin süprüntüsünü ayırmak. |
| TAKAMMÜS | Gömlek giymek. |
| TAKAMÜR | Kumar oynamak. |
| TAKANNU' | Başına örtü örtmek. |
| TAKANNÜN | Kanunlaşma. Değişmez halde, kat'i olarak belirme. |
| TAKARR | Birbiriyle kararlaşmak. |
| TAKARRUH | (Karh. dan) Yara derinleşip büyüme. * Yara çıban olma. |
| TAKARRÜB | Yakınlaşmak. Yaklaşmak. * Zamanı gelmek. Vakti yakın olmak. |
| TAKARRÜM | Tatlı tatlı yeme. |
| TAKARRÜR | Kararı verilmek.* Yerleşmek. Kararlaşmak. |
| TAKARRÜŞ | Kesbetmek, almak, kazanmak. |
| TAKARU' | Kur'a atışmak. |
| TAKARÜB | Birbirine yakın olmak. |
| TAKAS | Vereceğini alacağına karşılık tutmak suretiyle ödeşmek, sayışmak, değişmek. |
| TAKASSİ | Bir şeyin aslını esasını araştırma. |
| TAKASSU' | Dühul etmek, girmek. |
| TAKASSUF | Kırılmak. |
| TAKASUR | (Kasr. dan) Bir işi mümkün iken yapmama. Esirgeme. |
| TAKASÜM | Kısmet edişmek. * Birbirine yemin vermek. |
| TAKAŞKUŞ | Hastanın iyi olması. * Derinin soyulması. * Her yerden yiyecek istemek. |
| TAKAŞŞU' | Havanın açılması. |
| TAKAŞŞUR | (Kışr. dan) Kabuk bağlama, kabuklanma. |
| TAKAŞŞÜF | Maişet şiddeti, geçim zorluğu. |
| TÂKAT | Güç, kuvvet. İktidar. |
| TÂKAT-I BEŞER | Beşer gücü ve kuvveti. İnsana mahsus kuvvet. |
| TÂKATFERSÂ | f. Dayanılmaz, tâkat götürmez. |
| TÂKATGÜDAZ | f. Tâkati kaldıran, gücü kuvveti eriten, mahveden. |
| TÂKATŞİKEN | f. Tâkati tüketen. |
| TAKATTUB | Kaşların çatılması. * Buruşma. |
| TAKATTUF | Yüz ekşitmek. |
| TAKATTUR | Damla. Damlama. Damla damla akma. * Ud ağacı ile buhurlanma. * Vuruşmağa hazırlanma. * Bir kimse kendini bir yerden atma. * Ağacın dalı kopup düşme. * Bir adamı yanı üzere düşürmek. (Kamus'dan) |
| TAKATU' | Kesilmek. Kesişmek. |
| TAKATÜL | Kıtal edişmek, döğüşmek, vuruşmak. |
| TAKAUD | Oturmak. |
| TAKA'UR | (Ka'r. dan) Çukurlaşma. * Kuyunun derin ve çukur olması. |
| TAKAUS | Durdurmak. Sonraya bırakmak. |
| TAKAVİM | (Takvim. C.) Takvimler. |
| TAKAVÜL | Birbiriyle söyleşmek. |
| TAKA'VÜS | Çok yaşlanma. * Evin eskiyip köhne olması. |
| TAKAVÜM | Dövüşmek, vuruşmak. Birbiriyle cenge durmak. |
| TAKAVVİ | (Kuvvet. den) Kuvvetlenme. |
| TAKAVVUZ | Ayrılmak. Dağılmak. * Yıkılmak. |
| TAKAVVÜB | Bir şeyin kabuğu soyulmak. |
| TAKAVVÜL | Haber vermek. * Yalan söylemek. |
| TAKAYYUZ | Kırılmak. * Benzetmek. |
| TAKAYYÜ' | Kusar gibi olup kusamama. |
| TAKAYYÜD | Bağlanma. Bağlı olmak. Kayıtlı bulunmak. * Çalışmak. Çabalamak. Uğraşmak. * Dikkatli davranmak. |
| TAKAYYÜL | Uymak, iktida etmek. |
| TAKAZA | Başa kakmak. * Sıkıştırmak. * Hakkını isterken borçluyu zorlamak. |
| TAKAZİC | Dövülüp ufalanarak yemeklerin üstüne ekilen otlar. Baharat. |
| TAKAZÜF | Birbirine iftira edip atışmak. |
| TAKAZZUB | Kesilmek. |
| TAKAZZÜR | İstikrah etmek, kerih görmek, beğenmemek. |
| TAKAZZÜR | Çirkin şeylerden uzak olmak. |
| TAKBİB | Kubbe gibi yapma. |
| TAKBİH | Çirkin görmek. Beğenmemek. * Kabahatli bulmak. * Kötü gördüğünü bildiren söz söylemek. |
| TAKBİHÂT | (Takbih. C.) Ayıplamalar, çirkin görmeler. |
| TAKBİL | Öpmek. |
| TAKBİR | Defnetmek, gömmek. |
| TAKBİZ | Toplayıp bir yere getirmek. |
| TAKDANE | f. Üzüm çekirdeği. |
| TAKDİD | Eti kurutmak. * Uzunlamasına yırtmak veya kesmek. |
| TAKDİH | Beğenmeme, zemmetme. * Atın belini inceltmek. |
| TAKDİM | (Kıdem. den) Arzetmek. Sunmak. * Küçük bir kimseyi yaş, amel, mevki ve takva itibariyle büyük bir kimse ile tanıştırmak. * Öne geçirmek, bir şeyi başka bir şeyden önde tutmak. * Bir büyüğün önüne geçip bir şey vermek. |
| TAKDİMÂT | Takdim edilenler. Büyüklere verilen şeyler. |
| TAKDİME | (C.: Tekadim) Kendisinden üstün kişiye sunulan armağan, hediye. * Takdim. |
| TAKDİMEN | Takdim ederek, öne geçirerek. |
| TAKDİM-TE'HİR | Öne geçirmek, sonraya bırakmak. |
| TAKDİR | Kıymet vermek. Değerini, kıymetini, lüzumunu anlamak. * Kader. * Düşünmek. * Öyle saymak. |
| TAKDİR-İ KELÂM | Söze değer vermek. * Sözün kıymeti. Sözden anlaşılan husus. |
| TAKDİREN | Değer ve kıymetini anlıyarak. Takdir ederek. |
| TAKDİRÎ | Kaderden olan. Takdir-i İlâhîye ait ve müteallik olan. * İtibarî. * Farazî. * Gr: Yazılı olmayıp var bilinen mâna veya kelime. (Bak: Mukadder) |
| TAKDİRNAME | f. Bir işin beğenildiğine ve istihsan edildiğine dâir alâkadarların imzasını taşıyan yazı. Beğenildiğine dair yazılı kâğıt. |
| TAKDİS | Büyük hürmet göstermek. Mukaddes bilmek. * Cenab-ı Hakk'ın kusursuz, pâk ve her hususta noksansız olduğunu bildirmek, söylemek ve Allah'a (C.C.) şükretmek. |
| TAKDİYE | Hâcet bitirmek, ihtiyaç gidermek. |
| TA KEY | f. Ne vakte kadar? |
| TAKFİL | (Kufl. dan) Kilitleme veya kilitlenme. |
| TAKFİYE | Kafiye yapmak. * Bir kimsenin ardınca olmak. |
| TAKHİM | İthal etmek, içeri sokmak, girdirmek. |
| TAKHİR | (C.: Takhirât) (Kahr. dan) Kahretme. |
| TAKIYYE | Sakınmak. Kendini koruyup çekinmek. * Birinin mensub olduğu mezhebi gizlemesi. * Mümâşât. |
| TÂKIYYE | Takke. |
| TÂKIYYE-DUZ | f. Takkeci, takke diken. |
| TAKİ | Kendini koruyan, saklayan. * Takvalı kimse. Günahtan çekinen. |
| TA'KİB | Gözlemek. * Yolunda gitmek. * Peşinden yürümek. * Suçlunun suçunu araştırmak. * Bir kimsenin aynı senede yine gazaya gitmesi. * Bir şeyi ciddiyetle istemek. |
| TA'KİBÂT | Suç işleyene karşı harekete geçmek ve suçluluk derecesini araştırmak. |
| TA'KİBEN | Takip ederek, takip suretiyle. |
| TA'KİD | Edb: İbareyi veya cümleyi anlaşılmaz şekle koyma. * Düğümlenme, düğümleme. |
| TA'KİF | Eğriltmek. |
| TA'KİL | Devenin ayağına ip takıp bağlamak. |
| TA'KİM | (Akm. dan) Kısırlaştırma. Neticesiz bırakma. |
| TA'KİR | Suyu bulanık etmek. |
| TA'KİR | Bir uzvu, organı yararak sinirleri kesme. |
| TAK'İR | (Ka'r. dan) Çukurlaştırma, çukur yapma. |
| TAKLİ' | (Kal'. den) Yarmak. * Mübalâğa ile koparmak. Kökünden söküp koparmak. |
| TAKLİB | (C.: Taklibât) (Kalb. dan) Döndürme, çevirme. * Bir şeyin kalıp ve şeklini değiştirme. |
| TAKLİD | Takma, asma, kuşatma. * Benzetmeğe ve benzemeğe çalışmak. Benzerini yapmak. Birine benzemeğe çalışarak alay etmek. Sahte. Bir şeyin sahtesini yapmak.(Kur'an baştan aşağıya kadar, nâzil olduğu hey'et üzerine bâkidir. Bu kadar Kur'anı taklid etmeğe müştak olan dostlar ve mütehacim düşmanlara rağmen, şimdiye kadar Kur'anın ne taklidi yapılmış ve ne de bir misâli gösterilmiştir. Evet, Kur'an milyonlarca Arabî kitablarla mukayese edilirse benzeri bulunamaz. O halde Kur'an ya hepsinin altındadır. Bu ise muhaldir; öyle ise; hepsinin fevkindedir. Öyle ise Allah'ın kelâmıdır. İ.İ.)(Ey bu vatan gençleri! Frenkleri taklide çalışmayınız. Ayâ, Avrupa'nın size ettikleri hadsiz zulüm ve adavetten sonra hangi akıl ile onların sefahet ve bâtıl efkârlarına ittiba edip emniyet ediyorsunuz? Yok! Yok! Sefihane taklid edenler, ittiba değil, belki şuursuz olarak onların safına iltihak edip kendi kendinizi ve kardeşinizi idam ediyorsunuz. Âgâh olunuz ki; siz ahlâksızcasına ittiba ettikçe, hamiyet davasında yalancılık ediyorsunuz! Çünkü şu surette ittibaınız milliyetinize karşı bir istihfaftır. Ve millete bir istihzadır. M.N.) |
| TAKLİD-İ SEYF | Kılıç kuşatma. |
| TAKLİD-İ TUFEYLÂNE | Küçük çocuklara yakışır şekildeki taklid. |
| TAKLİDEN | Taklid ederek, benzeterek. |
| TAKLİDGÂH | f. Taklid yeri. |
| TAKLİDÎ | Taklide ait. Sathî. * Delil ve sened istemeden kabul edilen. |
| TAKLİDÎ İMAN | (Bak: İman-ı taklidî) |
| TAKLİH | Dişin sarılığını gidermek. |
| TAKLİL | Azaltma. Azaltılma. İndirme. Tenkis. |
| TAKLİL-İ MASÂRİF | Masrafların azaltılması. |
| TAKLİM | (Kamış, tırnak, kalem gibi şeyleri) yontma, kesme. |
| TAKLİS | Büzme. |
| TAKLİS | Def çalıp nağme söylemek. |
| TAKMİS | (Kamis. den) Gömlek giydirme. |
| TAKMİŞ | Cem'etmek, toplamak. |
| TAKNETU | (Bak: Lâtaknetu) |
| TAKNİ' | Başına örtü örttürmek. |
| TAKNİN | (Kanun. dan) Kanun koyma. |
| TAKNİYE | Çok kırmızı yapmak. |
| TAKRİ' | (C.: Takriât) Tevbih. Azarlama. * Birini telâşa düşürme. * Te'nif. Başa kakma. |
| TAKRİÂT | (Takri'. C.) Azarlamalar, paylamalar, başa kakmalar. |
| TAKRİB | Yaklaştırma. Aşağı yukarı ve tahmin ile kat'i olmayan şey söyleme. Tahmin. * Yolunu bulma. |
| TAKRİBEN | Tahminen. Yaklaşık olarak. Aşağı yukarı. |
| TAKRİBÎ | İhtimale göre olan. Takribe ait. |
| TAKRİD | Devenin gövdesinde olan keneyi yolup gidermek. * Hor ve zelil etmek. |
| TAKRİN | (Karin. den) Birlikte bulundurma. Yaklaştırma. |
| TAKRİR | İyi ifade etmek. Bildirmek. * Ağzından anlatmak. * Yerleştirmek. Kararlaştırmak. Yerini belirtmek. * Resmî olarak yazı ile bildirmek. * Tapuda, mülkünü başkasına sattığını bildirmek. * Siyasî nota. |
| TAKRİR-İ KELÂM | Söylemek. İfadede bulunmak. |
| TAKRİRÂT | (Takrir. C.) Ağızdan anlatılan şeyler. |
| TAKRİREN | Ağızdan anlatarak. |
| TAKRİRÎ SÜNNET | Hazret-i Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ın, sahabelerinden birinin söylediğini veyahut işlediğini gördüğü halde, onu menetmiyerek sükût buyurmaları. |
| TAKRİS | Soğutmak. * Dondurmak. |
| TAKRİS | Parmak ucuyla veya tırnakla bir nesneyi ovup yıkamak. |
| TAKRİŞ | Birbirine rağbet etmek. |
| TAKRİT | Kulağına küpe takmak. * Davarın başına yular takmak. |
| TAKRİZ | (Karz. dan) Ödünç vermek. * Bir şeyi veya bir eseri beğendiğini söylemek. Beğendiğini bildiren yazı yazmak. Bir eserin takdir ve tahsin edildiğini bildiren yazı yazmak. |
| TAKRİZ | Hayatında bir kimseyi methetmek, övmek. |
| TAKSİB | Kıvırcık yapmak. |
| TAKSİF | Çok kırmak. |
| TAKSİM | (Kısım. dan) Bölme. Parçalara ayırma. |
| TAKSİM-İ A'MÂL | İş bölümü, iş taksimi.(Sani'i-i Zülcelâl'in hilkat-i âlemde câri ve taksim-ül-a'mâl kaidesinden akan kanun-u tekemmül ve terakkide mündemiç olan rıza ve işaretinin imtisali farz iken, itaat tamam edilmemiştir. Şöyle: Kaide-i taksim-ül-a'mâli muktazi olan hikmet-i İlâhiyenin dest-i inayetiyle beşerin mahiyetinde ekmiş olduğu istidadât ve muyulâtla şeriat-ı hilkatin farz-ül-kifayesi hükmünde olan fünun ve sanayiin edasına bir emr-i manevî vermişken su-i istimalimiz ile o istidaddan tevellüd eden meyle kuvvet ve meded verici olan şevki bu hırs-ı kâzib ve şu re's-i riya olan meylü't-tefevvuk ile zayi edip söndürdük. Elbette isyan eden cehenneme müstehak olur. Biz de bu hilkat denilen şeriat-ı fıtriyenin evamirine imtisal edemediğimizden cehennem-i cehl ile muazzeb olduk. Bu azabdan bizi kurtaracak taksim-ül-a'mal kanunuyla amel etmektir. Zira seleflerimiz taksim-ül-a'mâlin ameli ile cinan-ı ulûma dâhil olmuşlardır. R.N.) |
| TAKSİM-İ GURAMÂ | Kârı veya zararı ortaklar arasında koydukları sermaye nisbetinde taksim etmek. * Fık: Bir borçlunun terekesini alacaklıların borç miktarları nisbetinde aralarında taksim etmek. |
| TAKSİMÂT | Taksimler. Bölmeler. Cüz cüz ayırmalar. |
| TAKSİR | (Kasr. dan) Kısaltma, kısma. * Kusur, hata, kabahat, suç. Günah. * Bir işi eksik yapma. * Bir şeyi yapabilir iken yapmama. * Zayıflatmak, süstlük etmek. * Geri kalmak. |
| TAKSİRAT | (Taksir. C.) Kusurlar, suçlar, günahlar, kabahatlar. |
| TAKSİS | Kireç ile bina yapmak. * Kireç ile sıvamak. |
| TAKSİT | (Kıst. dan) Belli zamanlarda parça parça ödenecek para. |
| TAKŞİR | (Kışr. dan) Kabuğunu soyma. |
| TAKTAKA | (Tıktıka) Taşlardan çıkan ses. * Hayvanların ayak sesleri veya bunları anlatmak için söylenen kelime. |
| TAKTİ' | Kesme. Kesilme. Parça parça etme. Parçalara bölme. |
| TAKTİB | Kaş çatıp yüz ekşitme. |
| TAKTİK | Fr. Asker kuvvetlerini harb meydanlarında düşmanı şaşırtarak kullanma. Bu işi tedkik eden ilim. * Mc: Bir işte muvaffakiyet için lüzum eden yolları kullanma. |
| TAKTİL | (Katl. den) Çok öldürmek, çok katletmek. * Muti etmek, itaat ettirmek, boyun eğdirmek. |
| TAKTİN | Filiz sürme. |
| TAKTİR | Damla damla akıtmak. Damlatmak. İnbikten çekmek. |
| TAKTİRAT | Damla damla akıtmalar. |
| TAKTİR | Eksik etmek. * Güç olmak. |
| TAKUT | Feryun adı verilen darı cinsi. |
| TAKVA | Bütün günahlardan kendini korumak. Dinin yasak ettiğinden veya haram olduğunda şüphesi olan şeylerden çekinmek. (Bak: Amel-i-sâlih, İttika, Vicdan)(Takva, menhiyattan ve günahlardan içtinab etmek; ve amel-i salih emir dairesinde hareket ve hayrat kazanmaktır. Her zaman def'-i şer, celb-i nef'a racih olmakla beraber; bu tahribat ve sefahet ve cazibedar hevesat zamanında bu takva olan, def-i mefasid ve terk-i kebair üss-ül esas olup, büyük bir rüçhaniyet kesbetmiş. R.N.)(Ey muhatab olan insanlar! Havf ve reca ortasında bulunmakla, takvayı recâ ederek Rabbinize ibadet ediniz. Bu itibarla insan, ibadetine itimad etmemelidir ve daima ibadetinin artmasına çalışmalıdır. Reca mânası, sâmi' ve müşahidlere göre olursa şöyle te'vil edilecektir:Ey müşahidler! Arslanın pençesini gören adam, o pençenin iktizası olan parçalamayı arslandan ümid ve reca ettiği gibi; siz de, insanları ibadet techizatiyle mücehhez olduklarını gördüğünüzden, onlardan takvayı reca ve intizar edebilirsiniz. Ve keza, ibadetin fıtrî bir iktiza neticesi olduğuna işarettir. Takva, tabakat-ı mezkurenin ibadetlerine terettüb ettiğinden, takvanın bütün kısımlarına, mertebelerine de şamildir. Meselâ: Şirkten takva; kebairden, masivaullahdan kalbini hıfzetmekle takva; ikabdan içtinab etmekle takva; gazabdan tahaffuz etmekle takva. Demek kelimesi bu gibi mertebeleri tazammun eder. Ve keza, ibadetin ancak ihlâs ile ibadet olduğuna ve ibadetin mahzan vesile olmayıp maksud-u bizzat olduğuna; ve ibadetin sevab ve ikab için yapılmaması lüzumuna işarettir. İ.İ.) |
| TAKVİB | Bir şeyi yerinden çekip koparma. * Yeri kazma. |
| TAKVİD | Çok uzun boyunlu olmak. |
| TAKVİL | (C.: Takvilât) İftira. Yalan söyleşmek. * Haber vermek. |
| TAKVİM | Düzeltme. Doğrultma. Kıvamına koyma. Eğriyi doğru tutma. * Ta'dil etme. * Bir şeye kıymet tâyin eylemek. * Her gün güneşin doğuşu, batışı, ay ahkâmı ve süresi kaydedilmiş olan defter. * Günlük olaylardan bahseden gazete. |
| TAKVİM-İ ARABÎ | Hicretten 17 sene sonra görülen lüzum üzerine Hazret-i Ömer (R.A.) tarafından Kamer senesi esas ve hicret tarihi başlangıç sayılmak suretiyle tertiplenen takvim. |
| TAKVİMÇE | f. Küçük takvim. |
| TAKVİR (TAKAVÜR) | Bir cismi yuvarlak kesmek. |
| TAKVİS | (Kavs. den) Kavislendirme. Yay şekline koyma. |
| TAKVİT | Besleme. Tagaddi. |
| TAKVİYE | Kuvvetlendirmek. * Kuvvetlendirilmek. |
| TAKVİZ | Binayı yıkmak. |
| TAKYİD | (Kayd. dan) Kayıt ve şarta bağlanma. Şart koşma. Bağlama. Deftere yazmak. * Harfe nokta ve hareke koyma. |
| TAKYİH | (Yara) İrinlenmek. |
| TAKYİN | Tezyin etmek, süslemek. |
| TAKYİR | Zifte bulaştırmak. |
| TAKYİZ | Kırılmak. * Takdir etmek. * Sövmek. |
| TAKZİB | Kesmek. |
| TAKZİF | Çok iftira atmak. |
| TAKZİYE | (Kaza. dan) Eksiği yerine getirme. Kaza etme. |
| TAKZİYE | Gözün çapağı dışarı itmesi. |
| TAL | f. Bakır veya gümüş tepsi. * (Parmaklara takılan) zil. |
| TAL' | Tomurcuk. * Miktar. Kadar. * Çiçeklerin üremelerine sebep olan sarı tozları. |
| TAL'A | Görmek. (Bak: Tal'at) |
| TALA' | (C.: Etlâ) Geyik buzağısı. * Çatal tırnaklı hayvanların yavrusu. * Buzağının ayağını bağladıkları ip. * Şahıs. |
| TALAC | f. Bağırma, feryad, çığlık. * Ses, sada. * Kavga. * Meş'ale. |
| TALAH | Salih olmayan. Bozuk. |
| TALAH | Yorulmak, zayıflamak. |
| TALÂK | Boşamak. Boşanmak. * Bağlı olan bir şeyi çözmek, ayırmak. * Nikâhlı karısını bırakmak. |
| TALÂK-I BÂYİN | Yeniden evleniyorlarmış gibi kadının rızası ile tekrar nikâh edilmedikçe geri alınamayacağı talâk. Kadın istemiyorsa erkek zorla alamaz. İddet sırasında kadın, erkeğin evinde kalmaz. Erkek üçüncü defa verdiği bâin talaktan sonra, üzerinden hulle geçmeden karısını bir daha (kadın istese de) alamaz. (Bak: Hulle) |
| TALÂK SURESİ | Medenîdir. Nisâ Suresi de denir. Kur'an-ı Kerim'in 4. Suresidir. |
| TALAK | (At) sıçramak ve kalkmak. |
| TALAKAT | Dil açıklığı. Selâset. Düzgün sözlülük. * Güler yüzlülük. |
| TALAK-NAME | f. Boşama kâğıdı. |
| TALAM | Esrar otunun tohumu. |
| TALAN | f. Çapul, yağma. * Birisinin malının, herkes tarafından kapışılması. |
| TALANGER | f. Yağmacı, talancı, çapulcu. |
| TALANGERÎ | f. Çapulculuk, yağmacılık. |
| TALAR | f. Dört direk üzerine yapılan ve geceleri yatılan yer. * Salon, büyük oda. |
| TALASİM | (Tılsım. C.) Tılsımlar. |
| TAL'AT | Vecih, yüz. Çehre. * Görünüş. Görüşmek. * Güzellik. * Görmek. * Bir şeye çok rağbet etmek. |
| TAL'AT-EFRUZ | f. Parıldayan. |
| TALAVET | Güzel, hüsün. Şirinlik, zariflik. * Ağızda çıkan bir nevi yara. |
| TALAZZİ | (Lazâ. dan) Alev çıkarma. Alevlenme. |
| TALE | (Tavl. dan) "Uzun olsun" mânâsındadır. |
| TALEB | İsteme. İstenme. Dileme. İstek. |
| TALEB-İ RÜ'YET | Görmeyi istemek. Hz. Musa'nın (A.S.) Cenab-ı Hakk'ı görmek istemesi. |
| TALEBDÂR | f. Alacaklı. |
| TALEBE | (Tâlib. C.) İstekliler. * Şakird. Tahsile çalışan. Öğrenen. Öğrenci. |
| TALEBE-İ ULÛM | Yüksek dinî ilimleri okuyan talebe. (Bak: Âlem-i berzah)(İmam-ı Şâfiî (K.S.) gibi büyük zâtlar: "Talebe-i ulûmun hattâ uykusu dahi ibadet sayılır." diye ziyade ehemmiyet vermişler. Ş.) |
| TALEBKÂR | f. İstekli, talebli, arzulu. |
| TALEF | Fazl. Atâ, hediye, bahşiş, hibe. * Kanı heder olmak. |
| TALEL | (C.: Tulul-Atlâl) Yıkılmış binada kalan duvar temeli. |
| TALH | Muza benzer meyve. Akasya ağacı. |
| TALH | Necis bulaşmak, pislik bulaşmak. * Havuz dibinde kalan tortu. * Kene böceği. |
| TALHA BİN UBEYDULLAH | (R.A.) : Aşere-i mübeşşeredendir. Çok muharebelere iştirak etti, fedakârlığı büyüktü. Peygamberimiz (A.S.M.) ile muharebede iken kılıç darbesine karşı kolunu gerer ve onu muhafazaya çalışırdı, kendisinden ziyade Hz. Peygamber'i (A.S.M.) muhafazaya azmederdi. Kolu bu yüzden sakatlandı. Hz. Ali (R.A.) buyuruyor ki: "Resul-i Ekrem'den (A.S.M.) duydum. Dedi ki: Talha ile Zübeyir, Cennet'te benim komşularımdandır." Hicretin 36'ncı yılında Cemel Vak'asında şehid oldu. |
| TALİ ' | Doğan. Tulu' eden. * Kısmet, kader, baht. * Nişangâhın arkasına düşen ok. * Yeni hilâl. |
| TALİ | Tilavet eden, okuyan. * İkinci derecede. Sonradan gelen. * Man: Birbirine bağlı iki kaziyeden ikincisi. Meselâ: "Duman çıkıyorsa ateş vardır" sözünde "Ateş vardır" sözü tâli'dir. |
| TALİA | Casus. * Nişancı. Asker önünden giden tabur. * Rehber, kılavuz; kafilenin önünde giden. |
| TALİA | Doğan. Ufuktan görünen. Tulu' eden. |
| TALİB | (C.: Tulleb-Tullâb-Talebe) İsteyen, istekli. * Talebe, öğrenci. |
| TALİBE | (C.: Tâlibât) Kız talebe. Mektebli kız. |
| TALİD | Bir kimsenin (köle, câriye, hayvan gibi) canlı eşyası. |
| TALİF | Alınmış şey. |
| TALİH | Faydasız, yaramaz iş. (Kısmet ve kader mânasında: Bak: Tâli') |
| TALİK | Güleryüzlü adam. Mütebessim kimse. * Düzgün söz söyleyen kimse. |
| TA'LİK | Asmak. * Geciktirmek. * Bağlanmak. * Bir cümlenin mazmununun husulünü diğer bir cümlenin mazmununun husulüne edat-ı şart ile rabt etmektir. Şu işi görürsen, şuna vâris olacaksın denilse, vâris olma, işin görülmesine bağlanmış olur. Buna ta'liki şart denir. * Muallak kalmak. Bir zamana bıraktırmak. * Kur'an yazısının bir çeşidi. * Tefsir. |
| TA'LİKAT | Bir eseri açıklamak üzere kenarına yazılan veya ayrıca eser olarak hazırlanan notlar. * Bediüzzaman Hazretlerinin İlm-i Mantık üzerine te'lif ettiği bir eserinin ismi. |
| TALİK | Azad olunan esir. Serbest bırakılan esir. |
| TA'LİL | Sebep göstermek. * İllet. Bahane. * Müessirden esere yapılan istidlâl. (Bak: Bürhaân-ı limmî) |
| TA'LİL BA'D-EL-VUKU' | Bir şeye sonradan uygun bir sebep uydurma. |
| TALİL | Hasır. |
| TA'LİM | Öğretmek. Yetiştirmek. Alıştırmak. Belli etmek. İdman. |
| TA'LİM-İ ESMÂ | İsimleri öğretmek. * Cenab-ı Hak tarafından Hz. Âdem'e (A.S.) Esmâ-i hüsnânın öğretilmesi.(Hazret-i Âdem'in melâikelere karşı kabiliyyet-i hilâfet için bir mu'cizesi olan tâlim-i esmâdır ki, bir hâdise-i cüz'iyyedir. Şöyle bir düstur-u küllînin ucudur ki: Nev-i beşere câmiiyet-i istidat cihetiyle tâlim olunan hadsiz ulûm ve kâinatın envaına muhit pek çok fünun ve Hâlik'ın şuunat ve evsafına şamil kesretli maârifin talimidir ki; nev-i beşere, değil yalnız melâikelere, belki Semâvat ve Arz ve dağlara karşı Emanet-i Kübrayı haml dâvasında bir rüçhaniyet vermiş ve hey'et-i mecmuasiyle Arz'ın bir halife-i mânevisi olduğunu Kur'an ifham ettiği misillü "Melâikelerin Âdem'e secdesiyle beraber, Şeytan'ın secde etmemesi" olan hâdise-i cüz'iye-i gaybiyye, pek geniş bir düstur-u külliyye-i meşhudenin ucu olduğu gibi, pek büyük bir hakikatı ihsas ediyor. S.) |
| TA'LİMAT | Bir iş hakkında hareket tarzını bildiren emirler. |
| TA'LİMAT-NAME | f. Yönetmelik. |
| TA'LİMGÂH | Tâlim ve öğrenme yeri. |
| TA'LİMHANE | f. Öğrenme yeri. Ta'lim yeri. |
| TA'LİN | Aşikâr etme. Meydana çıkarma. Açığa vurma. |
| TA'LİT | Devenin yularını başından indirmek. * Deve boynuna nişan etmek. |
| TA'LİYE | Yükseltme. |
| TA'LİYE-İ NAME | Mektuba başlık koyma. |
| TALK | Doğum ağrısı. |
| TALL | Çiğ, kırağı. İnce yağan yağmur, çisinti. Şebnem. * Helâk etmek, iptal. * Güzel, lâtif şey. * Şiddet. |
| TALLASE | Kendisiyle levha silinen paçavra. |
| TALS | Su akmak. |
| TALS | (C.: Atlâs) Mahvetmek. |
| TALTİF | İltifat etmek. Bir iyilik yaparak gönül almak. Yumuşatmak. |
| TALTİFÂT | (Taltif. C.) Taltifler, ihsanlar, lütuflar, bağışlar. |
| TALTİFEN | Taltif suretiyle. |
| TALTİH | Bulaştırma, bulaşık etme. |
| TALUT | (Bak: Yuşa) |
| TALVE | Vahşi canavarların yavrusu. * Keçi bağladıkları ip parçası. |
| TALY | Karışmak. |
| TALZİYE | (Lezâ. dan) Alevlendirme veya alevlendirilme. |
| TA'M | Yeme. Tad. Lezzet. Zevk. |
| TAMA' | Hırsla istemek. Doymazlık. Aç gözlülük. Çok isteme. * Askerî fertlerin maaşları. (Kamus) |
| TAMAEN | Tama' ederek. Hırsla. Cimrilikle. |
| TAMAH | (Tımah - Tumuh) Bir şeye göz dikip bakma. |
| TAMA'KÂR | Aç gözlü. Cimri. |
| TAMAM | Bitme, bitirme, son, nihayet. * Tam, eksiksiz, noksansız. * Ne eksik ne fazla. * Münasib, uygun. |
| TAMAM-I ITTIRAD-I AHVAL | Bir kimsede var olan huy ve hasletlerin sekteye uğramadan biteviye devam etmesi, her zaman aynı durumu göstermesi. |
| TAMAMEN | Büsbütün, eksiksiz ve tam olarak, mükemmel biçimde. |
| TAMAMİYET | Bütünlük, tamamlık, tamlık. |
| TAM'AN | Tama' suretiyle, tama' ederek. |
| TAMAR (TIMÂR) | Yüksek mekan, yüce yer. |
| TAMAT | f. Mânâsız ve uygunsuz söz. |
| TAMELE (TAMLE) | Havuzun dibinde kalan balçık ve tortu. |
| TAMH (TIMÂH) | Gözünü yukarı kaldırıp bakmak. |
| TA'MİD | Vaftiz etmek. |
| TA'MİK | (Umk. dan) Derinleştirmek. Derin kazmak. * İnceden inceye araştırmak. Esasına varacak şekilde araştırmak. |
| TA'MİKAT | (Ta'mik. C.) Derinleştirmeler. İncelemeler, tedkik etmeler, araştırmalar. |
| TA'MİM | Umumileştirme. Herkese bildirme. |
| TA'MİMEN | Ta'mim suretiyle. Herkese bildirmek suretiyle. |
| TA'MİR | Bozuk şeyi düzeltmek. Eski şeyi düzeltip yeni hâline getirmek. |
| TA'MİRÂT | (Tamir. C.) Noksanları gidermek. Eksik ve bozukları düzeltmeler ve tamamlamalar. Ta'mirler. |
| TAMİR | Sıçrayıcı, sıçrayan. |
| TAMİR BİN TAMİR | Aslı bilinmeyen kimse. * Pire. |
| TAMİR | Hurması olan kişi. |
| TAMİS | Uzak. |
| TA'MİYE | (Amâ. dan) Körletme. Kör etme. * Kapalı şekilde anlatmak. * Edb: Ebced hesabiyle düşürülen bir tarihin, hesabı doldurmak için çıkartılacak veya eklenecek sayılarını işaret etme. |
| TAMİYE | Dudak kabarmak. |
| TAMLES (TAMELLES) | Çörek. |
| TAMM | Saçını kesmek. * Galebe etmek. Galib gelmek. * Yükselmek, yüce olmak. * Defnetmek, gömmek. |
| TAMMA' | (Tama'. dan) Çok tama' eden. |
| TAMMAH | Her şeye göz diken pek hırslı kimse. |
| TAMMAT | Kıyamet. |
| TAMME | (Tâmmât) Kıyamet vakti. * Belâ. Dâhiye. * Keskin çığlık. |
| TAMME | Bütün, noksansız, eksiksiz, tam. |
| TAMN | Sâkin olmak, sessiz olmak. |
| TAMS | Yok etme, belirsiz kılma. * Eskimek. * Mahvolmak. |
| TAMS | Kadının hayız görmesi, aybaşı olması. * Kir, vesah. * Cima etmek. * Yapışmak. |
| TAMŞ | Halk, nâs, insanlar. |
| TAMTAME | Pelteklik, kekemelik, tutukluk. |
| TAMU | (Aslı: Tamuğdur) Cehennem. |
| TAMUR | Kan. * Nefes. |
| TAMURE | Kalb gılâfı. * Emzikli bardak. * İbrik. |
| TAMV | Yüksek olmak. * Dolu olmak. |
| TA'N | Hoş görmemek. Kötülemek. Birisinin ayıp ve kusurlarını beyan etmek. * Küfretmek. * Muhalifin iddialarını çürütmek. * Vurmak. * Duhul etmek, dâhil olmak, girmek. |
| TANA | Susuzluktan ciğerin yapışması. |
| TANAGGUZ | Taaccüb edip, şaşırıp, hayrette kalıp başını sallamak. |
| TANAZZUC | Pişmek. * Olmak. |
| TANCİR (TANCERE) | (C: Tanâcir) Tencere. |
| TANDIR | Ufak fırın. * Elleri ve ayakları ısıtmak için üstü kapalı küçük mangal. |
| TA'NE | Sövme, zemmetme, yerme, çekiştirme. |
| TANEF | Kayış. * Dağ burnu. Dağ başı. * Kapı üstüne yapılan örtü. * Duvar üzerine yapılan saçak. |
| TA'NE-ZEN | f. Söven, zemmeden, hicveden, yeren, çekiştiren. |
| TANFESE | (C.: Tanâfis) Uzun saçaklı halı. * Hurma yaprağından yapılan ve eni bir zira' miktarı olan hasır. |
| TANGİM | Avazlandırmak, seslendirmek. |
| TANGİS | Dirliğini tatsız etmek. |
| TANGO | Fr. Züppe giyinişli kadın. * Turuncuya çalar renk. * Bir dans çeşidi. |
| TANGÜB | Ok yapımında kullanılan sağlam bir ağaç cinsi. |
| TANH | Semiz olmak, besili ve şişman olmak. * Yemeğin hazmolmaması, sindirilmemesi. |
| TA'NİF | Şiddetle azarlamak. * Darılmak. * Meşakkat vermek. Melâmet etmek. |
| TA'NİFÂT | (Ta'nif. C.) Şiddetle azarlamalar, darılmalar. |
| TA'NİK | (Unk. dan) Boğazını tutup sıkmak. |
| TAN'İM | Nimet vermek, nimetlendirmek. |
| TANİN | Sinek vızıltısı. * Kaz sesi. * Avaz ve gürültü. * Çınlamak. Tınlamak. |
| TANİN-ENDÂZ | f. Çınlayan, tınlayan. |
| TA'NİS | Büluğdan sonra kızın kendi evlerinde çok durması. |
| TA'NİYE | İncitmek. |
| TANKER | ing. Akaryakıt taşıyan gemi veya kamyon. |
| TANNAN | Tınlayan, çınlayan. |
| TANNAZ | Herkesle eğlenip alay eden. Müstehzi. |
| TANNE | Balçığı çok olan yer. |
| TANSİB | Yükseğe kaldırma. |
| TANSİF | (Nısıf. dan) Yarı yarıya bölmek. Ayırmak. |
| TANSİR | Hristiyanlaştırma. |
| TANSİS | Tetkikten sonra karar vermek. * Bir mes'eleyi ve hükmü, şer'î delillere isnad etmek. |
| TANSİYON | Fr. Tıb: Kanın damarlara içerden yaptığı tazyik, basınç. |
| TANTANA | Çok lüks içinde olmak. Gösteriş. Gürültü patırtı. |
| TANTİF | Kulağına küpe geçirmek. |
| TANTİK | Bir kimsenin beline kuşak bağlamak. |
| TANTİL | Hasta olan uzuv üstüne sıcak su ve yağ dökmek. |
| TANZ | Herkesle eğlenme. Alay etmek. |
| TANZİC | Çok pişirmek. * Yakmak. |
| TANZİD | Bir yere toplayıp yığmak. İstif etme. |
| TANZİF | (Nezafet. den) Temizlenmek. Temizlemek. |
| TANZİFÂT | Temizlik işleri. Temizlemeler. |
| TANZİM | (Nazım. dan) Sıraya koymak. Sıralamak. Dizmek. * Düzenlemek. Tertiblemek. * Islah etmek. * Manzum veya mensur olarak yazmak. |
| TANZİMAT-I HAYRİYE | Osmanlı Devletinde Sultan Abdülmecid zamanında başlayan ve (1839-1876) tarihleri arasındaki devreye Tanzimat-ı Hayriye denir. Sözde ıslahat için çalışılan devirdir. Bu, Gülhane Hatt-ı Hümayunu namında padişah fermanı ile başlatıldı. Bu devirde her şey yeniden tanzim edilecekti, yeni müesseseler kurulacaktı. Avrupa-vâri terakki esasları her yerde öğretilecek, Osmanlı Devleti ve İslâm Alemi ilerliyecekti. Fakat ıslaha ferdlerden başlayacakken ve İslâmî çareler düşünülecekken, geniş daireden başlandı. Evvelki dairelerdeki iktisadî, içtimaî fikir hastalıklarımıza zâhirde çâre bulmak için doktor gibi içimize giren yabancılar ve ecnebi zihniyetin meyveleri gittikçe bünyemizi daha ziyade felce uğrattılar... |
| TANZİR | Tazeleştirme, tazelendirme. |
| TANZİR | Benzetme. Benzetilme. Nazire yapma. * Bir yazının şekil ve mâna bakımından benzerini yazma. |
| TANZİREN | Nazire olarak. Benzetme suretiyle. |
| TÂR | f. Karanlık. * Tel. Saç teli. * Tepe. * İplik. |
| TÂR-I ANKEBUT | Örümcek ağı. |
| TÂR-I ZÜLF | Saç teli. |
| TARA | f. Yıldız. |
| TARAB | Sevinçlik. Şenlik. Şâdlık. |
| TARAB-EFSÂ | f. Neşe ve ferahlığı artıran. |
| TARAB-ENDUZ | Ahenk kazanan. |
| TARAB-GÂH | f. Coşkunluk ve sevinç yeri. |
| TARAB-NÂK | f. Sevinçli, neşeli, coşkun. |
| TÂRÂC | f. Yağma, talan, çapul. * Yağmalama, talan etme. |
| TÂRÂC-GER | f. Yağmacı, çapulcu. |
| TÂRÂC-KERDE | f. Yağmalanmış, talan edilmiş. |
| TARAF | Yan, yön. * Yer, memleket, ülke. Kıt'a. * Taraftarlık, sahip çıkmak, korumak. * Aralarında anlaşmazlık bulunan iki kişiden veya iki topluluktan her biri. |
| TARAFDAR | f. Birinin tarafını tutan, bir tarafı tutan, bir tarafı kayıran. |
| TARAFDARÎ | f. Kayırıcılık, taraftarlık. |
| TARAFEYN | İki taraf. İki nihayet. * Dâvada karşılıklı iki hasım. Her iki taraf. |
| TARAFGİR | f. Taraf tutan. Taraflardan birine sahip çıkan. |
| TARAH | Uzak mekân. |
| TARAH | (C.: Etrâh) Tasa, keder, hüzün, melâlet. |
| TARAHHUM | (Bak: Terahhum) |
| TARAİF | (Tarife. C.) Az bulunur şeyler. |
| TARAİK | (Tarikat. C.) Tarikatlar, meslekler. |
| TARAK | Bulutların bir yere toplanması. * Aynı cinsten olan şeylerden bazısı bazısının üstünde olması. |
| TARAN | f. Karanlık. |
| TARANCİBİN | Kudret helvası. |
| TARARET | Semizlik, besililik, şişmanlık. |
| TARAS | İzdihamlık, çok kalabalık. |
| TARASRUS | Katı olmak, şiddetlilik. * Sağlam olmak. |
| TARASSUD | Bir şeyi çok dikkat ederek gözetleme. İntizar üzere olma. Gözetleme. |
| TARASSUDÂT | (Tarassud. C.) Gözlemler, tarassutlar, gözetlemeler. |
| TARAT | f. Çapul, yağma, talan. |
| TARATUN | Fârisî dilince söyleşmek. Farsça konuşmak. |
| TARAVET | Tazelik. Körpelik. |
| TARAVET-DÂR | (Terâvettar) f. Tâzece, eskimemiş, tâze. |
| TARAYYUH | Zayıflık, süstlük. |
| TARAZİ | Hoşnutlaşmak. |
| TARAZRUZ | (Taş) Parça parça olmak. |
| TARAZÜM | Üzümü ekmekle yemek. |
| TARD | Sürme, kovma, uzaklaştırma. * Mektebden veya vazifeden uzaklaştırma. Hizmetten çıkarma. |
| TARDETMEK | Kovmak, def etmek, uzaklaştırmak. |
| TARDİN | Kaftana yen etmek. |
| TARDİYE | Allah râzı olsun demek. (Bak: Tarziye) |
| TARDİYE | Red olundurmak. |
| TARE | Defa, kerre. |
| TARED | Irak etmek, uzaklaştırmak. * Sürüp reddetmek. |
| TAREK | f. Tepe. Başın tepesi. |
| TAREM | Dam, kubbe, künbet. Sakf. Satıh. |
| TAREŞ | Sağırlık. |
| TARETEN | Bir kere veya bazı defa. |
| TÂRETEN UHRÂ | Bir kere daha, başka bir kere daha. |
| TAREYAN | Oluverme, geliverme, birdenbire çıkma. |
| TARF | Göz, bakış, nazar. Göz ucu. * Soyu temiz kimse. * Her şeyin nihayeti, sonu. * Göz kapaklarını yummak veya oynatmak. * Göze bir şey dokundurmakla yaşartmak. * Koz: Menazil-i Kamer'den bir menzil adı. (Kamer menzillerinden birisinde aslanın alnını teşkil eden dört yıldızdan ikisi aslan gözüne benzetildiğinden bu menzile de "Tarf" denilmiştir. Bu iki yıldız daha evvel doğarlar.) |
| TARFA | Ilgın ağacı. |
| TARFE | Göz kapağının bir defa kapanıp açılması. * Göz kırpmak. * Bir yıldız ismi. * Ayın bir menzili. |
| TARFET-ÜL AYN | Göz kapağının bir kere açılıp kapanması kadar geçen kısa ân. |
| TARFES | Kum yığını. |
| TARH | Uzaklaştırmak. * Vaz' etmek. * İndirmek. * Bırakmak, elinden atmak. * Yerleştirmek. * Temel bırakmak. * Mat: Çıkarma. |
| TARH-I ESAS | Temel atmak. |
| TARH-EFGEN | f. Düzenleyen, kuran, tertib eden. * Temel kuran, bina yapan. |
| TARH-ENDAZ | f. Temel atan. Düzenleyen, tertib eden. |
| TARHİB | "Merhaba" demek. |
| TARHUN | (C.: Tarâhin) Tarhun otu. |
| TÂRIK | Gece gelen kimse. * Zulmette hâsıl olan belâ ve musibetler. * Parlak yıldız. * Sabah yıldızı. (Zühre) |
| TÂRIK SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 86. Suresinin ismidir. Mekkîdir. |
| TARIM (TARİME) | (C.: Tıram) Kara çadır. |
| TARÎ | (Taravet. den) Taze, taravetli. |
| TARÎ | Karanlık, meçhul. |
| TARÎ | (Tarâ. dan) Birdenbire çıkan, ansızın görünen. |
| TA'RİB | Bir kimseden söz nakletmek. * Çirkin etmek. * Arabî olmayan kelimeyi arabi lügatına nakletmek. |
| TA'RİC | Meyletmek, eğilmek. * Bir nesne üzerinde durmak. * Çıkıntı. Tümsek peyda etme. |
| TARİD | (Tard. dan) Kovan, çıkartan, süren, tardeden. |
| TA'RİD | Kaçmak. * Gitmek. |
| TARİD | Kovulmuş, uzaklaştırılmış, sürülmüş, çıkarılmış. * Bir kimsenin birinci çocuğundan sonra doğan ikinci çocuğu. |
| TARİDE | Arap çocuklarına mahsus bir oyun. * Okları cilâ edip parlattıkları ağaç. |
| TA'RİF | (İrfan. dan) Bir şeyi belli noktalar ve işaretlerle inceden inceye anlatıp bildirmek, tanıtmak. Kavl-i şârih. * Bir maddeyi bütünüyle bir ibare halinde anlatmak. * Gr: Bir ismi marife etmek. * Arafat'ta vakfe yapmak. |
| TA'RİFE | Bir şeyi lâzım olduğu şekilde anlatıp bildiren yazı. |
| TARİH | Hâdiseye vakit tayin etmek. * Vak'anın vukuuna tayin olunan vakit. Zaman tesbiti. * Geçen hâdiseleri kaydetmekten hâsıl olan ilim. * Vak'anın vukuuna vakit tayin eden söz ve makam. * Memlekette vâki olan hâdiseleri zamana nazaran tertip ve sırasıyla zikir ve beyan eden kitap. |
| TARİH-İ KADÎM | Eski zaman tarihi. |
| TARİH-İ MU'CEM | Bir mısra, beyit veya cümledeki noktalı harflerin ebced hesabı ile yekûnunun delâlet ettiği tarih. * Edb: Ebced hesabında noktalı harflerin hesap edilerek düşürülen tarih. Bir ilmi, müfredâtı ile belirten eser. |
| TARİH-İ UMUMÎ | Umumî tarih. |
| TARİH | İşe yaramaz diye bir kenara atılmış nesne. |
| TARİHNÜVİS | (C.: Tarihnüvisân) f. Tarih yazan. Müverrih. |
| TÂRİK | Terkeden, vazgeçen, bırakan. |
| TÂRİK-İ DÜNYA | Hevâ ve hevesi terkeden. Dünyanın fâni olan cihetini terkedip Allah rızası yolunda olan. |
| TÂRİK-ÜS SALÂT | Namaz kılmayı terketmiş olan kimse.(Çok tembellerden ve târik-üs salâtlardan işitiyoruz; diyorlar ki: Cenab-ı Hakk'ın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var ki, Kur'ân'da çok şiddet ve ısrar ile ibâdeti terkedeni zecredip Cehennem gibi dehşetli bir ceza ile tehdit ediyor. İtidalli ve istikametli ve adaletli olan ifade-i Kur'âniyeye nasıl yakışıyor ki, ehemmiyetsiz bir cüz'î hataya karşı, nihayet şiddeti gösteriyor?Elcevab: Evet, Cenab-ı Hak, senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen, ibadete muhtaçsın; mânen hastasın. İbadet ise, mânevi yaralarına tiryaklar hükmünde olduğunu çok risalelerde isbat etmişiz. Acaba bir hasta, o hastalık hakkında, şefkatli bir hekimin ona nâfi' ilaçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?.. Ne kadar mânâsız olduğunu anlarsın.Amma Kur'ânın, terk-i ibadet hakkında şiddetli tehdidatı ve dehşetli cezaları ise; nasılki bir Padişah, raiyetinin hukukunu muhafaza etmek için; âdi bir adamın, raiyetinin hukukuna zarar veren bir hatasına göre, şiddetli cezaya çarpar. Öyle de; ibadeti ve namazı terk eden adam, Sultan-ı Ezel ve Ebedin raiyeti hükmünde olan mevcudatın hukukuna ehemmiyetli bir tecavüz ve mânevi bir zulüm eder. Çünkü; mevcudatın kemalleri, Sânia müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadet ile tezahür eder. İbadeti terkeden, mevcudatın ibadetini görmez ve göremez. Belki de inkâr eder. O vakit ibadet ve tesbih noktasında yüksek makamda bulunan ve herbiri birer mektub-u Samedani ve birer âyine-i Esmâ-i Rabbaniye olan mevcudatı âlî makamlarından tenzil ettiğinden ve ehemmiyetsiz, vazifesiz, câmid, perişan bir vaziyette telâkki ettiğinden, mevcudatı tahkir eder; kemalâtını inkâr ve tecavüz eder. Evet herkes; kâinatı kendi âyinesiyle görür. Cenab-ı Hak, insanı, kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için, bu âlemden hususi bir âlem vermiş. O âlemin rengini, o insanın i'tikad-ı kalbîsine göre gösteriyor. Meselâ; gayet me'yus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve me'yus suretinde görür... gayet sürurlu ve neş'eli, müjdeli ve kemal-i neş'esinden gülen bir adam; kâinatı neş'eli, güler gördüğü gibi, mütefekkirâne ve ciddi bir surette ibâdet ve tesbih eden adam; mevcudatın hakikaten mevcud ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür.. gafletle veya inkârla ibadeti terkeden adam; mevcudatı, hakikat-ı kemalâtına tamamiyle zıd ve muhalif ve hatâ bir surette tevehhüm eder ve mânen onların hukukuna tecavüz eder. Hem o târik-üs-salât, kendi kendine mâlik olmadığı için, kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını onun nefs-i emmâresinden almak için, dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkatı ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i İlâhiyeye ve meşiet-i Rabbaniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.Elhasıl: İbadeti terkeden, hem kendi nefsine zulmeder; -nefs ise, Cenab-ı Hakk'ın abdi ve memlüküdür- hem kâinatın hukuk-u kemalâtına karşı bir tecavüz, bir zulümdür. Evet, nasılki küfür mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi, kâinatın kemalâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i İlâhiyyeye karşı bir tecavüz olduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstahak olur.İşte bu istihkakı ve mezkur hakikatı ifade etmek için, Kur'ân-ı Mu'ciz-ül-Beyan; mu'cizane bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-ı belâgat olan mutabık-ı muktezâ-yı hale mutabakat ediyor. L.) |
| TARİK | f. Karanlık. |
| TARÎK | Yol. Tarz, usûl. * Vâsıta. Meslek. * Bir maksada nâil olmak için icrâsı lâzım olan husus veya bu hususların hey'et-i mecmuası. |
| TARÎK-İ ÂMM | Herkesin geçmesine mahsus yol. |
| TARÎK-İ BERZAHİYE | Berzaha giden ve ona ait yol. |
| TARÎK-İ CEHRÎ | Açık olarak ve yüksek sesle zikir yapan tarikat. (Kadirî gibi) |
| TARÎK-İ NAKŞÎ | Şeyh Bahaüddin Nakşbendî Hazretlerinin kurduğu tasavvuf yolu. (Bak: Nakş-bendî)(Tarîk-i Nakşî'de dört şeyi bırakmak lâzım: Hem dünyayı, hem nefis hesabına âhireti dahi maksud-u hakiki yapmamak; hem vücudunu unutmak; hem ucbe, fahre girmemek için bu terkleri düşünmemektir. S.) |
| TA'RİK | Şaraba biraz su katmak. * Kovayı doldurmak. * Terletmek. * Hastalık veya perhizden dolayı zayıflamak. |
| TA'RİK | Ovmak. |
| TARİKAT | Yol, manevî yol. * Usûl, tarz. Hal ü şan. (Bak: Müteşeyyih, Seyr-i âfâkî, Tasavvuf) |
| TARİK-BAHT | f. Bahtı kara, şanssız, tâlihsiz. |
| TARİM | Kalın bulut. * Elleri ve ayakları kaba olan kimse. |
| TA'RİR | Yere dökmek. |
| TA'RİS | Düğün yapma. Bir kızı gelin etme. |
| TA'RİS | Et kurutmak. |
| TARİS | Kavi, kuvvetli. |
| TA'RİŞ | Üzüm çubuğuna çardak yapmak. * Temel yapmak. |
| TA'RİYE | Soyma. Çıplaklaştırma. |
| TARİYE | Ansızın gelen belâ, dâhiye. |
| TARİZ | Cansız, kuru nesne. * Meyyit, ölü. |
| TA'RİZ | Gizleme, saklama. * Sağlamlaştırma. * Alıp götürme. |
| TA'RİZ | Dokunaklı söz söylemek. Kapalıca yapılan sitem. Kinâye ile söylemek. |
| TA'RİZÂT | (Ta'riz. C.) Dokunaklı konuşmalar, sözle dokundurmalar, taş atmalar. |
| TARK | Vurmak. * Dövmek. * Yünü ve pamuğu ağaçla vurmak. * Bulanık su. * İçine deve bevlettiğinden dolayı pislenmiş olan yağmur suyu. * Vücuttaki gevşeklik. |
| TAR-MAR | (Bak: Tar ü mar) |
| TARMESE | Münkabız olmak. |
| TARR | Kesmek. * Keskinletmek. * Yapmak. * (Bıyık) gelmek. * Çolak olmak. * Düşmek. |
| TARRAKA | Gümbürtü. |
| TARRAR | Yankesici, hilekâr. |
| TARRİYAN | Sepet. * Büyük tabak. |
| TARSİ' | (Göz) yaramaz olmak. |
| TARSİ' | Bezemek, süslemek. * Sevinç, neşât. |
| TARSİF | Birbirine bitiştirip kuvvetlendirme, sağlamlaştırma. |
| TARSİG | Vüs'at vermek, genişlik vermek. |
| TARSİN | Sağlamlaştırmak. Bir şeyi tahkik etmek. * Bilmek. * Metanet ve cesaret vermek. |
| TARSİNÂT | (Tarsin. C.) Sağlamlaştırmalar. |
| TARSİS | (Rasas. dan) Kurşunla perçinleme, kurşunlaştırma, sağlamlaştırma. * Kadının sadece gözleri görünecek şekilde örtünmesi. |
| TARTABE | Keçiyi sağmak için çağırmak. |
| TAR TAR | Tel tel. İplik iplik. |
| TARTİB | Islatma, rutubetlendirme. Islatılma. * Tâzelik verme. * Hoşlandırılma. * Hurmanın rutubetli olması. |
| TARTİB-İ LİSAN | Güzel bir söz söyleyerek dili mânen tatlılaştırma. |
| TARTİL | Saçı yağlamak. |
| TAR Ü MAR | f. Dağınık, karmakarışık, perişan. |
| TARY | Taptaze. Çok taze. |
| TARZ | Usul, şekil, üslub. * Yol. Hey'et. |
| TARZE | şekil, suret. |
| TARZİM | Bir çok şeyi bir yere getirip, toplayıp bir yük yapmak. |
| TARZİYE | Pişmanlık duyduğunu anlatarak özür dilemek. * Râzı etmek. * "Radıyallahü-anh" diyerek duâ etmek. |
| TARZİYE | Cübbe veya zırh giymek. |
| TAS | (C.: Atvâs) Meşhur bir kabın adı. Tas. |
| TASABBİ | (Saby. dan) Çocuk tavrı takınma. Çocuklaşma. |
| TASABBU' | Parmak parmak ayırma. |
| TASABBUH | Sabahleyin uyumak. * Sabah kahvaltı yapmadan yemek yemek. |
| TASABBUN | Sabunlaşma. * Sabun gibi köpürme. |
| TASABBUR | (Sabr. dan) Sabırlanma. Sabretme. |
| TASABBÜB | Dökülmek. * Bahadır olmak, kahraman olmak. * Sıcaklığın artması. |
| TASABİ | Aşkını izhar etmek, muhabbetini açığa vurmak. |
| TASADDİ | Bir işe başlamak. * Taarruz etmek. * Yüz döndürmek. * Tesadüf etmek. * Vuku bulmak. |
| TASADDU' | Yarılıp çatlama. * Dağılma. |
| TASADDU' | (Demir) Paslanmak ve küflenmek. |
| TASADDUK | Sadaka vermek. Allah rızası için fakirlere ve ihtiyacı olanlara, para veyahut ihtiyaca göre herhangi bir şey vermek. * Sadık ve gerçek olduğu tahakkuk etmek, meydana çıkmak.(İlmi olan kimse ilminden, malı olan kimse malından tasadduk etsin.) (Hadis meâli) |
| TASADDUKAT | (Tasadduk. C.) Sadakalar. |
| TASADDUR | (Sadr. dan) En başta oturma. Başa geçme. * Öğretmek. * Yücelik talep etmek, yükseklik ve ululuk istemek. |
| TASADUK | Birbirine inanmak. |
| TASADÜM | Tokuşmak. |
| TASAFFİ | Saflaşmak. Durulmak. Temizlenmek. |
| TASAFFUH | Yaprak yaprak olma. * Levha biçiminde olma, levha hâline konulma. |
| TASAFFÜR | Sararmak. |
| TASAFÜH | Musafaha edişmek. |
| TASAFÜN | Suyun az olduğu zamanlarda herkese eşit miktar su vermek. |
| TASALLİ | Ateşte yanmak. |
| TASALLUB | Sertleşmek. Katılaşmak. * Sağlamlaşmak. * Gayret etmek. |
| TASALLUT | Musallat olmak. Birini rahatsız etmek. Tebelleş olmak. Tahakkümane hareket etmek. |
| TASALLUTEN | Musallat olarak, tasallut ederek, sataşarak. |
| TASALLÜF | Kibirlenmek, övünmek, söz atmak. |
| TASALLÜFÂT | (Tasallüf. C.) Gösteriş olarak yapılan nezaketler. |
| TASALSUL | Demir ve ona benzer madenlerin birbirine değmelerinde ses çıkarmaları. |
| TASA'LÜK | Fakirlik göstermek. |
| TASAMM | Kendini sağır etmek. |
| TASAMÜM | Sağırlığa vurmak. |
| TASANNU' | Yapmacık hareket. Zorla bir şeyi daha iyi göstermeğe çalışmak. Suni hareket. |
| TASANNUF | Zorla yapılan sınıflandırma veya te'lif. |
| TASARRUF | İdare ile kullanmak. Sarfetmek. Tutum. Sâhib olmak. İdare etmek. Sâhiblik. Kullanma hakkı. * (Para veya mal) artırma. * Bir şeye karışıp müdahale etme. |
| TASARRUFAN | Tasarruf ve tutum gayesiyle. İktisad maksadıyla. |
| TASARRUFÂT | (Tasarruf. C.) Tasarruflar. |
| TASARRUH | Şiddetle çağırmak. |
| TASARRUM | Cesaretlenme, yiğitlenme. * Kesilmek. |
| TASARU' | Birbiriyle güreşmek. |
| TASARUM | Birbirini kesmek. |
| TASA'SU' | Deprenmek, hareket etmek. * Perakende olmak, dağılmak. |
| TASA'UB | Güçleşme. Güç olma. |
| TASA'UD | (Suud. dan) Yukarı çıkma. * (Gaz veya buhar) yükselme. |
| TASAVİR | (Tasvir. C.) Tasvirler, resimler. |
| TASAVÜL | Karşılıklı hamle etmek. |
| TASAVÜN | Hıfzetmek, korumak. |
| TASAVVU' | Ayrılmak, perâkende olmak. |
| TASAVVUF | Kalbi dünyanın fâni işlerinden ayırıp Allah (C.C.) sevgisi ile bağlamak. Tarikat ehli olmak. (Bak: Tarikat)(İmam-ı Gazalî, İmam-ı Rabbanî gibi muhakkıkin-i ehl-i tarikat derler ki: "Birtek Sünnet-i Seniyyeye ittiba' noktasında hâsıl olan makbuliyet, yüz âdâb ve nevâfil-i hususiyeden gelemez! Bir farz, bin sünnete müreccah olduğu gibi; bir Sünnet-i Seniyye dahi, bin âdâb-ı tasavvufa müreccahtır!" demişler. M.) |
| TASAVVUFÎ | Tasavvufla alâkalı. Tasavvufa ait. |
| TASAVVUH | Yaş otun üstü sıcaktan kurumak. |
| TASAVVUR | Bir şeyi zihinde şekillendirmek. Tasarlamak. * Düşünce, tasarı. Arzu. (Bak: Dimağ) |
| TASAVVUR-U ŞAHSÎ | şahsî düşünce. şahsa ait tasavvur. (Bak: Himmet) |
| TASAVVURÎ | Tasavvurla alâkalı. Tasavvura ait. |
| TASAVVURAT | (Tasavvur. C.) Tasavvurlar. |
| TASAVVÜN | Kendini sakınmak. |
| TASAYKUL | Pürüzsüzlük. |
| TASAYUH | Birbirine çağırmak. |
| TASAYYUD | (Sayd. dan) Ava gitme. Avlanma. Ava çıkma. |
| TASAYYUF | (Sayf. dan) Yazlıkta oturma, yazlama, bir yerde yaz mevsimini geçirme. |
| TASBİH | Rüzgârdan dolayı otun kuruması. * Sütü su ile karıştırıp içirmek. |
| TASDİ' | Rahatsız etmek. Sıkmak. Baş ağrıtmak. * Yarmak. * Perâkende etmek, dağıtmak. |
| TASDİK | Doğruluğunu kabul etmek. Bir kararın nizama, şeriata, kanuna uygun olduğunu kabul edip imzalamak. (Bak: Dimağ) |
| TASDİKAN | Tasdik için. Tasdik suretiyle. |
| TASDİKAT | (Tasdik. C.) (Ka, uzun okunur) Tasdikler, onaylamalar, doğrulamalar. |
| TASDİKGERDE | Kabul edilmiş, tasdik edilmiş. Doğru olduğu bilinmiş. |
| TASDİM | Tokuşmak. |
| TASDİR | İcra etme. Vaz' etme. * Başlama. * Başlangıç yazma. * Örtme. * Başa geçirme, başa koyma. * Yazma. * Çıkarma, çıkartma. |
| TASDİYE | Alkış. El çırpma. (Sadadan veya saddan me'huz olarak ses çıkartmak veya vazgeçirtmek demektir ki, bu iki itibar ile birini çağırmak veya eğlenip oynamak gibi herhangi bir maksadla el vurmaktır.) (E.T.) |
| TASE | f. Tasa, keder, kaygı. |
| TASEL | Serabın uzaktan su gibi görünmesi. |
| TA'SENE | Ahlâkı yaramaz kadın. * Çok, kesir. |
| TASFİD | Muhkem ve sağlam bağlamak. |
| TASFİF | (C.: Tasfifât) (Saff. dan) Sıralama, saf saf dizme. * Sağ elinin ayasını sol elinin arkasına vurmak. |
| TASFİH | (Safh. dan) (C.: Tasfihât) Alkışlama, el çırpma. * Yaprak yapma. * Tağyir etme, değiştirme. |
| TASFİK | (C.: Tasfikat) Kanat çırpma. |
| TASFİK-İ ESNAN | Soğuktan dişlerin birbirine çarpması. |
| TASFİR | (C.: Tasfirât) (Safir. den) Sarartma, sarıya boyama. * Islık çalma. |
| TASFİYE | Saflaştırmak. Olduğundan daha temiz bir hâle getirmek. Temizlemek. * Hesabı kapatmak. |
| TASFİYE-İ KALB | Kalbini temizleme, yüreğini temizleme. |
| TASGİR | Küçültmek. Cirm ve kadrini eksiltmek. Hakir eylemek. |
| TASGİRÂT | (Tasgir. C.) Küçültmeler. |
| TASHİF | (C.: Tashifât) Yanılarak yanlış kelime yazma. Yazı yazarken kelimeyi yanlış yazma. * Hatâ yapma. * Tağyir etme, değiştirme. |
| TASHİH | Daha iyi ve daha doğru hale getirmek. Düzeltmek. * Hastanın ağrı ve acısını ilâçla gidermek. |
| TASHİHÂT | (Tashih. C.) Düzeltmeler, tashihler. |
| TASHİN | (Sahn. den) Sahneye koyma. |
| TASİ' (TÂSİA) | Dokuzuncu. |
| TASİAN | Dokuzuncu olarak. |
| TAS'İB | Güçleştirmek. |
| TAS'İBAT | (Tas'ib. C.) Zorlaştırmalar, güçleştirmeler. |
| TA'SİB | İhata edip kaplamak, içine almak. * Bir kimsenin başına taç koymak. * Açlıktan dolayı karnını bağlamak. |
| TAS'İD | Eritme. * Yukarı çıkma ve çıkarılma. * Buharlaştırarak temizleme. İnbikten geçirip buhar haline getirme. |
| TASİG | Gayretsiz kişi. |
| TA'SİL | (Asel. den) Bal katma, ballandırma. |
| TA'SİL-İ KELÂM | Sözü ballandırma. Kelâmı tatlılaştırma. |
| TA'SİR | (C.: Ta'sirât) (Usr. dan) Güçleştirme. |
| TAS'İR | Kibirlenmekten dolayı karşısındakinin yüzüne bakmayıp, yüzünü çevirmek. |
| TA'SİR | (C.: Ta'sirât) (Asr. dan) Sıkıp suyunu çıkarma. |
| TASİR | Galiz süt. |
| TASKİL | Cilâlandırmak. Saykal, cilâ vurmak, cilâ verilmek. |
| TASKİLÂT | (Taskil. C.) Cilâlamalar. Cilâ yapmalar. |
| TASLİB | (Salb. dan) Haça germek. Haç çıkarmak. * (Sulb. dan) Sertleştirmek. Katılaştırmak, katılaştırılmak. |
| TASLİM | Kulağı dibinden kesmek. |
| TASLİT | Musallat etmek. Birini başka birine belâ etmek. Sataştırmak. |
| TASLİYE | "Sallâllahü Aleyhi Vesellem" diyerek dua etmek. * Bir şeyi yakmak için ateşe atmak. (Bak: Sallâllahü Teâlâ) |
| TASM | Âd taifesinden bir kabile. * Mahvetmek veya mahvolmak. |
| TASME | f. Kayış halka. Tasma. |
| TASMİD | Hükmetmek. İçini doldurmak. |
| TASMİM | Bir şeyi önceden iyice kararlaştırmak. Azimet-i sadıka ile kastetmek. * Muhkem kılmak. * İnkâr etmek. * Endişe edip kaçınmamak. |
| TASMİT | Susturma. |
| TASNİ' | Düzme. Uydurma. Yakıştırma. * Bir san'atla meşgul kılma. * Güzel terbiye etme. |
| TASNİÂT | (Tasni'. C.) Hakiki olmayan yapmacık hareketler. |
| TASNİF | Sınıflara ayırmak. Sınıflandırmak. * Kitap yazmak. Kitap tertib etmek. |
| TASNİFÂT | (Tasnif. C.) Tasnif edilmiş eserler. |
| TASRAH | Karınca. * Bit. |
| TASRE | (Süt) koyu olmak. * Su dibinde olan balçık. * Balçıklı su. * Dirlik, iyi olmak. |
| TASRİ' | Bir beytin iki mısraını da kafiyeli yapma. * Bütün mısraları kafiyeli manzume yazma. * Yere vurmak. * İki parça etmek. |
| TASRİD | Azaltmak. |
| TASRİF | İstediği şekilde idare etmek. Maslahatta tasarrufa izin vererek mutasarrıf kılmak. * Bir şeyi bozup değiştirerek türlü şekillere koymak, evirip çevirmek. * Gr: Bir kelimenin veya fiilin çeşitli zamanlara göre sıra ile söylenişi. Sarf kaidesi üzere kelimenin şeklini başka kelimelere tebdil eylemek. Meselâ: Türkçe'de bir fiilin tasrifi: Hal sigasına göre: Gelmek fiilinin şekli: Geliyorum, geliyorsun, geliyor, geliyoruz, geliyorsunuz, geliyorlar gibi. |
| TASRİH | Belirtmek. Açık açık anlatmak. Zâhir ve ayân kılmak. |
| TASRİHAT | (Tasrih. C.) Açık açık anlatmalar. İzah etmeler. |
| TASRİHEN | Açık olarak, açıktan bildirerek. |
| TASRİYE | Koyunun sütü çoğalsın diye birkaç gün sağmayıp bırakmak. |
| TASS (TASSE) | (C.: Tâs-Tusûs-Tassât) Tas, çukurca kap. |
| TASS | (Tasse) Oğlancıklar oyunundan bir oyun. |
| TASSUC | (C: Tasâsic) Cânip. Nâhiye. İki tane. |
| TAST | (C.: Tısâs-Tısât) Büyük tas. |
| TASTİM | Tamamlamak. Tekmil etmek. * Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. |
| TASTİR | (Satr. dan) Yazı yazma. Satırlar meydana getirme. |
| TASVİB | Münasib görmek. Uygun ve doğru bulmak. * Aşağı indirmek. |
| TASVİBÂT | (Tasvib. C.) Tasvib edilip uygun görülen şeyler. |
| TASVİBEN | Doğru bularak, tasvib ederek, münâsib görerek. |
| TASVİBKERDE | f. Doğru bulunmuş, tasvib edilmiş, münasib görülmüş. |
| TASVİG | (C.: Tasvigat) (Siga. dan) Kalıp şekline koymak. Eritip kalıba dökme. * Batırmak. * Kuyumculuk yapmak. |
| TASVİR | Hiss ve mahsusata münhasır olan ifâde. * Bir şeyi söz veya yazı ile anlatmak. Resim yapmak. * Bir şeye şekil ve suret vermek. Resim. * Edb: Görebildiğimiz ve hissedebildiğimiz şeyleri bize gösterebilecek veya hariçte vücudu olmayan fakat hissedilen şeyleri duyurabilecek meleke. |
| TASVİRAT | (Tasvir. C.) Tasvirler. |
| TASVİRÎ | Tasvire dair, tasvirle ilgili. |
| TASVİT | (Savt. dan) Seslendirme, seslenme, ses çıkarma. |
| TASY | Sütü ve suyu çok içmekten dolayı vücudun ağırlaşması. * Süst olmak, zayıflamak. |
| TASYİR | Bir surete koyma. Bir şekle vardırma. |
| TAŞAŞ | Nezleye benzer bir hastalık. |
| TA'ŞİR | (C.: Ta'şirât) (Öşr. den) Öşürünü alma. Onda birini alma. * Ona bölme. |
| TA'ŞİŞ | Hurmanın yaprağının az olması. * Kuşun yuva yapması. |
| TA'ŞİYE | Akşam yemeğini yemek. |
| TAŞR | Zayıf yağan yağmur. |
| TAŞRA | Hariç ve dış taraf. * İstanbul harici olan memleket. * Merkez-i hükümet hâricinde olan yerler. |
| TAŞRAH | Hurma ağacı. |
| TAŞŞ (TAŞİŞ) | Yağmur çisintisi. |
| TAŞT | Lâkin, fakat, amma. |
| TAŞT | Büyük leğen. |
| TAŞT-GEN | f. Leğenci. * Leğen yapan. |
| TATABUK | Muvafık ve müttefik olmak. Uygun olmak. |
| TATAHHUR | Temizlenmek. Pâklanmak. * Günah işlemekten teberri ve imtina eylemek. |
| TATAL | Görmek için yüksek bir yere çıkmak. |
| TATALLU' | Nazar etmek, bakmak. * Beklemek, gözlemek, muntazır olmak. |
| TATALLUK | Açılmak. |
| TATALLÜB | Bir defa daha istemek. |
| TATALU' | Birbirine bakmak. Gözlemek. |
| TATAMÜN | Aşağı düşmek. * Meyelân etmek, eğilmek. |
| TATAR | (Tetar) (Arapçada: Teter) Bu isim, asıl itibariyle Moğol milletlerinden bir kavmin adıdır. Bu kavmin efrâdı, Cengiz Han askerlerinin pişdarları hükmünde olduğundan eski zamanlarda Moğollar mânasında kullanılmıştır.Arap ve Fars tarihlerinde de yukardaki mânada kullanılmıştır. Sonra bu isim bütün Turanî milletlerine verilerek "Akvam-ı Tatariye" diye adlandırılmıştır. Ve bütün bu milletlerin meskenine Tataristan ismi verilmişse de, bu tabirin yersiz olduğu sonra anlaşılmış ve bu mânada kullanılışı terkedilmiştir. Tatar milleti dil, ahlâk ve âdetler bakımından Moğollardan fazla Türklere yakındırlar. * Eskiden, mektup taşıyan postacı. |
| TATARRUB | şevke gelme, coşma, neşelenme, keyiflenme. |
| TATARRUF | (Taraf. dan) Bir yana veya bir tarafa çekilme. |
| TATARRUK | Yol bulma. Yol bulup girme. |
| TATA'TU' | Başını aşağı eğmek. |
| TATAVÜL | Uzun olmak. * Büyüklenmek, kibirlenmek. * Birbirine muhalefet etmek, karşı gelmek. |
| TATAVVU' | Müstehab ve mendub olan namazlar. * İbadeti sırf kendi isteğiyle yapmak. * Nafile namaz kılmak. * Üzerine lâzım olmayan işler yapmak. |
| TATAVVÜF | Ziyaret etmek. * Dönmek. |
| TATAVVÜL | Büyüklenmek, kibirlenmek. |
| TATAYYUB | Güzel koku sürünme. |
| TATAYYUR | Teşe'üm addetmek. Uğursuzluk. * Uçmak. |
| TATBİ' | Doldurmak. |
| TATBİB | Kırbayı ev direğine asmak. * Tabiblenmek, doktor olmak. |
| TATBİK | Yakıştırmak. Yerine getirmek. * Karşılaştırmak. * Bir kaide, kanun veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek. * Benzetme, uydurma. |
| TATBİKAN | Tatbik ederek, uygun yaparak. Fiilen işleyerek. |
| TATBİKÎ | Tatbike ait. Pratik ile alâkalı. Fiilen işlemek suretiyle. |
| TATBİL | Davul çalma. |
| TATBİN | Bir şeye çamur sürme. |
| TA'TE | Cinli olmak. Delirmek. |
| TATFİF | Alırken dolgun, verirken eksik ölçmek. |
| TATFİF SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 83. suresidir. Mekkîdir. |
| TATFİH | Doldurmak. |
| TATFİL | Uyuntuluk etmek. * Güneşin batı tarafa doğru hareket etmesi. |
| TATHİM | Gökçek etmek, güzelleştirmek, tahsin. |
| TATHİN | (C.: Tathinât) (Tahn. dan) Öğütme. Un haline getirme. |
| TATHİR | Temizlemek. Yıkayıp pâk etmek. Tâhir kılmak. |
| TATHİRÂT | (Tathir. C.) Temizlikler. |
| TA'TİF | Şefkat uyandırmak. Acındırmak. |
| TA'TİK | Eskitmek. |
| TA'TİL | Çalışmağa ara vermek. Çalışmayı durdurmak. İzine başlamak. * Kesmek. * Muattal bırakmak. * Ziynetsiz etmek, süssüz yapmak. * Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.(İ'lem eyyühel aziz! Enaniyetten neş'et eden şirk-i hafi katılaştığı zaman esbab şirkine inkılâb eder. Bu da devam ederse küfre tahavvül eder. Bu dahi devam ederse, ta'tile, yâni Hâliksızlığa incirar eder. El-iyâzü billah. M.N.) |
| TA'TİR | Dizmek. |
| TAT'İR | Sütü yoğurt yapmak. |
| TA'TİR | (Itr. dan) Güzel koku ile kokulandırma. |
| TA'TİS | (Atse. den) Aksırtma, aksırtılma. |
| TA'TİŞ | Susatma, susatılma. |
| TATLİK | Boşamak. Karısını terk edip nikâhını feshetmek. |
| TATLİM | Yüzüne eliyle vurmak. |
| TATMİ' | Tamâ vermek. |
| TATMİN | İkna etmek. Kandırmak. * İnsanın kalbini emin etmek. Rahatlandırmak. |
| TATRİB | Zevklendirme, neşelendirme, keyiflendirme. |
| TATRİD | Reddetmek. |
| TATRİH | Bırakmak. |
| TATRİK | Kuşun yumurtalamaya, kadının doğum yapmağa yakın olması. |
| TATRİM | Tamamlamak. * Ata tâlim ettirip hünerli ve iyi huylu yapmak. |
| TATRİR | Keskin etmek, keskinleştirmek. |
| TATRİZ | Elbiseye veya kumaşa süs için kenar işleme, oya yapmak. |
| TATURE | f. Hayvanların ayağına vurulan köstek, bukağı. |
| TATVİ' | Muti etmek, itaat ettirmek, boyun eğdirmek. |
| TATVİF | Tavaf ettirmek. |
| TATVİK | Boynuna gerdanlık takınmak. |
| TATVİL | Uzatma. Uzatılma. |
| TATVİL-İ KELÂM | Uzun konuşma. Sözü uzatma. |
| TATVİLÂT | (Tatvil. C.) Boş, beyhude ve fazla sözler. |
| TATVİŞ | Burma, iğdiş etme. |
| TATYİB | İyi davranma. İyi muâmele etme. Hoş etme. Gönlünü hoş etme. |
| TATYİB-İ HÂTIR | Gönlünü hoş etme, gönlünü alma. |
| TATYİBAT | (Tatyib. C.) İyi muâmeleler, gönlü hoş etmeler. |
| TATYİR | Kötü görme. " Bu, filanın şerrinden oluyor" deme. |
| TAUN | Vebâ denen dehşetli bir bulaşıcı hastalık. Bu hastalıkta lenf bezlerinde hâsıl olan yumruların herbiri. |
| TAUS-U YEMENÎ | Yemen'li Tâus Ebî Abdurrahman. (Kırk defa hacceden ve kırk sene yatsı abdesti ile sabah namazını kılan ve Sahabelerle görüşen ve Tâbiînin azîm imamlarından olan zât. (R.A.) |
| TAV' | İsteyerek uymak. Bir şeyi istekle yapmak. Muti' olmak. * Mer'anın genişliğinden dolayı davarın her tarafta otlamasının mümkün olması. |
| TAVA | Darı. |
| TAVADDU' | Abdest almak. |
| TAVAF | Ziyaret etmek. Ziyaret maksadiyle etrafında dolaşmak. * Hacıların Kâbe etrafında yedi defa dolaşmaları. |
| TAVAGGUL | Çok meşgul olmak, uğraşmak, kendini birşeye tamamen vermek. |
| TAVAGİ | (Tâgut. C.) Putlar. Tâgutlar. |
| TAVAHİ | Lâşe etrafında dolaşıp uçuşan akbaba kuşları. |
| TAVAHİN | (Tâhine. C.) Azı dişleri, öğütücü dişler. |
| TAVAHİN | (Tâhun ve Tâhune. C.) Öğütülmüş şeyler. * Su değirmenleri. |
| TAVAİF | (Taife. C.) Gruplar. Milletler, kavimler. Bölükler. |
| TAVAİF-İ MÜLÛK | Abbasi Devletinin parçalanması ile meydana gelen küçük devletler. |
| TAVALİ' | (Tâli'. C.) Kısmetler, bahtlar, tâlihler. |
| TAVAMİR | Tomarlar. |
| TAV'AN | İsteyerek. Zorlanmadan. Kendi isteğiyle. |
| TAV'AN EV KERHEN | İster istemez. İsteyerek olsun yahut istemiyerek olsun. |
| TAVARIK | (Târika. C.) Gece gelen belâlar. |
| TAVASİM | (Tavâsin) : Kur'an-ı Kerim'den tâ-sin, tâ-sin-mim sureleri. |
| TAVASSUB | Hastalanıp perişan olma. |
| TAVASSUL | (Bak: Tevessül) |
| TAVASSUL | (Bak: Tevassul) |
| TAVASSUT | Ara bulma için araya girmek. Aracılık. Vasıtalık. * İyi ile kötü arasında mu'tedil olanını almak. |
| TAVAŞİ | (C.: Tavâşiye) Tar: Hadım ağası. Harem ağası. |
| TAVAŞİR | Tebeşir. |
| TAVATTUN | Bir yeri vatan edinmek. Bir yerde yerleşmek. |
| TAVATU' | Muvafık olmak, uygun olmak. |
| TAVAUD | Sözleşmek. |
| TAVA'UR | Güçlük, zorluk. |
| TAVAVİS | (Tavus. C.) Tavus kuşları. |
| TAVA'VU' | Tilki, çakal, kurt ve köpeğin ürümeleri. |
| TAVAZZU' | Abdest alma. |
| TAVAZZUH | Açıklanmak. Aydınlanmak. Kesb-i vuzuh etmek. * Ruşenlik ve ayânlık peyda etmek. |
| TAVB | Kırmızı kiremit. |
| TAVD | Büyük dağ. Tepe. * Sebât. |
| TAVDİ' | Atılmış pamuğu kaftana koyup cübbe dikmek. |
| TAVF (TAVÂF) | Dönmek. * Fırat Nehri gibi sularda üstüne binilen vasıta. |
| TAVH | Helâk olmak. * İftira etmek. |
| TAVIR | (Tavr) Suret. Hareket, hal, vaziyet. * Bir kerre, bir defa. * İki şey arasındaki had ve fasıla. * Kader. * Miktar. |
| TAVR-I BÂTIL | Bâtıl, kötü hal ve vaziyetler. |
| TAV'Î | Kendiliğinden. İçinden. |
| TA'VİC | Eğme, eğip bükme. Eğriltme. |
| TA'VİD | (Deve) çok yaşamak. * Âdet edinmek. Alıştırmak, âdet ettirmek. |
| TAV'İD | Korkutmak. |
| TA'VİK | İlerlemesine mâni olmak. Geciktirmek. * İşinden alıkoymak. |
| TAVİL | Uzun. * Çok süren. |
| TAVİL-ÜL BÂ' | Uzun kulaçlı. Gücü yeter. * Eli açık, vergili, verimli. |
| TAVİL-ÜN NİCAD | Kılıç bağı uzun. * Mc: Uzun boylu. |
| TA'VİL | İtimat etmek. * Sesle ağlamak. |
| TAVİLE | Birbiri ardına bağlanmış bir sıra hayvan. Hayvan katarı. * Tavla, ahır. * Çayıra salınan hayvanın ayağına bağladıkları tavla ipi. |
| TA'VİM | Arpayı ve buğdayı tutam tutam biçip yığmak. |
| TA'VİN | Evde kâhyâ kadın. |
| TAV'İR | İri ve kaba yapmak. |
| TA'VİR | Gözsüz etmek. Kör etmek. |
| TA'VİS | Güç etmek, zorlaştırmak. |
| TAVİYYET | İnsanın gönlünde gizli olan istek veya niyet. |
| TAV'İZ | Korkutmak. * Söz vermek, va'detmek. |
| TA'VİZ | Nazar veya kötü şeylerden muhafaza için takılan dualı kâğıt, nüsha. Muska. |
| TA'VİZ | Bedel, bir şey vermek. Karşılık, bedel göstermek. * Değiştirmek. |
| TA'VİZÂT | (Ta'viz. C.) Karşılık olarak verilen şeyler. Ödünç verilen para. |
| TA'VİZEN | Karşılık olarak, karşılık alınmak suretiyle. Gelecekte gelirinden kesilmek şartıyla. |
| TAVK | Tâkat. Güç. * Boyuna takılan zinet. Gerdanlık. * Tasma. |
| TAVK-I BEŞER | Beşer takatinin, güç ve kudretinin son haddi. |
| TAVK | Arzu etmek, istemek. |
| TAVL | (Bak: Tul) |
| TAVLA | Hayvan bağlanan ahır. (San'at Ansiklopedisinde "Tavla" maddesi: "Hayvanların tavlanması yani istirahat edip çalışacak kıvama gelmesi, kuvvet ve tâkat kazanması için beslendiği yer." şeklinde tarif edilmiştir.) |
| TAVME | Tosbağanın dişisi. |
| TAVR | (Bak: Tavır) |
| TAVRÎ | Vahşi adam veya kuş. * Ehad, vâhid, bir. |
| TAVS | Örtmek. |
| TAVSİB | Tenbellik ve süstlük. |
| TAVSİF | Vasıflarını söylemek. Bir şeyin iç yüzünü, ne ve nasıl bir şey olduğunu anlatmak. Vasıflandırmak. * Bilgi, ilim. |
| TAVSİF-İ Bİ-L-FEZAİL | Faziletlerini zikrederek tavsif etmek. |
| TAVSİFÂT | (Tavsif. C.) Tavsifler. Vasıflandırmalar. |
| TAVSİL | (Vasl. dan.) Ulaştırma, vardırma. |
| TAVSİM | Azalardan bir uzva zahmet vermek. * Kırmak. * Tenbellik. |
| TAVSİT | (C.: Tavsitât) (Vasat. dan) Aracı bulma. Aracılık yaptırma. |
| TAVSİYE | Vasiyet bırakma. * Ismarlama, sipâriş etme. * Birini iyi tanıtma. Öğütleme. |
| TAVŞ | Akıl hafifliği, akıl azlığı. |
| TAVTİE | Anlatılacak maksadı destekleyecek tarzda önceden bazı sözler söyleme. |
| TAVTİD | Bir nesneyi yerinde tutmak. * Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. |
| TAVTİN | (Vatan. dan) Bir yerde yerleştirme. Yurtlandırma. * Birşeye bağlanıp onu neticelendirme. Makam tutunmak. * Gönlünü bağlamak. |
| TAVTİŞ | Karşılıklı olarak reddetmek. |
| TAVUS | Meşhur bir süslü kuşun adı. |
| TAVVAF | Kâbe'yi ziyaret ve tavaf eden. * Resmî dairelerde gece bekçisi. * Çok tavaf eden. |
| TAVVAFİYYE | Resmî dairelerdeki gece bekçilerine verilen ücret. |
| TAVVAFE | Kedi. |
| TAVVAS | Tas yapan. |
| TAVY | Açlık. |
| TAVZİF | Vazifelendirmek, iş vermek. |
| TAVZİH | Açıklamak. Açık olarak beyanda bulunmak. |
| TAYALİS | (Taylasân. C.) Başa ve boyna sarılan şallar. * Başa sarılan sarıkların omuzlar üzerine salıverilen uçları. |
| TAYBE | Medine şehri. Yesrib. Medine-i Münevvere. |
| TAYCAN | (C.: Tâyâcin) Tava. |
| TAYERAN | (Tayrân) Uçuş. Uçma. |
| TAYF | Hayâl. Uykuda veya karanlıkta gözde tecessüm eden şekiller. * Gül. * Kavs-ı kuzah. Gökkuşağı. |
| TAYFUR | Bir kuş ismi. |
| TAYH | Bulaşmak. * Hafiflik. |
| TAYH | Helâk etmek veya helâk olmak. * Bırakmak. |
| TAYHAN | Boş ve mâlayâni şeylere itiraz eden kimse. |
| TAYHUC | Turaç kuşu (Bir sülün nevidir.) |
| TAYİ' | İtaat eden, boyun eğen kimse. * Bir işi kendi isteğiyle yapan. |
| TAYİAN | İsteyerek. |
| TA'YİB | Ayıplamak. Kötülüğünü söylemek. |
| TA'YİBÂT | (Ta'yib. C.) Ayıplamalar. |
| TA'YİD | Bayram etmek. |
| TAYİH | Hayran kimse. |
| TA'YİL | Davarı yürütmek. |
| TA'YİN | Yerini belli etmek. * Vazifeye göndermek, vazifelendirmek. * Ayırmak. * Tayın, erzak. |
| TA'YİN-KERDE | f. Belirtilmiş. Tâyin edilmiş. |
| TAYİR | (Tayr.) Kuş. * Uçmak. * Çabuk yürümek. |
| TA'YİR | (C.: Ta'yirât) Kabahati yüze vurarak utandırma. |
| TA'YİS | Görmeden bir cismi eliyle aramak. |
| TA'YİŞ | Diri tutmak. |
| TAYİŞ | Yeynicek kimse. * Hafiflik. |
| TAYLASAN | (C.: Tayâlis-Tayâlise) Başa ve boyna sarılan şal. * Başa sarılan sarığın omuzlar üzerine salıverilen ucu. |
| TAYR | (C.: Atyâr-Tuyur) Kuş. * Uçmak (mânasına mastardır.) |
| TAYR-I HÜMÂYUN | Talih veya uğur kuşu. Devlet kuşu. (Bak: Hüma) |
| TAYRURE | Uçmak. |
| TAYS | Çok adet. * Yer yüzünde olan toprak ve süprüntü. * Nesli çok olan karınca ve sinek. |
| TAYSEL | Çok miktar. Fazlaca. |
| TAYTAN | Yaban sarımsağı. |
| TAYTAVA | Bağırtlak kuşuna benzeyen alaca bir kuş. (Yüzü beyaz, başı kara olur.) |
| TAYY | Bükmek, sarmak, dürmek. * Kaldırmak. * Geçmek. * Açmak. * Çıkarmak. Bir haberi ketmetmek. Kasten açtırmak. * Atlama, üzerinden geçme. |
| TAYY-İ MEKÂN | Mekânı ortadan kaldırmak. Bir şahsın bir anda muhtelif yerlerde görünmesi. |
| TAYY-İ MERATİB | Birden üst mertebeye geçmek. Birden mertebeleri aşıp, geçip gitmek. |
| TAYY-I ZAMAN | Zamanı ortadan kaldırmak. Çok uzun bir zamanı pek kısa olarak görmek ve yaşamak. Meselâ: Kur'an-ı Kerimde beyan edilen "Ashab-ı Kehf" mağarada 309 sene kaldıkları halde, kendileri yarım gün veya bir gün kadar kaldıklarını söylemişlerdir. (Bak: Bast-ı zaman) |
| TAYYAN | Balçık yapan kimse. |
| TAYYAR | Uçan. Uçucu. Uçma kabiliyeti olan. Havaya kalbolup gaib olan. |
| TAYYAR | Deniz dalgası. |
| TAYYAŞ | Aceleci hafif kimse. * Hilebaz kimse. |
| TAYYETMEK | Silmek. Kaldırmak. * Mc: Uzun zaman veya mesafeyi az zamanda geçip aşmak. |
| TAYYİB(E) | İyi, hoş. İyi davranış. Temiz. * Hz. Peygamber'e (A.S.M.) Cenab-ı Allah (C.C.) en güzel kokular vermiştir. Bu yüzden kendisine Tayyib denilmiştir. * Fık: Helâlin her türlü şüphelerden uzak, saf ve temiz kısmına denir. |
| TAYYİBÂT | (Tayyibe. C.) Bütün güzel sözler, güzel mânalar, harika güzel cemaller. * Bütün kâinat yüzünde cemalleri görünen ezelî Esma-i Hüsnâ'nın cilveleri. |
| TAZ | f. Koşma, koşuş. |
| TAZ' | Gayretsiz olmak. |
| TAZACCU' | Gevşek davranma, üşenme. |
| TAZACCUR | Sıkıntı. İç sıkılma. |
| TAZAFFÜR | Galip olmak, yenmek. |
| TAZALLÜL | (Zıll. den) Gölgelenme, gölgede olma, gölge altına girme. |
| TAZALLÜM | Bir haksızlıktan sızlanmak. Şikâyet etmek. * Birinin hakkını veya malını gasbetmek. * Mazlum olmak. * Zulmü kendi nefsine isnad etmek. |
| TAZALLÜM-İ HÂL | Kendine yapılan bir hâlden, hareketten dolayı sızlanmak. Hâlinden şikâyet etmek. |
| TAZALLÜMÂT | (Tazallüm. C.) Yanıp yakılmalar, sızlanmalar. |
| TAZAMMUD | Yaranın merhemli bezle sarılması. |
| TAZAMMUN | İhtiva etmek. İçine almak. İçinde başka şeyleri havi olmak. Muhit olmak. * Tazmini kabul etmek. Kefil olmak. * Man: Lâfzın, mevzuu olduğu mânanın cüz'üne delâlet etmesi. |
| TAZANNÜN | (Zann. dan) Sanma, zan ile iş görme, delilsiz hükmetme. |
| TAZARRU' | Bir şeye gizlice yaklaşmak. * Kendi kusurlarını bilip kibirden vaz geçip tevâzu ile yalvarmak. |
| TAZARRU'EN VE HUFYETEN | Gizlenip saklanarak. |
| TAZARRUF | Zarafet. * Zariflik taslama. İncelik göstermek. Külfetle zarif olmak. |
| TAZARRU'KÂRANE | f. Tazarru ederek. Tazarru etmek suretiyle. |
| TAZARRUR | (Zarar. dan) Zarar ve ziyâna uğrama. |
| TAZAVVU' | Bir şeyin güzel kokusunun etrafa yayılması. |
| TAZAYYUK | (Zîk. den) Sıkışma, daralma. |
| TAZAYYÜF | Meyletmek, eğilmek, yönelmek. |
| TAZE | f. Yeni kesilmiş, bayatlamamış, taravetli, buruşmamış. * Yeni duyulan, henüz ortaya çıkan. * Kuru olmayan, yeşil. * Genç, körpe. |
| TAZEGÎ | f. Tazelik, yenilik, körpelik. * Gençlik. |
| TAZENDE | f. Koşucu. |
| TAZFİR | Galip etmek. * Tırnaklaşmak. |
| TAZHİR | (Zahr. dan) Arkaya atma. Arkaya bırakma veya bırakılma. İhtimâl. |
| TAZİ | (C.: Tâziyân) Araplar. |
| TA'ZİB | Azab verme. Eziyet etme. Men eylemek. |
| TA'ZİB-İ RUH | Can sıkma. |
| TA'ZİBÂT | (Ta'zib. C.) Eziyetler, tâzibler, azablar. |
| TA'ZİB | Davarları gece yabanda otlatıp eve getirmemek. |
| TAZ'İF | İki kat, kat kat etmek. Ziyade etmek. Bir kat daha artırmak. Çoğaltmak. * Zayıf addetmek. |
| TA'ZİL | (C.: Ta'zilat) Ayıplama. |
| TA'ZİL | Azletme. İşinden çıkarma. |
| TA'ZİM | Hürmet. Riayet. İkramda bulunmak. Bir zât hakkında büyük sayıldığına delâlet edecek surette güzel muâmelede ve hürmet ifade eden tavırda bulunmak. |
| TA'ZİMAT | (Ta'zim. C.) Hürmet ve riayetler. Tazimler. |
| TA'ZİMEN | Hürmet ve ikram ederek. |
| TA'ZİR | Kusur ve özür etme. * Aslı olmayan özürler beyan etme. * Necis bulaştırmak. |
| TA'ZİR | Siyaset. * Tehdit etmek. * Tazim ve tathir. Temizlemek ve hürmet etmek. * Lügatta red, icbar, tahkir, te'dib, hak üzere tevkif mânalarına gelen bu tabir, İslâm hukukunda: Hakkında muayyen bir şer'î ceza olmayan suçlardan dolayı ulülemr (hükümdar, padişah) veya vekili tarafından tatbik edilen cezalar hakkında kullanılır bir ıstılahtır.Ta'zirin meşruiyeti; Kitab ile, Sünnet-i Nebeviye ile ve icma-i ümmet ile sabittir.Ta'zir; dövmekle, hapisle, hattâ katil ile olabileceği gibi azarlama, sert lakırdı veya bakış veya herhangi bir tavır ve vaziyet ile de olabilir. Dövmek suretiyle olan ta'zir, otuzdokuz değnekten fazla olamaz. Bir kavle göre para almak suretiyle de ta'zir câizdir. |
| TA'ZİR-İ EŞRAF | Ümera, yüksek tüccar, köy a'yanı gibi şerefli kimseler hakkındaki ta'zirdi ki, ya bilvasıta ilâm suretiyle veya mahkemeye celbedilerek bilmuvacehe ihtar suretiyle yapılır. |
| TA'ZİR-İ EVSAT | İçtimai mevkileri orta hâlde bulunan kimseler hakkındaki ta'zirdir ki, hem mahkemeye bilcelb ilâm suretiyle, hem de hapis suretiyle yapılabilir. |
| TA'ZİR-İ TE'DİB | Âkıl bâliğ olduğu halde henüz mükellefiyet çağında bulunmayan bir çocuğun yaptığı bir suçtan dolayı hakkında te'dib ve ta'zib maksadıyla yapılan ta'zirdir. |
| TA'ZİR-İ UKUBET | Mükellef bir şahıs tarafından irtikâb olunup da şer'an muayyen bir cezası bulunmayan bir suçtan dolayı ukubeten yapılan ta'zirdir. Mücrimin bu hususta müslim ile gayr-i müslim; hür ile âbid; erkek ile kadın olması müsavidir. |
| TA'ZİRAT | (Ta'zir. C.) Vesile ve bahane aramalar. Esassız özür bildirmeler. |
| TA'ZİRAT | (Ta'zir. C.) Azarlamalar, ta'zirler, tekdirler. |
| TA'ZİYANE | f. Ta'ziye eder surette. Ta'ziye ederek. |
| TAZİYANE | f. Sebeb. Vasıta. * Kırbaç, kamçı. |
| TAZİYANE-İ TA'ZİB | Azab vermek, azablandırmak kamçısı. |
| TA'ZİYE | Yeni ölen birisinin yakınlarının acısını paylaşır söz söylemek, teselli etmek. Baş sağlığı dilemek. "Allah sabr-ı cemil ihsan etsin" diye söylemek. |
| TA'ZİZ | Bir adamı aziz kılmak. Hürmet ve muhabbetle sevmek. |
| TAZLİL | (Zıll. den) Gölgelendirme veya gölgelendirilme. |
| TAZLİM | Zâlim olmak. |
| TAZMİD | Merhemli bezi yaraya sarıp bağlama. |
| TAZMİN | Kefil olmak. * Zarar verdiği kimsenin zarar ve ziyanını ödemek. * Edb: Başkasına ait bir mısra veya beyti intihâl ve tevârüd olmaksızın kendi şiirine alma san'atı. * Bir şeyi bir şeye dâhil etmek. * Zararı ödetmek. |
| TAZMİNÂT | (Tazmin. C.) Zarar ve ziyana karşı ödenen bedeller. * Zararların bedellerini ödetme. |
| TAZR | Eliyle vurup def'etmek. El ile kovmak. |
| TAZRİR | Zarar vermek. Zarara uğratmak. |
| TAZYİ' | (C.: Tazyiât) (Ziyâ. dan) Kaybına sebeb olma, bırakıp kaybetme. Boşuna harcama. |
| TAZYİ-İ EVKAT | Boş yere vakit geçirme. Zaman harcama. Vakit kaybetme. |
| TAZYİK | Daraltmak, sıkıştırmak. * İcbar etmek. * Sıkıntı ve ızdırab vermek. * Zorlama, baskı. * Fiz: Bir kuvvet harcayarak yapılan basma veya itme işi. Basınç. Katı cisimler, üzerine konuldukları satıhlara; sıvılar, içinde bulundukları kabın hem dibine ve hem de yanlarına; gazlar ise, içinde kapalı oldukları kabın her tarafına basınç yaparlar. |
| TAZYİKAT | (Tazyik. C.) Tazyikler. Sıkıştırmalar. Baskılar. Zorlamalar. * Basınçlar. |
| TE | f. Dek, kadar, değin. Meselâ: Ser-te-ser $ : Baştan başa. |
| TEA | Duâ. |
| TEAB | (Bak: Taab) |
| TEABBÜD | (Bak: Taabbüd) |
| TEABBÜS | Abes yüzlü olmak. |
| TEADDİ | (Bak: Taaddi) |
| TEADDÜD-Ü ZEVCAT | (Bak: Taaddüd-ü zevcat) |
| TEADİ | (C.: Teâdiyât) (Adu. dan) Ara açılma. Düşmanlık. |
| TEADUD | (Adud. dan) Kol kola girme. * Birbirini tutma. Karşılıklı yardımda bulunma. Birbirine yardım etme. |
| TEADÜL | (C.: Teâdülât) (Adl. den) Birbirine denk gelme. Eşitlik, denklik, beraberlik. |
| TEAFFÜF | (Bak: Taaffüf) |
| TEAFFÜN | (Bak: Taaffün) |
| TEAHHUR | Geri kalmak. Geciktirmek. Gecikmek. |
| TEAHHÜD | Hıfzetmek, korumak. * Uymak, tâbi olmak, riâyet etmek. |
| TEAHÜD | Sözleşmek. Ahidleşmek. |
| TEAHÜDÂT | (Teâhüd. C.) Sözleşmeler. Ahidleşmeler. |
| TEAKK | Dolu olmak. |
| TEAKKUB | Her nesnenin âkibetine nazar etmek. Sonuna bakmak. |
| TEAKKUD | Bağlanmak. |
| TEAKKUM | Tereddüt etmek, kararsız olmak. |
| TEAKKÜN | Karın buruşukluğu. |
| TEAKKÜR | Cem'olmak, toplanmak. * Açlık. |
| TEAKKÜS | (Aks. den) Tersine dönme. |
| TEAKUB | Birbiri ardınca olmak, peşinde olmak. * Bir nesneyi sonradan çoğaltmak. |
| TEAKUD | (Akd. den) Bağlaşma, akidleşme. |
| TEALA | "Nâmı büyük" meâlinde olup. Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) kudsiyet ve büyüklüğü için hürmeten söylenir. |
| TEALALLAH | Allah yükseltsin! |
| TEALİ | Yükselme. Yüceltme. Çok yüce olma.(Bu zamanda İslâmiyetin tealisine en büyük bir sebep, maddeten terakki etmektir. M.) |
| TEALİPERVER | f. Yükselmeyi isteyen. |
| TEALLİ | (C.: Tealliyât) Yüksek olma. Yükselme. |
| TEALLUK | Muhabbet etmek, sevmek. * Alâkalı olmak. |
| TEALLÜL | (Bak: Taallül) |
| TEALÜM | (İlm. den) Bir şeyi herkesin bilmesi. |
| TEAMİ | Görmez gibi görünme. Yalandan görmezliğe gelme. |
| TEAMMUK | Batmak, gömülmek. |
| TEAMMÜC | Eğrilik. |
| TEAMMÜD | (Bak: Taammüd) |
| TEAMMÜM | İmame sarmak, sarık sarmak. * Umumileşmek. |
| TEAMÜS | Gaflet etmek. Câhillik etmek. |
| TEAMÜL | Olagelen iş. * Birbiriyle alıp vermek. * Yapılagelen muamele ve münasebet. * Usul. * Reaksiyon, tepki. |
| TEANNİ | Zahmet çekme. |
| TEANNÜD | Hakkı ve doğruyu bilerek tersini yapmak. |
| TEANNÜT | Meşakkate düşmek. * Hasmın kötülüğünü ve zilletini istemek. |
| TEANUK | Birbirinin boynuna sarılma. Kucaklaşma. |
| TEARRİ | (Uryet. den) Soyunma. Çıplaklaşma. |
| TEARRÜF | Bir şeyi araştırarak öğrenme. |
| TEARUZ | Muâraza. İki kişi arasında zıddiyet, mümânaat etmek. |
| TEARUZEN | Birbirine zıt olarak, muarız olarak. |
| TEARÜF | Tanışmak. Birbirini tanımak. Birbirine tanış çıkmak. |
| TEAS | Sürçüp yüzü üstüne düşmek. |
| TEASSİ | Muhalefet etmek, karşı gelmek. * Sopayla vurmak, asâ ile darbetmek. |
| TEASSÜF | Müstakim yoldan çıkmak. İ'tisaf. |
| TEASSÜR | Sıkılmak. |
| TEASSÜS | Kokmak. * Geceleyin ava gitmek. |
| TEASÜR | Geçim. Güzel geçinme. |
| TEASÜR | (Üsr. den) Bir şey güçleşme. Güç olma. |
| TEAŞİ | Gafil görünmek. |
| TEAŞÜK | Sevişmek. |
| TEAŞÜR | Muaşeret etmek, iyi muamelede bulunmak. |
| TEATİ | Karşılıklı alıp vermek. * Bir şeye el uzatıp almak. Hakkı olmayan şeye el uzatmak. * Fık: Pazarlıksız ve konuşmadan fiilen vâki olan mal alış verişi. |
| TEATİ-İ EFKÂR | Birbirlerine fikir verme. |
| TEATTUF | Esirgemek. Merhamet etmek. Şefkat göstermek. * Ulaşmak. İttisal etmek. * Eğilip bükülmek. |
| TEATTUL | Kadının elinde ve ayağında kınası, saçında boyası, kolunda ve boynunda mücevherleri olmaması. |
| TEATTUS | Aksırma. |
| TEATTUŞ | Susamak. |
| TEATUF | Birbirine şefkat, muhabbet ve sevgi göstermek. * Birbirine bağlanma. |
| TEATUFÂT | (Teâtuf. C.) Karşılıklı sevgiler. |
| TEAVÜN | Yardımlaşmak. Birbirine muâvenet etmek.(Ey ikinci bozuk Avrupa! Senin çürük ve esassız esaslarının bir kısmı şunlardır ki: "Hâlik-ı Kerim'in kerem düsturlarından ve erkân-ı kâinatta kemâl-i itâatle imtisal edilen düstur-u teavünle; nebatat hayvanatın imdâdına ve hayvanat insanların yardımına koşmasından tezahür eden o umumi kanunun Rahimâne, Kerimâne cilvelerini cidal zannedip, "Hayat bir cidaldir" diye ahmâkane hükmetmişsin. Acaba bu düstur-u teâvünün cilvesinden olan zerrât-ı taâmiyenin kemal-i şevk ile beden hüceyrelerinin gıdalandırılması için koşmaları, nasıl cidâldir? Nasıl bir çarpışmaktır? Belki o imdâd ve koşmak, Kerim bir Rabbin emriyle bir teâvündür. M.N.) |
| TEAVÜNÂT | (Teavün. C.) Yardımlaşmalar. |
| TEAVÜR | Elden ele gitmek. |
| TEAYÜŞ | Birbiriyle dirlik etmek. |
| TEAYYÜB | Ayıplamak. |
| TEAYYÜN | Bellibaşlı olmak. * Meydana çıkmak. Görünmek. Belirmek. * Anlaşılma. Zâhir ve âşikâr olma. (Bak: Taayyün) |
| TEAZUD | Kol kola tutunma. * Mc: Yardım. |
| TEAZUM | Gözde büyümek. Azametlenmek. Büyük görünmek. |
| TEAZZUK | Darlık, tazyik. |
| TEB | f. Hararet. * Tıb: Sıtma. |
| TEBA' | Tabi olma. Uyma. |
| TEBAA | Tâbi olanlar. Birisinin veya bir devletin emri altında olanlar. |
| TEBAB | Ziyan, zarar, kayıp, hasar. |
| TEBADÜL | Birbirinin yerine geçmek. Karşılıklı değişmek. Trampa. |
| TEBADÜLÂT | (Tebadül. C.) Değişmeler. Tebadüller. |
| TEBADÜR | Ani olarak zihne girmek. * Hâdis olmak. * Barışmak. * Öğretmek. * Diğerini geçmek için sür'atlenmek, hızlanmak. |
| TEBAGGUZ | (Buğz. dan) Sevmeme. Kin besleme. Buğzetme. |
| TEBAGİ | Birbirine zulüm etmek. |
| TEBAGUZ | (C.: Tebâguzât) (Buğz. dan) Sevişmeme, gizli kin tutup düşmanlık besleme. |
| TEBAH | f. Mahvolmuş. Yıkılmış. Fesada giriftar olmuş. * Bozuk. |
| TEBAHBUH | Durmaya, oturmaya, girmeye ve çıkmaya kadir olmak. * Ortada oturmak. |
| TEBAHHUR | (Bahr. den) Bir şeyin içine dalma ve derinliğine varma. Bir ilimde derin ihtisas kazanma. |
| TEBAHHUR | (Buhar. dan) Buharlaşmak. Tütsülenmek. Buğulanmak. * Kokmak. |
| TEBAHHURÂT | Buharlaşmalar. Buğu haline geçmeler. |
| TEBAHİ | Övünme, tefahur. * Muharebe edişmek, karşılıklı dövüşmek. |
| TEBAH-KÂR | (C.: Tebâhkârân) f. Mahveden, harab eden, bitiren. |
| TEBAHTUR | Dalgalanmak, dalgalanır olma. * Kibirlenerek yürüme, kibirli kibirli yürüme. |
| TEBAÎ | Hakiki maksat olmayıp dolayısıyla olan. * Başkasına uyarak. * Cüz'î olarak. (Bak: Tebeî) |
| TEBAİYYET | Uyma, tabi olma. İtaat, inkıyad ve imtisal etme. |
| TEBAİYYETEN | Tâbi olarak. Uyarak. |
| TEBAKİ | (Bükâ. dan) Ağlar görünme. Yalandan ağlama. |
| TEBAKKUR | İlim ve malda genişlik üzere olmak. Âlim ve zengin olmak. |
| TEB'AN | Bir şeyin arkasından gitmek ve ona tabi olmak. |
| TEBANÇE | Tokat. |
| TEBANE | Zeyreklik, akıllılık. |
| TEBAR | f. Soy, nesil, neseb. |
| TEBAR | Helâk, bitme, yok olma. |
| TEBAREK | Mübarek etsin (mealinde dua.) Teâlâ gibi mâzi fiiliyle mübalâğa ile bereketin Allah'tan zuhurunu ifade eder. (Bak: Bereket) (Suyun havuzda yükselmesi halinden alınmıştır.) |
| TEBAREKÂLLAH | "Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) ne bereketli, ne hayırlı işleri var, ne kadar bereketli!" diyerek hayret taaccübü. Allah'ın (C.C. ) yaptığı eserlerinden dolayı hayranlık hislerini ifade maksadıyla, Allah (C.C.) hakkında söylenen ve aynı zamanda dua için okunan bir kelâm. |
| TEBARİ | Mücâdele ve muhârebe etmek. Savaşmak, dövüşmek. |
| TEBARÜK | Çoğalmak, ziyâde olmak. * Uzamak. * Büyüklük. * Genişlemek. * Zâhir olmak, görünmek. |
| TEBARÜZ | Belli olma, belirtme. Görünme. * İki hasım cenk için meyadan çıkma. |
| TEBASSUR | Göz açıklığı, dikkat-i nazar. İleri görüş. |
| TEBA'SUS | Muztarib olmak, ıztırab çekmek. Acı çekmek. |
| TEBAŞİR | Müjde. * Her şeyin öncesi, ilk zamanı. |
| TEBAŞİR | f. Tebeşir. |
| TEBAŞÜR | Muştulamak. Müjdelemek. * Mübaşeret etmek, bir işe girişmek, başlamak. |
| TEBATTUN | Bir şeyin içini dışını iyice anlamak için çalışma. |
| TEBATU' | Ağır davranma. Ağır hareket etme. |
| TEBA'UL | Kadının kocasıyla konuşup görüşmesi. |
| TEBAUL | Oynamak. |
| TEBA'UZ | Parçalanma. Kısım kısım ayrılma. |
| TEBAÜD | Uzaklaşma. Uzağa çekilme. * Uzama. |
| TEBAÜDÂT | (Tebaüd. C.) Birbirinden uzak düşmeler. Uzaklaşmalar. |
| TEBAYİ' | (Bak: Tabayi') |
| TEBAYÜ' | Bey'edişmek, bir malı diğer bir malla değişmek. |
| TEBAYÜN | İki şey arasındaki uyuşmazlık. Birbirinden ayrı ve başka olmak. İhtilâf vuku bulmak. Zıtlık. |
| TEBAYÜN-İ EFKÂR | Fikirlerin aykırılığı. Düşüncelerin farklı olması. |
| TEBAYÜN-İ MESALİK | Mesleklerin farklılığı. |
| TEBAYÜNÂT | (Tebayün. C.) Tebayünler, iki şey arasındaki farklılıklar. |
| TEBAZÜL | Birbirine bahşiş etmek. |
| TEBB | Zarar, ziyan, hasar, kayıp. |
| TEBBAN | Saman satan, samancı. |
| TEBCİL | Ağırlamak. Yüceltmek. Birisine ta'zim etmek. Hürmetle hareket etmek. |
| TEBCİLEN | Ağırlıyarak, tâzimen. |
| TEBDİL | Değiştirmek. Tağyir etmek. Bir şeyi başka bir hâle veya şeye değiştirmek. |
| TEBDİL-İ HEVÂ | Hava tebdili. Hava değişikliği. |
| TEBDİL-İ MEKÂN | Yer değiştirme. |
| TEBDİLÂT | (Tebdil. C.) Tebdiller, değiştirmeler. |
| TEBDİLEN | Değiştirerek. Tağyir ederek. |
| TEBEA | (Tâbi. C.) Tâbi olanlar, uyanlar. |
| TEBEAN | Tâbi olarak. Uyarak. |
| TEBECBÜC | Sevinmek. |
| TEBECCÜS | Suyun açıktan akması. |
| TEBEDDİ | Sahraya çıkmak, çöle çıkmak. |
| TEBEDDÜ' | Ehl-i Sünnetten iken başka mezhebe girme. * Dinini değiştirme. İrtidad. * İyi olan ahlâkını bozup değiştirme. |
| TEBEDDÜ' | Başlamak. |
| TEBEDDÜD | Perâkende olmak, dağılmak. |
| TEBEDDÜL | Başkalaşmak. Değişmek. * Yeni hey'ete, başka kıyâfete girmek. (Bak: Hudus) |
| TEBEDDÜLÂT | (Tebeddül. C.) (Bedel. den) Tebeddüller, değişiklikler, tagayyürler, tahavvülât. |
| TEBEDDÜLÂT-I CESİME | Büyük değişiklikler. |
| TEBEH | (Bak: Tebah) |
| TEBEHHUR | (Bak: Tebahhur) |
| TEBEHHÜL | Tahsil için sıkıntı ve zahmet çekme. |
| TEBEHHÜM | şüpheli ve belirsiz olma. |
| TEBEHHÜR | Tıb: Kısa ve sık nefes alma. |
| TEBEHKAR | (C.: Tebehkâran) f. Mahveden, harab eden. Bitiren. |
| TEBEÎ | Kasdî olmayan. * Tâbi olarak. * Başkasının vücuduyla kaim olan. * Müstakil olmayıp başkasına tâbi olarak. (Bak: Tebaî) |
| TEBE-İ TABİÎN | Tabiînden olan birisinden (yâni ikinci derecede olarak) hadis nakletmiş olan. Veya Tabiîn olanlardan ders almış, onlara uymuş müslümanlar. |
| TEBEKKÜL | Karışmak. |
| TEBEKKÜM | (Bekem. den) Dili tutulma. Konuşurken tutulup kalma. |
| TEBELBÜL | Lisanların muhtelif ve muhtelit olması. Bazısı Arapça, bazısı Farsça ve Türkçe olmak gibi. * Karışıklık. |
| TEBELBÜL-Ü AKVAM | Muhtelif kavimlerden ibaret bir cemaatin kısım kısım olmaları, muhtelif dil konuşmaları. (Bak: Babil) |
| TEBELBÜL-Ü ELSİNE | Dillerin karmakarışık olup anlaşılmaz hale gelmesi. |
| TEBELLEŞ | Birbirine geçmiş, karmakarışık, karışmış. |
| TEBELLUH | Tekebbürlenmek, gururlanmak, kibirlenmek. |
| TEBELLÜC | Sabah yeri ağarmak. |
| TEBELLÜD | Ağır, tembel olma. * Bir şeye tahassür ve teessüf etme. Pişmanlıktan dolayı "hay meded" diye ellerini birbirine çarpma. * Yere düşme. |
| TEBELLÜĞ | Anlayıp alma. Yetişme, erişme. * Tebliği kabul etme. |
| TEBELLÜH | Ahmak olmak. * Suretâ ahmaklık göstermek. * Kaybolmuş bir şeyi araştırmak. * Yolu bilmeyen kimse, erbâbından sorup araştırmayarak gitmek. |
| TEBELLÜL | (C.: Tebellülât) Nemlenme, ıslanma. |
| TEBELLÜR | Billurlaşmak. Parlak, şekilli olup ve donup katılaşmak. * Açığa çıkmak. Meydana çıkmak. |
| TEBEN | Zeyrek, akıllı kimse. |
| TEBENNİ | Evlât edinme. |
| TEBER | f. Balta. |
| TEBERKU' | Yüzünü örtme, peçeleme. Yaşmaklanma. |
| TEBERNÜS | Bürnüs giymek. |
| TEBERRA | Uzak durma. Sevmeyip yüz çevirme. |
| TEBERRİ | Alâkasız olma. Sevmeyip yüz çevirme. * Temiz olma. |
| TEBERRU' | Bağış. Bir malın karşılıksız olarak verilmesi. Mecburiyet olmadığı hâlde birisine bir malı vermek. Hayırlı işlerde yardım ve ihsanda bulunmak. |
| TEBERRUAN | Teberru ederek, teberru suretiyle, bağışlayarak. |
| TEBERRUÂT | (Teberru'. C.) Teberrular, bağışlar, bağışlamalar. |
| TEBERRUZ | İktifa etmek, yetinmek. |
| TEBERRÜ' | Pâk ve temiz, halis ve helâl olmak. |
| TEBERRÜC | Açık saçık olmak. * Kadının süslenip yabancılar içinde gezmesi. (Câhiliyet devrinde olduğu gibi) |
| TEBERRÜD | Soğuma, serinleme, soğuk hâle gelme. * Soğuk suya girme. |
| TEBERRÜK | Bir şeyi bereket veya saadet vesilesi sayarak almak veya vermek. Uğur ve bereket saymak. * Hayr-ı İlâhiye hissedâr olmak. |
| TEBERRÜKEN | Uğurlu ve mübarek olarak. Bereket mevzuu ederek. |
| TEBERRÜM | Muztarib olmak, ıztırab ve acı çekmek. |
| TEBERRÜR | Allah rızasına çalışma. |
| TEBERRÜZ | Görünme, meydana çıkma. |
| TEBERTUM | Büyüklük taslama. * Hiddetlenme, öfkelenme, kızma. |
| TEBERZİN | f. Eskiden harp âleti olarak kullanılan ve eyere asılan küçük savaş baltası. |
| TEBESSÜL | Somurtma, surat asma. Yüzünü ekşitme. |
| TEBESSÜM | Gülümseme. Nazikâne ve dişlerini göstermeyerek gülme. |
| TEBESSÜMAT | (Tebessüm. C.) Gülümsemeler, tebessümler. |
| TEBESSÜM-KÜNAN | f. Gülümser tarzda, gülümseyerek. |
| TEBESSÜR | Sivilce çıkma. |
| TEBEŞBÜŞ | Küçükten büyüğe güler yüz gösterme. |
| TEBETTÜL | Halkdan ayrılmak. * Mâsivadan kesilip ihlâs ile Hakka yönelmek ve ubudiyet etmek. * Evlenmekten vaz geçip zâhidlik etmek. |
| TEBEVVÜ' | Makam tutmak. |
| TEBEVVÜL | Bevl etmek. İşemek. |
| TEBEYYÜN | Belli olmak. Sabit olmak. Görünüp anlaşılmak. |
| TEBEYYÜT | Geceleyin yağma etme. * Bir işi gece yapmak. |
| TEBEZZUH | Tekebbürlenmek, gururlanmak. |
| TEBEZZUK | (Büzâk. dan) Tükürme. |
| TEBEZZÜL | Yarılma. Şakk. |
| TEBEZZÜL | Terk-i hıfz etmek; yâni ne olursa sakınmayıp her yerde kullanmak. |
| TEBHAL | (Tebhâle) Dudak kabartısı. |
| TEBHİC | (Behic. den) Güzelleştirme. |
| TEBHİH | Sıcaklığın az olması. |
| TEBHİL | (Bahal ve Buhl. den) Bir kimse için "pinti, hasis" deme. |
| TEBHİR | Buharlaştırma. Buhar hâline getirme. * Tütsüleme. |
| TEBHİT | Ağlatmak. |
| TEBİ' | Yardımcı, yardak. * Sığır yavrusu. |
| TEBİA | Zulümle ve zorla alınmış olan kumaş. |
| TEB'İD | Uzaklaştırma. Bir yerden bir yere sürme, kovma. |
| TE'BİD | (C.: Te'bidât) (Ebed. den) Ebedileştirme, sonsuzlaştırma. |
| TE'BİDÂT | (Te'bid. C.) Ebedileştirmeler, sonsuzlaştırmalar, te'bidler. |
| TE'BİL | Deveyi katarıyla getirmek. |
| TE'BİN | Ölmüş bir kimsenin iyiliklerini hatırlayıp söyleme. * Bir kimseyi yüzüne karşı ayıplama. |
| TE'BİR | (Ağaçları) aşılama, (ağaçlara) aşı yapma. |
| TE'BİS | Horlama. Hakaret. |
| TE'BİYE | Yüksek sesle okumak. |
| TEB'İZ | Bölmek. Bölük bölük etmek. Bir kısma ait etmek. |
| TEBK | Dolu olmak, dolmak. |
| TEBKİR | Acele etmek. |
| TEBKİT | Tekdir etmek. Azarlamak. Vurmak. Başa kakmak. * Delil ve bürhanla galip gelip susturmak. |
| TEBKİYE | (Bükâ. dan) Dokunaklı sözler söyleyip ağlatma. |
| TEBL | Fesad etmek, çürütmek. |
| TEBLİĞ | Ulaştırmak. Götürmek. * Bildirmek. * Eriştirmek. |
| TEBLİĞ-İ ŞERİAT | Peygamberlere mahsus beş vasıftan birisi olan, Allah'tan (C.C.) aldıkları emir ve kanunları insanlara aynen bildirmeleri. |
| TEBLİGAT | (Tebliğ. C.) Tebliğler. İlânlar. Bildirilen şeyler. |
| TEBLİGAT-I RESMİYE | Resmî tebliğler. |
| TEBLİL | Islatma. Islatılma. |
| TEBLİM | Çirkin yapmak, çirkinleştirmek. |
| TEBLİYE | Eskitme ve çürütme. köhneleştirme. |
| TEBN | (C.: Etbân) Saman. |
| TEBNÎ | Saman renkli. |
| TEBNİYE | Çok bina yapmak. |
| TEBRİC | Dışarı çıkarmak. * Hâlinden döndürmek. |
| TEBRİD | (Bürudet. den) Soğutma, soğutulma. * Mc: Ara açılma, soğuma. |
| TEBRİE | (Tebriye) Bir kimseyi şüpheden ve zan altından kurtarmak. Temizliğini ve suçsuzluğunu meydana çıkarmak. * Borçtan kurtarmak. * Nezahet, ismet. * Beraet ettirmek. |
| TEBRİH | (C.: Tebârih) İncitmek. Eza vermek. |
| TEBRİK | Gözlerini dike dike bir yere bakmak. * Günaha girmek. * Uzak bir yere sefer etmek. * Çetinlik, zorluk sebebi ile yorulmak. * Kadının süslenip püslenmesi. * Evi ziynetleyip süslemek. |
| TEBRİK | Bir kimseyi eriştiği bir iyilikten dolayı "Bârekellâh" diye sevincini bildirmek. Mübarekliğini, Cenab-ı Hakk'ın onu muvaffak kıldığını söyleyerek ta'ziz etmek. |
| TEBRİKÂT | (Tebrik. C.) Tebrikler. Tebrik etmeler. |
| TEBRİYE | (Bak: Tebrie) |
| TEBRİZ | Dışarı çıkarmak. * Tekebbürlenmek, gururlanmak. * Göstermek, izhâr etmek. |
| TEBSİR | İnsanın gözünü açacak şekilde tarif ve izah etmek ve kalbine basiret vermek. |
| TEBŞİR | Müjdelemek. Hayır haber vermek. Müjdelenmek. |
| TEBŞİRÂT | (Tebşir. C.) Müjdelemeler, müjde vermeler. |
| TEBTIE | (Bati. den) Yavaşlama, ağırlaşma. |
| TEBTİK | Kulak kesmek. |
| TEBTİL | Tamamen hakka yönelmek. * İyice ve tamamiyle kesmek. * Terbiye etmek. * Yemek. (Bak: Tebettül) |
| TEBTİT | Kesmek. * Dağıtmak. * Bitirmek. |
| TEBUK | Hicaz'ın kuzey tarafında Medine-i Münevvere'den Şam'a giden yolun ortasında bir yerdir ve Peygamber Efendimizin son gazvesinin yeri olmakla meşhurdur. Tebuk'te Peygamberimiz tarafından yaptırılan bir duvar bir hurmalık ve bir de çeşme var olduğu rivayet edilir. |
| TEBUK GAZVESİ | Hicretin dokuzuncu senesinde vuku bulmuştur. Şam'da bulunan Rumlar tarafından o civarın halkı, müslümanlara karşı ayaklandırıldığı Peygamberimiz tarafından duyulduğunda, onlara karşı asker hazırlayarak Tebuk'e gitmiş ve oranın ileri gelenleri Peygamberimize gelerek barışa çalışmışlardır. Tebuk'te on gün kadar kaldıktan sonra ne Rumlardan ve ne de müttefikleri olan Araplardan kimse harp için çıkmadığından tekrar Medine-i Münevvere'ye dönülmüştür. |
| TEBVİB | (Bâb. dan) Kısım kısım ayırma. Bablara ayırma. |
| TEBVİE | Bir kadını boş bir evde oturtma. |
| TEBYİN | Belirtme. Açıkça anlatma. * İsbat etme. |
| TEBYİZ | Temizce yazma. Müsveddeden daha iyice bir kâğıda yazma. * Ağartma, beyazlatma. |
| TEB-ZEDE | (C.: Teb-zedegân) f. Sıtmaya tutulmuş. |
| TEBZİL | Delme, yarma. Çok azimle bir şeye girişmek, adamak. |
| TEBZİR | Boş yere malını sarf etmek. * Serpmek. Dağıtmak. * İsraf etmek, lâyık olmayan yere malını sarfetmek. |
| TEBZİRÂT | (Tebzir. C.) İsraflar. * Tohum saçmalar. |
| TECA'CU | Yere düşmek. |
| TECADU' | Husumet etmek, düşmanlık etmek. |
| TECAFİ | Uzak olma. Yerinden bir tarafa ayrılma. |
| TECAHÜD | Kuvvetini sarfedip uğraşmak. Çalışmak. |
| TECAHÜD | İnkâr etmek. |
| TECAHÜF | Darbetmek, vurmak. * Üstün gelmek, galebe etmek. |
| TECAHÜL | Bilmezlikten gelme. Bilmiyor görünme. |
| TECAHÜL-İ ÂRİFANE | Edb: Bildiği bir şeyi bilmiyormuş gibi gösterme. Bilen bir kimsenin, bilmez gibi davranması. |
| TECAHÜLKÂR | f. Bilmezlikten gelen. |
| TECAHÜM | Yüz pörtürmek. |
| TECAHÜR | Aşikâre olmak, açık ve belli olmak. |
| TECALÜS | Birlikte oturmak. |
| TECAMU' | Cima etmek. * Toplanmak, cem'olmak. |
| TECANÜB | Sakınma. Çekinme. |
| TECANÜF | Meyletmek, eğilmek, yönelmek. |
| TECANÜN | Delirmek. |
| TECANÜS | Bir cinsten olma. * Birbirine sıkı sıkı bağlılık, benzeyiş ve uygunluk. |
| TECARÜB | (Tecarib) (Tecrübe. C.) Tecrübeler. |
| TECASÜ | Diz üstüne çökmek. |
| TECASÜR | Cesaretlenme. |
| TECA'UD | (Ca'd. dan) Büklüm büklüm olma (saç). |
| TECAVEZ AN-NA | Bizi affeyle (meâlinde dua). |
| TECAVİF | (Tecvif. C.) Oyuk yerler, oyuklar. |
| TECAVÜB | Cevaplaşma. Karşılıklı cevap verme. |
| TECAVÜL | (C.: Tecâvülât) (Cevelân. dan) Dolaşma. Cevelân etme. |
| TECAVÜR | Komşu olma. |
| TECAVÜZ | Haddini aşma. Söz veya hareketle ileri gitme. * Aleyhine hareket etme. * Zorlama. * Geçme. * Sataşma, saldırma, sarkıntılık. |
| TECAVÜZÂT | (Tecavüz. C.) Tecavüzler. Sataşmalar. Haddi aşmalar. |
| TECAVÜZKÂR | (C.: Tecavüzkârân) f. Sataşan, saldıran, tecavüz eden. |
| TECAZÜB | Birbirine karşı duyulan yakınlık. * İncizab etme. Çekme. |
| TECAZÜM | Kesişmek. |
| TECAZÜR | Sövüşme. |
| TECBİB | Ürkmek. Kaçmak. * Davarın ön ayaklarının dizlerine kadar beyaz olması. |
| TECBİN | Birisine "korkaksın" deme, korkak sayma. |
| TECBİR | (Cebr. den) Çıkık veya kırık olan kemiği sarıp iyi etme. |
| TECBİYE | Rüku eder gibi eğilip durmak. |
| TECDİ' | Bir kimseye iyileşmesin diye beddua etme. * Vücudun bir tarafını kesme. * Çocuğu zararlı şeylerle besleyip gelişmesini önleme. |
| TECDİD | Yenileme. Yenilenme. Tazelenme. |
| TECDİD-İ BİAT | Biatını, bağlılığını, itimadını tekrarlamak, yenilemek. |
| TECDİD-İ İMAN | İman esaslarını kalben tasdik ettiğini, dil ile de tekrar edip yenilemek.( $ ın hikmetini soruyorsunuz. Onun hikmeti, çok Sözlerde zikredilmiştir. Bir sırr-ı hikmeti şudur ki: İnsanın hem şahsı, hem âlemi her zaman teceddüt ettikleri, için, her zaman tecdid-i imana muhtaçtır. Zira insanın herbir ferdinin mânen çok efradı var. Ömrünün seneleri adedince, belki günleri adedince, belki saatleri adedince birer ferd-i âher sayılır. Çünkü: Zaman altına girdiği için o ferd-i vâhid bir model hükmüne geçer, her gün bir ferd-i âher şeklini giyer.Hem insanda bu taaddüt ve teceddüt olduğu gibi, tavattun ettiği âlem dahi seyyardır. O gider, başkası yerine gelir, daima tenevvü' ediyor; her gün başka bir âlem kapısını açıyor. İmân ise; hem o şahıstaki her ferdin nur-u hayatıdır, hem girdiği âlemin ziyâsıdır."Lâilahe illallah" ise, o nuru açar bir anahtardır.Hem insanda mâdem nefs, hevâ ve vehim ve şeytan hükmediyorlar, çok vakit imânını rencide etmek için gafletinden istifade ederek çok hileleri ederler, şüphe ve vesveselerle imân nurunu kaparlar. Hem, zâhir-i şeriata muhalif düşen ve hattâ bâzı imamlar nazarında küfür derecesinde te'sir eden kelimat ve harekât eksik olmuyor. Onun için her vakit, her saat, her gün tecdid-i imâna bir ihtiyaç vardır. M.) |
| TECDİD-İ NİKÂH | Nikâh tazeleme. Nikâh yenileme. |
| TECDİDÂT | Yenilemeler, tazelemeler. |
| TECDİDEN | Yenileterek. Yenileyerek. |
| TECDİL | Yere yıkma, yere atma, yere vurma. |
| TECEBBÜR | (Cebr. den) (C.: Tecebbürat) Kibirlenme, büyüklenme. |
| TECEBBÜS | Yürürken sallanmak. |
| TECEBCÜB | Kurumak. |
| TECEDDÜD | Tazelenme. Yenilenme. (Bak: Müceddid)TECEFFÜF : Kuruma, kuruyup katılaşma. |
| TECEHHÜZ | (Cihaz. dan) Hazır bulunma. Cihazlanma, hazırlanma. |
| TECEHHÜZ-İ ARUS | Gelinin hazırlanması. |
| TECEHZUM | Ululanmak. |
| TECELBÜB | Gömlek giymek. |
| TECELCÜL | Deprenmek, harekete geçmek. |
| TECELLİ (TECELLÂ) | Görünme. Bilinme. * Kader. * Allah'ın (C.C.) lütfuna uğrama. * İlâhi kudretin meydana çıkması, görünmesi. Hak nurunun te'siriyle kulun kalbinde hakikatın bilinmesi.(Fıtrat yalan söylemez. Meselâ : Bir çekirdekteki meyelân-ı nümüvv der ki: "Sünbülleneceğim, meyve vereceğim." Doğru söyler. Meselâ: Yumurtada bir meyelân-ı hayat var. Der: "Piliç olacağım" Biiznillâh olur, doğru söyler. Meselâ: Bir avuç su, incimad ile meyelân-ı inbisatı der: "Fazla yer tutacağım. "Metin demir onu yalan çıkaramaz, sözünün doğruluğu demiri parçalar. İşte şu meyelânlar irade-i İlâhiyeden gelen evâmir-i tekviniyenin tecellileridir, cilveleridir. M.N.) |
| TECELLİ-İ TİMSAL | Suretlerin tecellisi. |
| TECELLİDÂR | f. İlâhî kudret ve lütuf ile meydana gelen. |
| TECELLİGÂH | f. Tecelli yeri. İlâhi kudretin, İlâhi sırrın meydana çıktığı, göründüğü yer. |
| TECELLİYAT | (Tecelli. C.) Tecelliler. |
| TECELLÜD | Tekellüfle celâdet göstermek. Kendini şecaatli ve cesâretli göstermeğe çalışmak. * Serkeşâne inad etmek. |
| TECELLÜL | Ululanmak, büyüklenmek. |
| TECEMCÜM | Sözünü söylemekte güçsüz olmak. Konuşamamak. |
| TECEMMU' | Toplanma. Birikme. |
| TECEMMUÂT | (Tecemmu'. C.) Birikmeler, toplanmalar, yığılmalar. |
| TECEMMÜD | Donma. Sertleşme. Katılaşma. |
| TECEMMÜDÂT | (Tecemmüd. C.) Sertleşmeler, katılaşıp donmuş şeyler. |
| TECEMMÜL | Ziynetlenmek. Süslenmek. * Ululuk göstermek. * Âletler. Sebepler. |
| TECEMMÜLÂT | (Tecemmül. C.) Eşya, levâzım. Tetümmat. |
| TECEMMÜLÂT-I BEYTİYE | Evde bulunan eşya. Evin nizamını tamamlayan eşya. |
| TECEMMÜM | (Bitki) büyüme, çoğalma. |
| TECEMMÜŞ | Tekellüf etmek, özenmek. |
| TECENNİ | Meyve devşirme. * Bir kişiye işlemediği günahı işledi diye isnad etmek. |
| TECENNÜB | Sakınma. Çekinme. |
| TECENNÜD | Bir yere toplanıp asker olmak. |
| TECENNÜN | Cinnet getirme. Delirme. Çıldırma. |
| TECERRU' | (Cur'a. dan) Yudum yudum ve süzerek içmek. * Hışmını ve gadabını yutup def'etmek. Hiddetini yenmek. |
| TECERRU' | Bahâdırlık ve kahramanlık etmek. |
| TECERRÜB | Tecrübe sâhibi olma. |
| TECERRÜD | Soyunma, çıplak olma. * Evli olmama. * Tas: Mâsivadan alâkasını kesip, Allah'a müteveccih olup, ibadet ü taatla meşgul olma. * İman ve İslâmiyete mücahidane ve fedakârane bir tarzda hizmetle iştigal etme. * Herşeyden boş olma. (Bak: Mücahede) |
| TECERRÜM | Gitmek. * Etmediği günahı ettim demek. * Eksilmek. |
| TECESSÜD | Ceset şekline girmek. Vücud peyda etmek. Cesedlenmek. |
| TECESSÜM | Cisim şekline girmek. Maddeleşmek. Göz önüne gelmek. Mücessem olup görünmek. Cisimleşmek. |
| TECESSÜM-İ HAYÂL | Hayâl görme. |
| TECESSÜS | Gizlice araştırmak. Gizlice bakmak. * İç yüzünü araştırmak. * İç yüzünü araştırma merakı. |
| TECESSÜSÂT | (Tecessüs. C.) Tecessüsler, araştırmalar. Gözetlemeler. |
| TECESSÜSKÂR | f. Gizliden araştıran, meraklı. |
| TECEŞŞU' | Haris olmak, hırslı olmak. |
| TECEŞŞU' | Çok yemekten midenin dolması. * Genirmek. |
| TECEŞŞÜM | İncinmek. * Zahmetli şeyleri seçmek. |
| TECEVVU' | (Cu'. dan) İsteyerek aç kalma. Açlık çekme. |
| TECEVVÜF | İçi boş olma, kovuk olma. * İçine işleme. Nüfuz eyleme. |
| TECEVVÜZ | (C.: Tecevvüzât) (Cevaz. dan) Sözü mecaz olarak söyleme. * Caiz olmayanı caiz görme. Cevaz verip yapılmasını uygun görme. |
| TECEVVÜZEN | Mecaz yoluyla. |
| TECEYYÜF | Dost edinmek. |
| TECEYYÜR | Teftiş etmek, kontrol etmek. |
| TECEZZİ | Parçalara ayrılma ve bölünme. Ufalanma. |
| TECEZZÜV | (Cüz. den) Kısım kısım bölünme. Doğranma, ufalanma. |
| TECFİF | (Ceff. den) Kurutma veya kurutulma. * Cübbe giydirme. |
| TECHİL | Bir kimseyi câhil saymak, cahilliğini meydana koyma. |
| TECHİL | Atın ayaklarını beyazlatmak. |
| TECHİR | Büyütmek. * Genişletmek. |
| TECHİYE | Meyletmek, eğilmek, yönelmek. * Ondan yana sürmek. |
| TECHİZ | Donatma. Gereken şeyleri tamamlama. Cihazlanma. * Fık: Cenazenin yıkanmasından defnetmeğe kadar yapılması lâzım gelen şeyler ve bunları tedarik etme. |
| TECHİZ-İ MEYYİT | Ölünün yıkanıp, temizlenip, kefen ve sair ihtiyaçları tedarik edilerek hazırlanması. |
| TECHİZÂT | (Techiz. C.) Donatım. |
| TECHİZÂT-I ASKERİYE | Askerî teçhizat, askerî donatım. |
| TE'CİC | Tutuşturup alevlendirme. |
| TEC'İD | (Ca'd. den) Saç kıvırtma. |
| TE'CİL | Başka zamana bırakma. * Acele etmeme. (Zıddı: Ta'cil) |
| TECLİC | Çok gayret ve ikdâm etmek. |
| TECLİD | Ciltleme. * (Celd. den) Hayvanın derisini yüzme. |
| TECLİL | (Cüll. den) Hayvana çul örtme, hayvanı çulla örtme. |
| TECLİYE | (Cilâ. dan) Cilâlama, cilâ verme. * Aşikâre etmek, açıklamak. * Ruşen etmek, parlatmak. |
| TECLİZ | Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. |
| TECMİ' | Bir yere toplamak, * Cuma namazına gelmek. |
| TECMİD | Dondurma, dondurulma. |
| TECMİL | (C.: Tecmilât) Süs, tezyin. |
| TECMİR | Buhur etmek. * Taş atmak. * Hapsetmek. * Aşağı sarkıtmamak. * Kadının saçını toplayıp bağlaması. |
| TECNİB | Irak etmek, uzaklaştırmak. * Atın ayağının eğri olması. |
| TECNİD | Askerleri sıraya koyma, sıralama. |
| TECNİS | İki şeyi birbirine benzer şekle sokma. * Edb: Cinas yapma. İki mânalı söz söyleme. |
| TECNİZ | Ölüyü tabuta koyma. |
| TECR | Bezirgânlık etmek, ticaret yapmak. |
| TECRÎ | (Cereyan. dan) Cereyan ediyor, akıyor, gidiyor. |
| TECRİ' | (Cer. den) Yudum yudum içirme. |
| TECRİB | Tecrübe etme, deneme. |
| TECRİBE | (Bak: Tecrübe) |
| TECRİD | Açıkta bırakmak. * Yalnız başına bırakmak. Tek başına hapsetmek. * Dünya alâkalarını kalpten çıkarıp Allah'a (C.C.) yönelmek. * Edb: Bir şairin kendini mücerred bir şahıs, yâni ayrı bir adam farzederek ona hitabetmesi. * Soyma, soyulma. |
| TECRİDEN | Tecrid ederek. Tek olarak. * Mücerred (soyut) olarak. Tekliyerek. |
| TECRİH | Yaralama. |
| TECRİM | Suçlandırma. Cezalandırma. Cürüm isnad etme. * Bir taifeden ayrılıp gitme. |
| TECRİR | Çekmek. |
| TECRİS | Sağlam fikirli etmek. |
| TECRÜBE | (Tecribe) Deneme, sınama. * Görmüş, geçirmişlik. * Anlamak için yapılan iş. İmtihan. * İlmi bir gerçeği göstermek için yapılan deneme. Deney. |
| TECRÜBÎ | Tecrübeye ait. Tecrübeyle ilgili. |
| TECSİM | Diz üstüne veya göğüs üstüne çökmek. |
| TECSİM | (Cisim. den) Vücudlu gösterilme. Cisimlendirme. Vücud gösterme. |
| TECSİMÂT | (Tecsim. C.) Vücutlu göstermeler, cisimlendirmeler. |
| TECSİS | Kireç karıştırmak. * Kireçle sıvamak. * Binayı kireçle yapmak. |
| TECŞİM | İncitmek. * Teklif etmek. |
| TECVİ' | (Cu. dan) Acıktırma. |
| TECVİD | (Cevdet. den) Bir şeyi güzel yapma. Süsleme. * Kur'an-ı Kerim'i usulüne uygun olarak okuma ilmi ve buna dair yazılan kitap. |
| TECVİD-İ HURUF | Seslerin mahreçlendirilmesi. Harflerin düzgün olarak telâffuz edilmesi. |
| TECVİD İLMİ | Harflerin mahreç ve sıfatlarına uymak suretiyle, Kur'an-ı Kerim'i hatasız okumayı öğreten bir ilimdir. |
| TECVİF | (C.: Tecvifât) (Cevf. den) Oyma. Oyuk yapma. * Oyuk yer. |
| TECVİL | Seyahat etmek, gezmek. |
| TECVİR | (Cevr. den) Zora, sıkıya koyma, cevretme. |
| TECVİZ | Câiz görme. İzin verme, cevaz verme. |
| TECYİF | Korkma, korkutulma. * Vurmak. * Murdar etmek, pisletmek. |
| TECYİŞ | Askerleri dizmek. |
| TECZİE | (Cüz'. den) Kısım kısım ayırma, doğrama, ufaltma, bölme. |
| TECZİM | (Kol, kanat gibi şeyleri) kesme. |
| TECZİR | (Cezr. den) Mat: Kare kökünü alma. |
| TECZİYE | Cezalandırma. * Parça parça ayırmak. |
| TEDABİR | (Tedbir. C.) Tedbirler, çareler. |
| TEDABÜR | Kesişmek. |
| TEDAFÜ' | Birbirini def etme. * Müdafaa etme. * İtişme kakışma. |
| TEDAFÜÎ | Kendini müdafaa etme ve koruma ile alâkalı. |
| TEDAHRUC | Yuvarlanma. |
| TEDAHÜK | Karşılıklı gülüşme. |
| TEDAHÜL | İç içe olmak. Birbiri içine girmek. * Yığılıp kalmak. Birikmek. Karışmak. * Bir taksidi ödemeden ötekinin gelmesi. Ödemede gecikmek. |
| TEDAÎ | Birbirini bir iş için davet etmek. * Yıkılıp harap olmak. * Bir şeyi hatıra getirmek. Bir şeyin başka bir şeyi hatıra getirmesi. Çağrışım. |
| TEDAÎ-İ EFKÂR | Bir fikrin veya şeyin başka bir fikri veya şeyi hatıra getirmesi. |
| TEDARRU' | Cübbe veya zırh giymek. |
| TEDARUB | (Darb. dan) Vuruşma, dövüşme. |
| TEDARÜ' | Def'edişmek, birbirini kovmak. |
| TEDARÜK | (Tedârik) Ele geçirmek. Edinmek. Hazırlamak. * Araştırıp bulmak. * Ardı ardına erişip katılmak ve tevâli etmek. |
| TEDARÜS | Okuma, yazma. |
| TEDAÜL | Gizlenme, sinme. Zâyi olma. Saklanma. * Küçülme. Büzülme. |
| TEDAÜM | Kalabalık, izdiham. |
| TEDAVİ | İlâç verme. İyileşmesi için bakma. * Hastalığı iyi etme tarzı. |
| TEDAVİR | (Tedvir. C.) Tedvirler. Çâreler. Yollar. Dolaşmalar. |
| TEDAVÜL | Elden ele dolaşma. * Kullanma. * Sürüm. * Geçerlilik. |
| TEDAVÜR | Sıra ile yapmak, bir şeyi karşılıklı yapmak. |
| TEDAYÜN | Borç edişmek. |
| TEDBİB | Yumuşak etmek. * Sür'atle gitmek, hızla gitmek. |
| TEDBİC | Rükuda başı çok eğme. |
| TEDBİH | Muti etmek, itaat ettirmek, boyun eğdirmek. |
| TEDBİH | Rükuda başını çok aşağı eğmek. |
| TEDBİR | Bir şeyi te'min edecek veya def' edecek yol. * Cenab-ı Hakk'ın Hakîm ismine uygun hareket, riayet. * Bir şeyde muvaffakiyet için lâzım gelen hazırlık. |
| TEDCİC | Gökyüzünün bulutlu olması. * Silâh kuşandırmak. |
| TEDEBBÜR | Bir şeyin sonunu düşünmek, tefekkür etmek. Müdebbir olmak, tedbirli olmak. * Arkasını dönmek. |
| TEDECCÜC | Silâhlanmak. |
| TEDEFFUK | Suyun fışkırması. Atılmak. * Dökülmek. |
| TEDEFFÜN | (Defn. den) Gömülme, defnolunma. |
| TEDEHDÜH | Dönmek. |
| TEDEHHİ | Dâhileşme. Dehâ eseri gösterme. |
| TEDEHHÜN | (Dehn. den) Yağ sürünme, yağlanma. |
| TEDEHHÜŞ | Dehşete düşme. Korkma. Yılma. Ürperme. |
| TEDEHRÜC | Yuvarlanmak. |
| TEDEKDÜK | Taşlıkta ve kum arasında olmak. * Dağ, yerinden ayrılıp pâre pâre olmak. * Zelzele olup yerin deprenmesi. |
| TEDEKKÜL | Kendini büyük görmek, tekebbürlenmek. |
| TEDELDÜL | Kımıldamak. |
| TEDELLİ | (C.: Tedelliyât) Tevazu gösterme. * Nazlanma. * Aşağıya inme. * Eğilme. |
| TEDELLİYÂT | (Tedelli. C.) Nazlanmalar. * Eğilmeler. * Tevâzu göstermeler. |
| TEDELLÜK | Sürtme. Oğma. |
| TEDELLÜL | Nazlanma. |
| TEDELLÜS | Gizlenme, ihtifâ etme. |
| TEDE'LÜB | Kimse görmeden gitmek. |
| TEDEMDÜM | Helâk olmak. |
| TEDEMMU' | (Dem.' den) Gözün yaşarması. |
| TEDEMMÜL | Toprağa gübre dökme. Toprağı gübreleme. |
| TEDENNİ | Aşağı düşme. Aşağı inme. * Daha kötü bir derekeye düşme. Tenezzül etme. Maddi ve mânevi gerileme. Terakkinin zıddı. |
| TEDENNİYÂT | (Tedenni. C.) Gerilemeler, tedenniler, aşağılamalar. |
| TEDENNÜ' | Yakın olmak. |
| TEDENNÜK | Dikkatle bakmak. * Ayırtmak. * Su dökülmek. |
| TEDENNÜS | Pislenme, kirlenme. |
| TEDENNÜS-İ CÂME | Elbisenin kirlenmesi. |
| TEDERDÜR | Katı deprenmek. * Gamdan ve korkudan dolayı kendinden geçmek. |
| TEDERRU' | Zırhlanma. Zırh giyme. |
| TEDERRÜ' | Birbirine muhâlefet etmek, birbirine karşı gelmek. |
| TEDERRÜB | Alışma, ülfet peydâ etmek. |
| TEDERRÜC | (Derece. den) Derece derece, adım adım ilerleme. * Dürrâce benzer bir kuş. |
| TEDERRÜN | Bir organın, bir uzvun şişmesi. |
| TEDERRÜS | (C.: Tederrüsât) Ders alma, okuyup öğrenme. |
| TEDERRÜSÂT | (Tederrüs. C.) Ders almalar. Okuyup öğrenmeler. |
| TEDESSÜR | Elbise giyme. Elbiseye bürünme. * Erkek hayvanın dişisine binmesi. * Kişinin sıçrayıp atına binmesi. |
| TEDEYYÜM | Yağmurun sert yağması. |
| TEDEYYÜN | Dinini sakınmak. * (Deyn. den) Borçlanma. Borca girme. |
| TEDFİK | Dökmek. |
| TEDFİN | (Defn. den) Gömme, defnetme. * Örtme, gizleme. |
| TEDHİN | (Duhan. dan) Dumanlama, tütsüleme. |
| TEDHİN | (Dühn. den) Güzel kokulu yağ sürme. Yağlamak. |
| TEDHİŞ | Korkutma. Dehşete düşürme. Ürkütme. |
| TEDHİŞ-İ EZHÂN | Zihinlerde heyecan meydana getirme. |
| TE'DİB | Edeblendirme. Terbiye verme. * Haddini bildirme. |
| TE'DİBAT | (Te'dib. C.) Edeplendirmeler, terbiye etmeler. |
| TE'DİBEN | Te'dib suretiyle, te'dib için. Haddini bildirmek için. |
| TEDİRGİN | Huzursuz, rahatsız. |
| TE'DİYAT | (Te'diye. C.) Ödemeler. |
| TE'DİYE | (C.: Te'diyat) Eda etmek. * Ödenmiş para. Verilmiş borç. * Borcunu vermek. |
| TE'DİYE-İ DEYN | Borç ödeme. Borcunu verme. |
| TEDKİK | Hakikatı anlamak ve meydana çıkarmak için inceden inceye araştırma. |
| TEDKİKAT | (Tedkik. C.) Tedkikler. Araştırmalar. İncelemeler. |
| TEDKİKAT-I AMİKA | Çok inceden ve derinden yapılan tetkik. |
| TEDLİK | Sürme. |
| TEDLİS | Sattığı şeyin ayıbını müşteriden gizlemek. * Fık: Hadisi ilk nakledenin ismini gizlemek. Hadisi başkasına isnâd eylemek. |
| TEDLİS | Yumuşatmak. Bir şeyi mülâyim ve kaygan yapmak. * İnciyi şeffaf etmek. |
| TEDLİYE | Sarkıtmak. Yukarıdan aşağıya bırakma. * Şaşırma, dehşete düşme. * Delil ve vesika hazırlama. * (Akıl) gitmek. * Ahmak etmek, salaklaştırmak. |
| TEDMİ' | Göz yaşı dökmek. |
| TEDMİC | Bir şeyi başka bir şeyin içine yerleştirme. * Arkasını eğmek. |
| TEDMİN | Yığıp toplamak. * İhâta edip kaplamak. * Lâzım olmak, icab etmek. |
| TEDMİR | Yok etmek. Mahvetmek. Tepelemek. Perişan etmek. |
| TEDMİS | Örtmek, gizlemek. |
| TEDMİS | Yumuşak etmek, yumuşatmak. |
| TEDMİYE | Vurup kanatmak. |
| TEDNİH | Zayıf görüş. * Oturmak, ikamet etmek, mukim olmak. |
| TEDNİK | Yakın olmak. |
| TEDNİR | Ruşen etmek, nurlandırmak, parlatmak. |
| TEDNİS | (C.: Tednisât) Kirletme, kirletilme. |
| TEDRİ' | Zırh giydirme. |
| TEDRİ-İ CÜYUŞ | Askerlere zırh giydirme. |
| TEDRİC | Azar azar, derece derece ilerlemek. Birisini bir şeye yavaş yavaş vardırmak. * Sıkıştırmak suretiyle çok güçsüz hâle koymak. * Edb: İfadenin derece derece yükselmesi veya alçalması. (Bak: Tensik) |
| TEDRİC-İ HÂBİT | Edb: İfadenin alçalması. Bir şeyi tarif ederken vasıf bakımından yukarıdan başlayıp aşağıya inmek. Bunun aksini yapmağa da Tedric-i sâid denir. |
| TEDRİCÂT | (Tedric. C.) Tedricler. |
| TEDRİCEN | Yavaş yavaş, azar azar, derece derece. |
| TEDRİCÎ | (Tedriciyye) Yavaş yavaş olan, derece derece yapılan. |
| TEDRİS | Okutmak. Öğretmek. Ders vermek. |
| TEDRİSÂT | (Tedris. C.) Tedrisler. Ders vermeler. |
| TEDRİSÂT-I ÂLİYE | Yüksek öğretim. |
| TEDRİSÂT-I İBTİDÂİYE | İlk öğretim. |
| TEDSİM | Yağlı ve uyuz etmek. |
| TEDSİR | Kuşun yuvasını düzenlemesi veya düzeltmesi. |
| TEDSİYE | Baştan çıkarma, azdırma. * Gizlemek. |
| TEDVİH | Şehirler gezmek. |
| TEDVİM | Teskin etmek, sâkinleştirmek. * Kuşun, uçarken dönüp deverân etmesi. * Dili ağızda döndürmek. * Tatmak. |
| TEDVİN | Bir araya toplayarak tertipleme. * Edb: Aynı mevzuya ait bahisleri, çalışmaları bir araya getirip kitap hâline getirme. |
| TEDVİR | Devrettirmek, döndürmek. Çevirmek. * İdare etmek, yönetmek. * Daire şekline sokmak. * Edb: Bir mısradaki kelimelerin yerini değiştirmekle veznin ve mânanın bozulmamasıdır. * Kur'an-ı Kerim kıraatında: Tahkik ile hadr ortasında bir okuma usulüdür. Her iki yönde meşru mübalâğayı bırakıp orta yolu tercih ederek okumaktır. |
| TEDVİR-ÜL MENZİL | Menzilleri çevirmek, döndürmek, idare etmek. * Ev idaresi. |
| TEDVİYE | (Devâ. dan) İlâç verme. * Kuş kanadının fısıltısı. |
| TEEBBEL | İmtina' etmek, yapmamak, çekinmek. |
| TEEBBİ | İnkâr etmek. * (Ebb. den) Bir kimseyi baba kabul etme. Baba edinme. |
| TEEBBÜD | Ürküp çekinme. * Evlenmeme, bekâr kalma. |
| TEEBBÜH | Kibirlenme, böbürlenme, gururlanma. * Alicenaplık ve göztokluğu ile bir şeyden vazgeçme. |
| TEEBBÜN | İzine uyma. Tâbi olma, birinin yolundan gitme. |
| TEEBBÜS | Mütegayyer olmak, rengi değişmek. |
| TEEBBÜT | Koltuklamak. |
| TEECCÜC | Tutuşma, alevlenme. |
| TEECCÜL | Belli bir vakte kadar müddet isteme. * Sığır ve geyik gibi hayvanların sürü sürü olmaları. |
| TEECCÜM | Öfkelenme. |
| TEEDDİ | Yetiştirmek. |
| TEEDDÜB | Edebli olma. Utanma. Çekinme. Edebini takınma. |
| TEEDDÜBÂT | (Teeddüb. C.) Edeblenmeler, çekinmeler, utanmalar. |
| TEEDDÜBEN | Edebli davranarak. Edeb ve terbiye kaidelerine uyarak. Edebi icabı olarak. |
| TEEFFÜF | (C.: Teeffüfât) Oflama. Of çekme. |
| TEEHHİ | Birini kardeş edinme. |
| TEEHHÜB | Hazırlanmak. |
| TEEHHÜL | Evlenme. * Ülfet ve ünsiyet eyleme. Ehlileşme. |
| TEEHHÜR | Gecikme. Sonraya kalma. Geriye kalma. |
| TEEKK | Çukur kazmak. |
| TEEKKÜD | (Ekd. den) Kuvvet bulma. Sağlamlaşma. |
| TEEKKÜL | (Ekl. den) Yaranın, oyulup açılması. * Yenme, eklolunma. |
| TEELLİ | Yemin etmek. |
| TEELLUK | Yıldıramak, parlamak. |
| TEELLÜB | Cem'olmak, toplanmak. * Dağ keçisinin erkeği. |
| TEELLÜF | Alışma. Hoş geçinme. * Barışma. * Huylanma. * Birikme. |
| TEELLÜFÂT | (Teellüf. C.) Hoş geçinmeler, alışmalar. Bağdaşmalar. |
| TEELLÜH | Kulluk ve ibadet etmek. * Tazarru' etmek, yalvarmak. |
| TEELLÜM | Elem duyma. Kederlenme. Tasalanma. |
| TEELLÜMÂT | Elemler, kederler, tasalanmalar. |
| TEEMMEL | Düşün, dikkat et, incele (mânasına emirdir). |
| TEEMMİ | (Emet. den) Cariye edinme. * Dadı satın almak. |
| TEEMMÜL | İyice, etraflıca düşünmek. Derin derin düşünmek.(Evet, aklı bozulmayan bir şahıs, teemmülü neticesinde anlar ki: Meselâ: Bal arısını pek çok şeylere fihriste yapan ve kitab-ı kâinatın ekser mesâilini insanın mahiyetinde yazan ve incir nüvesinde incir ağacının proğramını derceden ve insanın kalbini binlerce âlemlere örnek ve pencere yapan ve beşerin kuvve-i hafızasında tarih-i hayatını taallukatiyle beraber yazan ancak ve ancak her şeyi yaratan Hâlık olabilir. Ve böyle bir tasarruf, yalnız ve yalnız Rabb-ül Âlemine mahsus bir hâtemdir. M.N.) |
| TEEMMÜLÎ | Düşünerek söylenen veya yazılan. Teemmüle ait ve müteallik. (Bak: Tefekkür) |
| TEEMMÜM | Kasdetmek. * (Ümm. den) Ana edinme. Birini anne kabul etme. |
| TEEMMÜR | (Emr. den) Amirlik taslama. |
| TEENNİ | İhtiyatlı ve akıllıca davranma. Bir işte acele etmeyip bir düşünce dairesinde hareket etme. (Teude de denir) |
| TEENNİ-İ HİKMET | Hikmetin yavaş yavaş ve akıllıca gibi, en faydalı şekilde zuhuru.(Nasılki bir ekmeğin vücudu; tarla, harman, değirmen, fırına terettüb eder. Öyle de, tertib-i eşyada bir teenni-i hikmet var. Hırs sebebiyle teenniyle hareket etmediği için o tertib-i eşyadaki manevi basamakları mürâat etmez. Ya atlar düşer ve yahut bir basamağı noksan bırakır; maksada çıkamaz. M.) |
| TEENNUK | Nazarında ve fikrinde dikkatli olmak. İttikan. Eşyanın hikmetli, kusursuz ve pürüzsüz yapılışı. |
| TEENNÜS | (Üns. den) Müennes olma. * Kadınlaşma. Kadın gibi hareketlerde bulunma. |
| TEERRÜB | Ululanmak, büyülenmek. * Kendini zeki göstermeğe çalışmak. |
| TEESSİ | Sabır gösterme. Teselli bulup sabretme. Avutma. |
| TEESSÜF | Eseflenmek. Kederlenmek. * Beğenmemek ve râzı olmadığını ifade etmek. |
| TEESSÜL | Sermaye edinmek. * Cem'etmek, toplamak. |
| TEESSÜM | (İsm. den) Günahtan sakınma. |
| TEESSÜN | Mütegayyer olmak, rengi ve tadı değişmek. |
| TEESSÜR | İşten alıkoyma. Oyalandırma. |
| TEESSÜR | Kederli ve üzüntülü olarak içlenmek. Üzülmek. * Te'sir altında kalmak. * Kederlenmek. |
| TEESSÜRÂT | Üzüntüler. Teessürler. |
| TEESSÜR-BAHŞ | f. Hüzün veren, keder veren, tasaya düşüren. |
| TEESSÜS | Temelleşmek. Yerleşmek. Kurulmak. Teşekkül. |
| TEETTİ | Asan olmak, kolaylaşmak. * Beklemek, gözlemek. |
| TEEVVİ | (İvâ. dan) Bir yerde yerleşme, yurt edinme. Oturacak yer edinme. |
| TEEVVÜD | Eğrilme, bükülme. İki kat olma. |
| TEEVVÜH | (C.: Teevvühât) İnleme, figân etme. |
| TEEVVÜL | Mânâsı başka olma. Başka anlama gelme. |
| TEEYYÜD | Kuvvetlenme. Kuvvet ve metânet bulma. Te'yid olunma. |
| TEEZZİ | İncitme. |
| TEEZZÜB | Her yönden rüzgârın esmesi. |
| TEEZZÜR | Örtünme, bürünme. Tesettür. |
| TEF | f. Buhar. * Sıcaklık, hararet. |
| TEFA' | Hiddet ve gadap etmek, öfkelenmek, kızmak. |
| TEFADDUL | Faziletlilik iddiasında bulunmak. Üstünlük taslamak. * Bir kimseyi inâyet, ihsan ve kerem ile memnun etmek. |
| TEFADİ | Bir kimseye "Sana ben feda olayım" demek. * Feda etmek. |
| TEFAFİH | (Tuffâh. C.) Elmalar. |
| TEFAHE | Horluk, hakirlik. * Tatsızlık. |
| TEFAHHUC | Oturduktan sonra ayaklarını ayırmak. |
| TEFAHHUL | Aygırlanmak. |
| TEFAHHUM | Kömürleşme. Kömür hâline gelme. |
| TEFAHHUR | (C.: Tefahhurât) (Fahr. dan) Övünme, fahirlenme. |
| TEFAHHUS | Bir şeyin, bir mes'elenin iç yüzünü dikkatle araştırma. |
| TEFAHHUSÂT | (Tefahhus. C.) İnceden inceye araştırmalar. |
| TEFAHHUŞ | Fuhşa düşmek, fâhişe olmak. Ahlâksız olmak. * Çirkin sözler söylemek. |
| TEFAHUR | Fahirlenmek. İftihar etmek. Kendini iyi görüp, kusurdan gaflet etmek. |
| TEFAHUŞ | Birbirine çirkin sözler söylemek. |
| TEFAKKUD | (C.: Tefakkudât) Arayıp sorma. Sorup soruşturma. |
| TEFAKKUH | Gül gibi açılma. |
| TEFAKKUR | (Fakr. dan) Fakirleşme. Fukaralaşma. |
| TEFAKUM | İş büyüyüp güçleşme. |
| TEFAKÜH | (Fâkihe. den) Birbirlerine karşılıklı yemiş atma. * Mc: Şakalaşma. |
| TEFANİ | Birbirinde fâni olmak. Arkadaşının iyi ahlâkıyla sevinmek. Arkadaşının, kardeşinin meziyyet ve hissiyatı ile fikren yaşamak. |
| TEFARİC | (Tefric. C.) Yırtmalar, genişletmeler. * Ferah vermeler. * Korkaklar, zaifler, yüreksizler. * (Tifrac. C.) Yırtmaçlar, aralıklar. |
| TEFARİK | Müteferrik olanlar. Tefrikalar. Ayırma ve seçmeler. * Taksitler. Ufak tefek şeyler. Ayrıca şeyler. * Küçük hediyelik eşya. |
| TEFARİK-UL ASÂ | Bir atasözüdür. Bu darb-ı mesel hakkında meşhur Kamus Tercümesi'nde hülâsaten şu mâlumat var: "Arab'dan fakir bir kadının zaif ve gayet huysuz bir oğlu varmış. Yaptığı müteaddit kavgalarda meselâ bir defasında burnunu, bir defasında kulağını, bir defasında dudaklarını kesmişler. Her bir defasında da annesi çocuğunun kesilen azalarına bedelen diyet alarak zenginleşti. Bu sebeple oğluna: "Sen tefarik-ul-asâdan daha faydalısın." Zira o, asâ ki, bir cins ağaç olup, parçalandıkça her bir parçasından yine faydalı şeyler yapılırdı. Onun gibi oğlunun da vücud parçaları daha faydalı oldu. Yani, bir (şey) olmakla beraber, muhtelif fayda cihetleri bulunan şeyler için mecazen bu tabir kullanılır. |
| TEFARÜT | Müsabaka etmek, yarışmak. |
| TEFASİL | (Tafsil. C.) Tafsiller, ayrıntılar. |
| TEFASİL | (Tefsir. C.) Tefsirler, Kur'an-ı Kerim'in mânasını anlatan kitaplar. |
| TEFASSUM | Kırılma. Kesilme. |
| TEFASUH | Fasahatle söyleme. |
| TEFATTUN | Tefehhüm. Sür'atle anlama, idrak etme. * Ufalanma. |
| TEFATTUR | Yarılma. |
| TEFATUH | Muhakeme olmak. * Bir nesneye başlamak. |
| TEFATÜ' | Muhakeme etmek. |
| TEFAÜL | Fal tutmak. |
| TEFAVÜD | Birbirinden faydalanma, yararlanma. |
| TEFAVÜT | Farklılık. İki şey arasındaki fark. Uygunsuzluk. Tehâlüf. |
| TEFAZUL | (C.: Tefâzulât) Mikdar fazlası, fark. * Meziyet ve fazilet yarışına çıkma. |
| TEFAZZUL | Üstünlük taslama, fazilet satma. * Bağışlama, iyilik. |
| TEFCİ' | (C.: Tefciât) Canını yakma, acıtıp ağrıtma. Dertli kılma. |
| TEFCİR | Yerden su kaynatıp akıtma. * Drenaj, oluk vs. gibi su yolları yaparak, bir yerde birikmiş olan suları akıtma işi. * Yarmak. |
| TEFCİYE | Yemeğin içine nohut, buğday, pirinç, maydanoz ve bunlara benzer şeyler koymak. (Bu konulan şeylere "ebazir" derler.) |
| TEFDİM | İbrik ağzına süzgeç koymak. |
| TEFDİYE | Canını başkası uğruna feda etme. |
| TEFEB | Helâk olmak, mahvolmak. |
| TEFECCU' | Canı yanma, acıma. Kaygılı olma, dertli olma. * Belâ ânında hüzünlü olma. |
| TEFECCÜR | (Fecr. den) (C.: Tefeccürât) Yerden su kaynayıp akma. * Tan yeri ağarma. * Çatlama, yarılma. |
| TEFECİ | t. El altından yüksek faizle para veren kimse. |
| TEFEHHUZ | Tâzim, hürmet. |
| TEFEHHÜM | Farkına varmak. İdrâk eylemek. * Yavaş yavaş anlamak. Tekellüfle anlamak. |
| TEFEHHÜMÂT | (Tefehhüm. C.) Farkına varmalar, yavaş yavaş anlamalar. |
| TEFEKKU' | Yarılmak. |
| TEFEKKUH | Fıkıh ilmini tahsil etmek. (Bak: Fıkıh) |
| TEFEKKÜH | Yemiş toplayıp vermek. Meyvedar olmak. Meyvelenmek. * Pişman olmak. * Pek hoşlanıp hayrette kalmak. |
| TEFEKKÜK | Zincir halkası gibi birbirinden ayrılma. |
| TEFEKKÜN | Pişman olmak. * Taaccüb etmek, hayrette kalmak, şaşırmak. |
| TEFEKKÜR | Fikretmek. Düşünmek. Fikri harekete getirmek.(Tefekkür, gafleti izale eder. Dikkat, teemmül; evham zulümâtını dağıtıyor. Lâkin nefsinde, bâtınında, hususi ahvâlinde tefekkür ettiğin zaman derinden derine tafsilât ile tetkikat yap. Fakat afâkî, haricî, umumî ahvalâta teemmül ettiğin vakit sathî, icmalî düşün, tafsilâta geçme. Çünkü icmalde, fezlekede olan kıymet ve güzellik, tafsilâtında yoktur. Hem de âfâkî tefekkür, dipsiz denize benziyor; sahili yoktur. İçine dalma boğulursun. Arkadaş! Nefsî tefekkürde tafsilâtlı, âfâkî tefekkürde ise icmâlî yaparsan, vahdete takarrüb edersin. Aksini yaptığın takdirde kesret fikrini dağıtır. Evham seni havalandırır. Enaniyetin kalınlaşır. Gafletin kuvvet bulur, tabiata kalbeder. İşte dalâlete îsal eden kesret yolu budur. M.N.)"Bir saat tefekkür, bir sene nâfile ibadetten hayırlıdır" (Hadis-i şerif meâli) (Bak: Ülfet) |
| TEFEL | Guslü ve temizliği terk etmekle vücudun kokması. |
| TEFELLUK | Yarılma, çatlama. |
| TEFELLÜC | Felç olma, felce uğrama. * Yarılıp çatlama. |
| TEFELLÜL | (Kılıç) gedik olmak, yaralanmak. Rahnedar olmak. |
| TEFELLÜS | İflâs etme. |
| TEFELLÜT | Halâs olmak, kurtulmak. * Aniden bağından boşanmak. |
| TEFELSÜF | Feylesoflaşmak. |
| TEFENNÜN | Fen öğrenmek. * Çok şeyler bilmek. * Türlü türlü olmak. * Bir fende maharet sahibi olmak. |
| TEFENNÜN-İ Fİ-L İBÂRE | Bir defa söylenilmiş olan bir sözü ikinci defa söylemek icabederse, o aynı kelimeyi tekrarlamamak için başka kelime veya sözle aynı mânâyı ifade etme san'atı. |
| TEFERKU' | Parmak öttürmek. |
| TEFERRU' | Bir çok kollara ayrılmak. * Bir kimse halkın üzerine havale olmak. * Bir kavmin en şerefli kadını ile evlenmek. * Çatallanıp dal dal olmak. |
| TEFERRUÂT | Bir şeyin bütün incelikleri, ayrıntıları. |
| TEFERRUG | (Ferâg. dan) Vaz geçme, fârig olma. * Bir işi bitirip kurtulma. * Satın alınan bir mülkün tapusunu kendi üzerine çevirme. |
| TEFERRUH | (Ferah. dan) İçi açılma, ferahlanma. |
| TEFERRUK | (Fark. dan) Dağılma, ayrılma. |
| TEFERRUC | (Ferec. den) Ferahlanmak. İç açılmak. * Gezintiye çıkmak. Seyr. |
| TEFERRÜD | (Ferd. den) Tek ve yalnız kalma. Herkesten ayrılma. * Eşsiz, emsâlsiz ve benzersiz olma. * Kendi başına olma. |
| TEFERRÜS | Ferasetle bir şeyi kestirmek. Bir şeyi dikkat ve teemmül ederek isabetli olarak idrak etmek, anlamak. * Zannetmek. |
| TEFERRÜŞ | (Ferş. den) Yayılma, serilme. |
| TEFERRÜZ | (İfrâz. dan) Ayrılma. |
| TEFER'UN | Firavunlaşma. Zâlimlik etme, zulüm yapma. * Çok fazla kibirlenme. |
| TEFES | Kir, pislik. * Menâsik-i Hacta bıyık ve tırnak kesmek, baş ve kaş yolmak. |
| TEFESSUD | Akmak. |
| TEFESSUH | Fasih olma. Anlaşılması kolay olma. |
| TEFESSÜH | Açılmak. Genişlemek. İnbisat bulmak. * Mecliste çekilip bir adama oturacak yer açmak. |
| TEFESSÜH | Alçaklaşmak. Bozulmak. * Çürümek. Kokup dağılmak. * Tâkattan düşmek. |
| TEFEŞŞİ | İntişar etmek, dağılmak. * Tecvidde: Harf okunduğu zaman sesin ağız içinde dağılıp uzatılmasına denir. Sin, sad, se, ra, fe, şın, mim, dad harflerine mütefeşşi harfleri denir. |
| TEFEŞŞU' | Galip olmak, yenmek. * Çoğalmak, çok olmak. |
| TEFEŞŞÜ' | Münteşir olmak, yayılmak, intişar etmek. |
| TEFETTÜ' | Rücu etmek, geri dönmek, vazgeçmek. |
| TEFETTÜN | Bir kimseyi zorla fitneye atma. |
| TEFETTÜT | (Fett. den) Ufalanma, ufak ufak parçalanma. |
| TEFE'ÜL | Fal açmak. * Bazı hâdiseleri, tevafukları uğurlu saymak. Meselâ: Bir kitabı rast gele açarak ilk tevafuk eden yeri okuyup ona dikkat ederek onu uğurlu ve esas bir ders sayma gibi. * Olacak şeyi tahmin etmek. (Zıddı: Teşe'üm)(Kur'an ile tefe'üle ve rü'yaya itimada ehl-i hakikat tarafdar değiller. Çünki: Kur'an-ı Hakîm, ehl-i küfrü, kesretle ve şiddetli bir tarzda vuruyor. Tefe'ülde, kâfire ait şiddeti, tefe'ül eden insana çıktığı vakit, yeis veriyor; kalbi müşevveş ediyor. M.)(Beşer idrakinin akibetini kestiremediği mühim işlerde İslâm dini istihare ile tefe'ülü tâlim etmiştir... S.B.M. C: 11 sh: 113)(Ebu Hüreyre'den (R. A.) Resülullah'ın (S.A.M.) : "İslâm'da teşe'üm yoktur, en hayırlısı tefe'üldür" buyurduğunu işittim, dediği rivayet olunmuştur. Mecliste bulunanlar: Tefe'ül nedir Ya Resülallâh! diye sordular. Resül-i Ekrem: Sizden birinizin duyduğu güzel sözdür buyurdu.Teşe'üm, şom tutmak ve hayırsız saymak demektir. Tefe'ül de uğurlu ve hayırlı saymaktır ki dilimizde yom tutmak diye ifade ederiz. Güzel sözle tefe'ül hakkında en güzel misal, Resül-i Ekrem'in Hudeybiyye seferinde Süheyl bin Amr'ın adiyle tefe'ül buyurmasıdır...Hudeybiyye'de Kureyş, müslümanları müşkil bir vaziyete soktuğu sırada Kureyş tarafından muahede akdine mezun bir hey'etin Süheyl bin Amr'ın riyaseti altında gelmekte olduğu duyulunca Resül-i Ekrem uysallık ve yumuşaklık ifade eden (Süheyl) adiyle tefe'ül ederek ashabına: "Artık işiniz kolaylaştı!" buyurmuştur.Güzel sözle tefe'üle dair güzel bir misâl de Arab edip ve şâiri Asmaî, İbn-i Avn'den hikâye ederek vermiştir ve doktora gitmek üzere evinden çıkan bir hastanın: (Sâlim) diye birisinin çağrıldığını duyarak hastalığından kurtulacağına yom tutmasıdır, demiştir. S.B.M. C: 12 Hadis no: 1936) |
| TEFEVVUK | Üstünlük. Fâik ve daha büyük olma. Üstün gelme. |
| TEFEVVÜH | (C.: Tefevvühât) (Fevh. den) Söyleme, ağza alma. * Dil uzatma. Münâsebetsiz söz söyleme. |
| TEFEVVÜT | Birbirinden eksik olmak. |
| TEFEVVÜZ | Bir işi üzerine alma. |
| TEFEYHUK | Geniş, bol olmak. * Çok konuşmak. |
| TEFEYYÜZ | Feyizlenmek. * İlerlemek. * Bollaşmak. |
| TEFEZZÜR | Kaftan giymek. |
| TEFHİM | Anlatmak. Bildirmek. |
| TEFHİM-İ MERÂM | Merâmını anlatma. |
| TEFHİM | Ta'zim. * Bir şeyi kalınlaştırmak. * Tecvidde: Harfi kalın okumaktır. Harflerinin adına Müfahhim denir. Şunlardır: Hı, sad, dad, tı, zı, gayın, kaf, lem, rı, vav, elif. Huruf-u isti'lâda tefhim vâcibdir. |
| TEFHİM | Kömürleştirme. |
| TEFHİR | Fahirlendirmek, gururlandırmak. * Gâlip olmakla hükmetmek. |
| TEFİE | Eğilmek. * Rücu etmek, geri dönmek. |
| TEFİH | Hakir, zelil. * Lezzeti olmayan. |
| TE'FİK | (C.: Te'fikât) Yalan söyleme. * Yalan ve iftirâ etme. |
| TEF'İL | Fal açtırmak. Tefe'ül etmek. |
| TEFİLE | Gövdesi kokan kadın. |
| TEFİRE | Üst dudağın ortasında olan çukur. |
| TEFKIYE | Yarmak. * Göz çıkarmak. |
| TEFKİ' | Parmak öttürmek. |
| TEFKİH | (Fıkh. dan) Öğretme, anlatma. * Fıkıh öğretme. |
| TEFKİH | Hayrete düşürme. * Hoşlandırma. * Yemiş yedirme. |
| TEFKİK | Birbirinden ayırmak. * Halâs etmek, kurtarmak. |
| TEFKİR | Düşündürme veya düşündürülme. * Endişe etmek. |
| TEFKİR | Muhtaç etmek. * Yüksek yeri ağaç dikmek için düzlemek. |
| TEFL | Tükürmek. |
| TEFLİC | Açmak. |
| TEFLİK | Yarmak. |
| TEFLİL | Gedik açmak, yarmak. |
| TEFNİD | Tekzib etmek, yalanlamak. * Zayıflatmak. * Aciz etmek. * Korkutmak. |
| TEFNİK | Nimetlendirmek. * Naz. * Beslemek. |
| TEFNİN | Karıştırmak. * Çeşitli yapmak. |
| TEFRİ' | Asıldan, kökten şubelere ayrılma, kısım kısım olma. Ayrılma. Fer'lendirme. |
| TEFRİC | Gönül açmak. Gam ve tasa gidermek. |
| TEFRİCE | (C: Tefâric) Aralık, yırtmaç. |
| TEFRİD | Dünya alâka ve meşguliyetlerinden ayrılıp, ibâdet ve tâatle meşgul olma. |
| TEFRİG | (Feragat. dan) Boşaltma. * Azade etme. * Dökme. * Kurtarma. * Zâil ve hâlî eyleme. * Vazgeçirme. |
| TEFRİGÂT | Boşaltmalar. |
| TEFRİH | Ferahlandırma, gönül açma. |
| TEFRİH | Korkusuz kalmak. * Gelişme, filizleme. Yumurtadan çıkmak. |
| TEFRİK | Birbirinden ayırmak, seçmek, ayırdetmek, ayrı kılmak. * Korkutmak. |
| TEFRİK | Ovdurmak. |
| TEFRİKA | Nifak. Ayrılık. Bozuşma. * Bir gazete veya dergide parça parça, bir önceki yazının devamı olarak çıkan uzun yazı. * Fırka fırka olmak. |
| TEFRİR | Ürkütmek. Kaçırmak. |
| TEFRİS | Acıktırmak. |
| TEFRİS | Yırtmak. * Parçalamak. |
| TEFRİŞ | Döşeme. Yayma. Yayıp döşeme. * Ev eşyasını düzenleme. |
| TEFRİT | Ortalamanın yani vasatın çok altında kalmak, geride kalmak. Normalden aşağı olmak. (İfratın zıddı) |
| TEFRİZ | Farzetmek. |
| TEFSA' | Kesmek. * Eskimek. |
| TEFSİD | Fâsid etmek, bozmak. |
| TEFSİDE | f. Hararetli, kızgın. |
| TEFSİE | Çekmek. Uzatmak. |
| TEFSİK | (Fısk. dan) Fısk ve fücura sürükleme. Birisine fâsık, kabahatli, günahkâr demek. |
| TEFSİL | Yaramaz ve kem nesne. |
| TEFSİR | Mestur, gizli bir şeyi aşikâr etmek. Mânâyı izhâr etmek. * Anladığını anlatmak. Bildiği kadar açıklamak. * Kur'ân-ı Kerim'in mânâsını anlatan kitab. * Ehl-i Hadis ıstılahında Tefsire dâir hadis-i şeriflere Tefsir denilir. (Bak: İctihad)(Tefsir iki kısımdır: Birisi, malûm tefsirlerdir ki, Kur'anın ibaresini ve kelime ve cümlelerinin mânâlarını beyan ve izah ve isbat ederler.İkinci kısım tefsir ise: Kur'anın imanî olan hakikatlerini, kuvvetli hüccetlerle beyan ve isbat ve izah etmektir. Bu kısmın pek çok ehemmiyeti var. Zâhir mâlum tefsirler, bu kısmı bazen mücmel bir tarzda dercediyorlar. Fakat, Risale-i Nur, doğrudan doğruya bu ikinci kısmı esas tutmuş, emsalsiz bir tarzda, muannid feylesofları susturan bir manevî tefsirdir. Ş.)(Risale-i Nur, hükema ve ulemanın mesleğinde gitmeyip Kur'anın bir icaz-ı mânevisiyle her şeyde bir pencere-i mârifet açmış; bir senelik işi bir saatte görür gibi Kur'an'a mahsus bir sırrı anlamıştır ki, bu dehşetli zamanda hadsiz ehl-i inadın hücumlarına karşı mağlub olmayıp galebe etmiş. M.N.)(Kur'an-ı Azimüşşan; bütün zamanlarda gelip geçen nev'-i beşerin tabakalarına, milletlerine ve fertlerine hitaben Arş-ı Alâdan irad edilen İlâhî ve şümullü bir nutuk ve umumi, Rabbanî bir hitabe olduğu gibi; bilinmesi, bir ferdin veya küçük bir cemaatin iktidarından hariç olan ve bilhassa bu zamanda, dünya maddiyatına ait pek çok fenleri ve ilimleri câmidir.Bu itibarla; zamanca, mekânca, ihtisasca daire-i ihatası pek dar olan bir ferdin fehminden ve karihasından çıkan bir tefsir, bihakkın Kur'an-ı Azimüşşan'a tefsir olamaz... Çünkü, Kur'anın hitabına muhatab olan milletlerin, insanların ahval-i ruhiyelerine ve maddiyatlarına, câmi bulunduğu ince fenlere, ilimlere bir ferd, vâkıf ve sahib-i ihtisas olamaz ki, ona göre bir tefsir yapabilsin. Hem bir ferdin mesleği ve meşrebi taassuptan hâli olamaz ki, hakaik-i Kur'aniyeyi görsün, bîtarafane beyan etsin? Hem bir ferdin fehminden çıkan bir dâva, kendisine has olup, başkası o dâvanın kabulüne davat edilemez... Meğer ki bir nevi icmanın tasdikine mazhar ola.Binaenaleyh, Kur'anın ince mânalarının ve tefsirlerde dağınık bir surette bulunan mehasinin ve zamanın tecrübesiyle fennin keşfi sayesinde tecelli eden hakikatlerin tesbitiyle, herbiri birkaç fende mütehassıs olmak üzere muhakkıkîn-i ulemadan yüksek bir heyetin tetkikatiyle, tahkikatiyle bir tefsirin yapılması lâzımdır. Nitekim, kanunî hükümlerin tanzim ve ıttıradı, bir ferdin fikrinden değil, yüksek bir heyetin nazar-ı dikkat ve tedkikatından geçmesi lâzımdır ki, umumi bir emniyeti ve cumhur-u nâsın itimadını kazanmak üzere millete karşı bir kefalet-i zımniyye husule gelsin; ve icma-i millet, hücceti elde edebilsin.Evet, Kur'an-ı Azimüşşan'ın müfessiri, yüksek bir deha sahibi ve nâfiz bir içtihada malik ve bir velâyet-i kâmileyi haiz bir zat olmalıdır. Bilhassa bu zamanlarda, bu şartlar, ancak yüksek ve azim bir heyetin tesanüdiyle ve o heyetin telâhuk-u efkârından ve ruhlarının tenasübüyle birbirine yardım etmesinden ve hürriyet-i fikirlerinden ve taassublarından âzâde olarak tam ihlâslarından doğan dâhî bir şahs-ı manevîde bulunur. İşte, Kur'anı, ancak böyle bir şahs-ı mânevi tefsir edebilir. Çünkü, "Cüzde bulunmayan, küllde bulunur." kaidesine binaen, her fertte bulunmayan bu gibi şartlar, heyette bulunur. İ.İ.) (Bak: Müfessir) |
| TEFSİRE | Hastaların bevlini koyacak şişe. Sidik kabı. |
| TEFTE | f. Hararetli, kızgın, kızmış. |
| TEFTİH | (C.: Teftihât) (Feth. den) Açmak. * Bırakmak. * Yarmak, yardırmak. * Geğirmek. |
| TEFTİH | Hor ve zelil etmek. * Kahretmek. |
| TEFTİK | (Fetk. den) Yarma, yarılma. |
| TEFTİK | (Fetk. den) Yün, pamuk gibi şeyleri ditmek, tarayıp açmak. |
| TEFTİL | (Fetl. den) Fitil yapma. Bükme, eğirme. |
| TEFTİN | (Fitne. den) Fitneye düşürme. * Meftun verme. Ayartma. |
| TEFTİR | (C. Teftirat) Bıkkınlık verme. Fütur verme. Usandırma. * Zayıf etmek, zayıflatmak. * Naksetmek, eksiltmek. |
| TEFTİS | Ufak ufak parçalama. |
| TEFTİŞ | Kontrol etmek. İşlerin alâkalı vazifeliler tarafından ele alınıp iyi ve tamam yapılmasına çalışmak. * Sormak. * Ayırmak. |
| TEFTİŞÂT | (Teftiş. C.) Teftişler. |
| TEFTİT | Parça parça etme, ufalama. |
| TEFTİYE | Lâğımcılık yapmak. * Büyüyünceye kadar kızı evden dışarıya çıkarmamak.. |
| TEFVİF | Bezi alacalı dokutmak. |
| TEFVİH | Korkutmak. |
| TEFVİK | Tar: Okçulukta, yayın sol el ile yukarıya kaldırılması. * Okun gezini yayın kirişine koymak. |
| TEFVİM | Ekmek pişirmek. |
| TEFVİT | (Fevt. den) Geçirme, kaçırma. |
| TEFVİT-İ SALÂT | Namaz vaktini geçirme veya kaçırma. |
| TEFVİYE | Konuşkan olmak. |
| TEFVİZ | Birisine bırakma. * İşini Allah'a (C.C.) havâle etme. * Sipariş ve ihâle etme. |
| TEFYİL | Bir kimsenin bir kimseye "fikrin zayıf" demesi. |
| TEFYİM | Genişletmek. |
| TEFZİ' | Ürkütme. Korkutma. * Hayretle baktırma. |
| TEGABBİ | Birisini geri zekâlı sayma. |
| TEGABBÜR | (Gubâr. dan) Tozlanma. |
| TEGABİ | Bilmez olmak. Ahmaklaşmak. |
| TEGABÜN | (Gabn. dan) Karşılıklı aldatma. Aldanma veya aldanmanın zuhuru. |
| TEGABÜN SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 64. suresidir. Medenîdir. |
| TEGADDİ | (Bak: Tagaddi) |
| TEGADDÜB | (Gadab. dan) Hiddetlenme, öfkelenme, gazaba gelme, kızma. |
| TEGAFÜL | Bilmez görünmek, anlamazlıktan gelmek. Kasden kendisini gafil göstermek.(Farazâ, bazılarının altında büyük fenâlıklar varsa da, hücum edilmemek gerektir. Zira, çok fenalık vardır ki, iyilik perdesi altında kaldıkça ve perde yırtılmadıkça ve ondan tegafül edildikçe mahdut ve mahsur kaldığı gibi, sâhibi de perde-i hicab ve hayâ altında kendisinin ıslahına çalşır. Lâkin vaktâ ki, perde yırtılsa, hayâ atılır. Hücum gösterilse, fenalık fena tevessü' eder. Münazarât) |
| TEGALGUL | Hoş kokulu şeyler sürünmek. * Zorluk, çetinlik, güçlük. * Bir şeyin, ilmin içine çok dalmak. |
| TEGALLÜB | (Bak: Tagallüb) |
| TEGALLÜF | (Gılaf. dan) Kılıflanma. |
| TEGALLÜT | (C.: Tegallütât) (Galat. dan) Yanılma. Yanlışa düşme. |
| TEGALÜB | Birbirine galebe etmek, birbirine üstün gelmek. |
| TEGAMGUM | Sözü düz söylememek. |
| TEGAMMÜD | Günahı örtmek. |
| TEGAMMÜR | Suyu az içmek. |
| TEGAMÜZ | (Gamze. den) (C: Tegamüzât) Birbirine göz ucu ile işâret etme. |
| TEGANNUS | Tatsız olmak. |
| TEGANNUC | (C.: Tegannücât) (Ganc. dan) Nazlanma. |
| TEGANNÜM | Koyunlaşma. Koyun postuna bürünüp kendisini koyun gibi gösterme. |
| TEGARBÜL | (Gırbâl. den) Kalburdan geçirme. |
| TEGARGUR | Gargara etmek. |
| TEGARRÜB | (Gurbet. den) Gurbete çıkma. |
| TEGARRÜD | (C.: Tegarrüdât) Kuşun hoş ve nağmeli bir şekilde ötmesi. |
| TEGARRÜR | Gururlanma, kibirlenme. * Kaynamak. * Galeyan. |
| TEGASSUN | (Gusn. dan) Dalbudak peydâ etme. Dallanma. |
| TEGASSÜL | (Gasl. den) Gusletme, yıkanma. |
| TEGAŞMÜR | Kahra uğratmak. |
| TEGAŞŞİ | (Gışâe. den) Örtünme, bürünme. * (Gaşy. den) Kendinden geçme. |
| TEGAT | Birbirini suya daldırmak. |
| TEGAVÜN | Cem'olmak, toplanmak. * Kötü işe yardım etmek, şer işe muâvin olmak. |
| TEGAVÜR | Birbirini yağmalamak. |
| TEGAVVUT | Kazâ-i hâcet etmek. |
| TEGAVVÜL | Renk değiştirme. Renkten renge girme. |
| TEGAVVÜR | (Gavr. dan) Derine dalma. * Bir şeyin esâsını arama. |
| TEGAYÜB | Birkaç kişinin topluca kaybolması. |
| TEGAYÜR | Zıt olmak. Uymamak. Başka türlü olmak. |
| TEGAYÜZ | (C.: Tegayüzât) Karşılıklı olarak kızışıp öfkelenme. |
| TEGAYYÜM | (C.: Tegayyümât) (Gayb. dan) Bulutlanma. |
| TEGAYYÜR | Hâlden hâle geçmek, değişmek. * Bozulmak. * Zıt olmak. (Bak: Hâdis) |
| TEGAYYÜT | Büyük def-i hâcet. |
| TEGAYYÜZ | (C.: Tegayyüzât) (Gayz. dan) Hiddetlenme, kızma. |
| TEGAYYÜZ | Meşeliğe otlaması için davar salmak. * Meşelik içinde yerleşmek. |
| TEGAZGUZ | Eksik olmak. |
| TEGAZÜN | Hışmetmek, kızmak. |
| TEGAZZÜB | (Gazâb. dan) Öfkelenme, hiddetlenme, gazaba gelme, kızma. |
| TEGAZZÜL | (C.: Tegazzülât) (Gazel. den) Gazel tarzında şiir yazma. * Gazel söyleme. |
| TEGERG | f. Dolu. |
| BÂRÂN Ü TEGERG | Yağmur ve dolu. |
| TEGİL | f. Sakalları yeni çıkmağa başlayan genç. |
| TEH | f. Dip. * Mertebe, kat. |
| TEH-İ ÇÂH | Kuyunun dibi. |
| TEHABB | Dostluk etme. Muhabbet, sevişme. |
| TEHABBÜB | (Bak: Tahabbüb) |
| TEHABBÜR | (Haber. den) Esasını bilme, iyice bilme. |
| TEHABBÜS | (Habs. den) Kendini bir yere kapama. Hapsetme. |
| TEHABBÜT | (Bak: Tahabbut) |
| TEHACCUR | (Bak: Tahaccür) |
| TEHACİ | (Hecâ. dan) Hicivleşme. * Hicvetme, yerme. |
| TEHACÜM | Birbirine hücum etme. * Bir yere istekle, hızlıca toplanmak, üşüşmek. |
| TEHACÜR | Birbirinden ayrılmak. * Kesilmek. |
| TEHADDİ | (Bak: Tahaddi) |
| TEHADDÜS | (Bak: Tahaddüs) |
| TEHADU' | Aldanmış gibi görünme. |
| TEHADÜB | Kamburlaşma. |
| TEHADÜM | Yıkılmak. |
| TEHADÜR | Kaynamak. Galeyan. |
| TEHAFÜT | Sözü gizlice söyleşmek. |
| TEHAFÜT | Düşürmek, düşmek. * Birbirinin üstüne atılmak. Birbirinin ardınca olmak. |
| TEHAKKÜM | (Bak: Tahakküm) |
| TEHALLÜF | Uygunsuzluk. * Kafileden geri kalma. * Geride bırakma. |
| TEHALLÜL | (Bak: Tahallül) |
| TEHALÜF | (Half. dan) Hâkimin her iki tarafa da yemin ettirmesi. |
| TEHALÜF | Birbirine zıt olmak. Birbirine muhalif olmak, uymamak. |
| TEHALÜK | (C.: Tehâlükât) (Helâk. dan) İstekle atılma. Tehlikeye aldırış etmeden, birbirini çiğneyecek gibi koşuşma. |
| TEHAMİ | (C.: Tehâmiyât) Kendini sakınma, korunma. * Avukatlık etme. |
| TEHAMUK | (Humk. dan) Kendini ahmak gösterme. |
| TEHANNÜN | Çok arzu ve istek göstermek. * Göreceği gelmek. Özlemek. |
| TEHARRUB | Ağaç kurdunun ağacı kemirerek oyması. |
| TEHARRÜK | Hareketlenmek, kımıldamak. Hareket etmek. |
| TEHARÜC | Çıkışmak. * Tevzi etmek, dağıtmak. * Fık: Ortakların bir kısmı akar (para getiren mülk), bir kısmı arazi, bazısı da para üzerine yaptıkları anlaşma. |
| TEHARÜM | (Herm. den) Genç olduğu hâlde, kendini ihtiyar gösterme. Yaşlı gibi görünme. |
| TEHARÜŞ | Hırıldaşıp dalaşma. |
| TEHASSÜB | Yastığa dayanma. |
| TEHASSÜR | (Bak: Tahassür) |
| TEHASSÜS | (Bak: Tahassüs) |
| TEHASÜD | (Hased. den) Hasetleşme. |
| TEHASÜM | Muhâsama etme, düşmanlık etme. |
| TEHAŞİ | (Haşy. dan) Korkup çekinme, sakınma. |
| TEHAŞÜN | Haşin davranma. Zorluk gösterme. Sert muamelede bulunma. |
| TEHATİH | Bâtıl, boş ve abes sözler. * Tamamlanmamış söz. |
| TEHATTUF | Kapmak. |
| TEHATTÜM | Pek lüzumlu ve vâcib olmak. Vücub derecesinde bulunmak. |
| TEHATU' | Hatâ etmek, kabahat işlemek. |
| TEHATUB | (Hatb. dan) Hitablaşma. Karşılıklı birbirine hitab etme. |
| TEHAVİL | Muhtelif renkler, çeşitli renkler. |
| TEHAVÜN | Mühimsememek, ehemmiyet vermemek, ağır davranmak. Aldırış etmemek. * İstihkar, horlama, hakir görme. |
| TEHAVVÜL | (Bak: Tahavvül) |
| TEHAYÜC | Kandırmak. |
| TEHAYÜT | Toplanıp gelmek. |
| TEHAYYÜZ | (Bak: Tahayyüz) |
| TE'HAZ | Tekrar almak. |
| TEHAZÜL | Muhârebeden kaçıp geri dönme. |
| TEHBİL | : "Baban seni ölmüş diye ağladı" demek. |
| TEHCİD | Uyutmak. |
| TEHCİN | Dedikodu yapma. * Müstehcen ve edeb dışı sayma. |
| TEHCİR | Yurdundan çıkarma, hicret ettirme, sürme. * Öğle vakti bir yere gitme. |
| TEHCİYE | Heceleme. |
| TEHDİB | Saçak yapmak. |
| TEHDİD | Göz dağı verme, birisini korkutma. Korkutulma. |
| TEHDİD-ÂMİZ | f. Tehditle karışık, tehdit eder surette. |
| TEHDİDÂT | (Tehdid. C.) Korkutmalar, göz dağı vermeler. |
| TEHDİDEN | Korkutarak, tehdit ederek. |
| TEHDİDKÂRÂNE | f. Tehdid edenlere yakışır şekilde. Tehdid edercesine. |
| TEHDİL | (Budak) aşağı eğilmek. * (Dudak) aşağı sarkmak. |
| TEHDİM | (Hedm. den) Yıkma. |
| TEHDİN | Çocuğu güzel sözlerle susturup avutma. Yalandan yüze gülüp medhetme. * Teskin etmek. |
| TEHDİR | Hastalıklı devenin bağırması. * Sözü boğaz içinden söylemek. |
| TEHDİYE | Hediye verme, bağışlama. |
| TEHECCİ | (Hecâ. dan) Heceleme. |
| TEHECCÜD | Gece uyanıp namaz kılmak. Gece namazı. (Bu namaz, nâfile namazların en çok sevablısıdır.) |
| TEHECCÜM | Hücum etme. Saldırma. * Acele gitme. |
| TEHECCÜR | Ayrılmak. * Zuhr vaktinde seyretmek. |
| TEHECHÜC | Uzaklaşmak. Irak olmak. |
| TEHEDDİ | Doğru yola girme. Hidayetlenme. |
| TEHEDDÜB | Saçaklanmak. |
| TEHEDDÜL | Sarkma, sölpüme. |
| TEHEDDÜM | (C.: Teheddümât) Yıkılma. |
| TEHEKKU' | Teveccüh etmek, yönelmek. |
| TEHEKKÜM | İstihza. * Tevbih. Şiddetle azarlama. Görünüşte ciddi, hakikatta alaydan ibaret olan eğlenme. * Edb: Tarizin tesirli olan kısmı. |
| TEHEKKÜMÂT | (Tehekküm. C.) Ciddi tavır takınarak eğlenmeler. |
| TEHEKKÜMEN | Alay için, tehekküm suretiyle. |
| TEHEKKÜR | Taaccüb etmek, hayrette kalmak, şaşırmak. |
| TEHELHÜL | Fileli olmak. Bir elbisenin delikli delikli olması. |
| TEHELLU' | Haris olmak, hırslı olmak. |
| TEHELLÜL | Sevinme, açık yüzlü olma. Yüzü gülme. Beşâretten yüzdeki parlama eseri. |
| TEHELLÜS | Zayıflamak. |
| TEHEMMU' | Seyelân etmek, akmak. |
| TEHEMTEN | f. İri vücutlu, boylu boslu yiğit. |
| TEHENDÜM | Kapanmak. |
| TEHENNÜ' | Sinmek. * Alışmak. |
| TEHESHÜS | Gizli ses. |
| TEHESSÜM | Kesilmek. |
| TEHEŞŞÜM | Münkesir olmak, kırılmak. |
| TEHETTÜK | (C.: Tehettükât) (Hetk. den) Yırtılma. * Utanmazlık ve hayâsızlıkta aşırı derecede olma. |
| TEHEVVU' | Kusma. İstifrağ etme. |
| TEHEVVÜD | Tevbe. Sâlih amel. * Yahudi olmak. |
| TEHEVVÜK | Tenbel olmak. |
| TEHEVVÜL | Korkunç hâle gelme. * Birisinin malına göz koyma. |
| TEHEVVÜM | Hafif uyku. |
| TEHEVVÜN | Hakir kılınma. Horlanma. Hakaret görme. Aşağılanma. |
| TEHEVVÜR | Korkusuzlukla düşünmeden hareket etmek. Sonunu düşünmeden birden bire karar vermek. * Kuvve-i gadabiyenin ifrat mertebesi; maddi mânevi hiçbir şeyden korkmamak hâleti. |
| TEHEVVÜS | Heveslenmek. * Yumuşak yerde ağır ağır yürümek. |
| TEHEYYÜ | Hazırlanma, nizamlanma. |
| TEHEYYÜB | (Heybet. den) Korkma. Korkutma. |
| TEHEYYÜC | Heyecanlanma. Coşma. Deprenme. Harekete gelme. |
| TEHEYYÜCÂT | (Teheyyüc. C.) Coşup heyecanlanmalar. |
| TEHEYYÜF | İnceltmek. |
| TEHEYYÜL | Lânet etmek. |
| TEHEYYÜM | Şaşma, şaşırma. Şaşıp kalma. Hayran olma. * Susuz olma. |
| TEHEYYÜN | Asan olmak, kolay olmak. |
| TEHEYYÜZ | Kırılmış kemiğin kaynayıp bitişmesi. |
| TEHEYYÜZ | Perâkende olmak, dağılmak. |
| TEHEZZUK | Bir yerde karar etmeyip çalkanmak. |
| TEHEZZUM | Zulmetmek. |
| TEHEZZÜ' | Maskaraya almak. |
| TEHEZZÜC | Nağmeli ses çıkarma. Terâne-perdâzlık etme, makamla şarkı söyleme. |
| TEHEZZÜL | Bıkkın olmak. |
| TEHEZZÜM | Eliyle bir nesneyi kırmak. |
| TEHEZZÜZ | Hafif titreme, deprenme, ihtizâz. |
| TE'HIYE | Hayvana yatacak ahır yapmak. * Birbirine kardeş olmak. |
| TEHİ | Boş, avare kalmak, hâlî. Eli boş. |
| TEHİDEST | Eli boş. Züğürt. |
| TE'HİL | Misafire "hoş geldiniz" demek olan ehlen ve sehlen cümlesini söylemek. * Ehliyetli kılmak. * Ürkekliğini gidermek. Alıştırmak. * Lâyık ve müstehak görmek. |
| TEHİM | (Töhmet. den) Suçlu, kabahatlı. |
| TEHİMİYAN | f. İçi boş. |
| TE'HİR | Geciktirme. Sonraya bırakma. |
| TE'HİRÂT | (Te'hir. C.) Tehirler, geciktirmeler, sonraya bırakmalar. |
| TEHİYYE | (Tahiyye) Selâm vermek. Hayır duâ etmek. * Hazır ve âmâde kılmak. (Bak: Tahiyye) |
| TEHLİB | Atın kuyruğunun kılını kesmek. |
| TEHLİK | Öldürme. Helâkete düşürme. |
| TEHLİKE | (Tehlüke) (Helâk. den) Helâkete sebep olacak hâl. Felâket. |
| TEHLİL | İslâmiyetin tevhid akidesini hülâsa eden, ancak bir İlâh bulunduğunu, Onun da ancak ve ancak Allah (C.C.) olduğunu ifade eden "Lâilâhe illâllâh" sözünü tekrar etmek. (Bak: Tevhid) |
| TEHN | Kâim olmak, var ve mevcud olmak. |
| TEHNİD | Lâtifeleşmek, şakalaşmak, birbirine lütuf etmek. |
| TEHNİE | Tebrik etmek. |
| TEHNİYET | Tebrik etme, kutlama. |
| TEHRİB | Kaçırma. Kaçırılma. Firar ettirme. |
| TEHRİM | Kocaltma. |
| TEHŞİM | Zaaf vermek. * Kırmak. |
| TEHTAN | Yağmurun ulaştırı yağması. |
| TEHTEHE | Ağır söylemek, sert konuşmak. |
| TEHTİK | Yırtma. * Nâmusa halel getirme. |
| TEHVİ' | Kusturma veya kusturulma. |
| TEHVİD | Yahudileşme. Yahudi edilme. |
| TEHVİL | Dehşet göstermek. Korkutma. |
| TEHVİM | (C.: Tehvimât) Hafif uyku. |
| TEHVİN | (Hevn. den) Kolaylaştırma. * Ucuzlatma. Ucuzlatılma. * Alçaltma. Alçaltılma. * Cevr ve hakaret eylemek. Saymamak. Hakir görmek. |
| TEHVİR | Suyu veya diğer sıvıları döktürmek. |
| TEHVİS | Yedirmek, yemek yedirmek. |
| TEHVİŞ | Karma karışık etme. * Bir yere toplama. |
| TEHVİYE | (Hevâ. dan) Havalandırma. |
| TEHYİ' | (Tehyie - Tehiyye) (C.: Tehiyyât) Hazırlama, hazırlanma. |
| TEHYİB | (C.: Tehyibât) Heybetli gösterme, heybetli gösterilme. |
| TEHYİC | Heyecanlandırma. Coşturma. * Ayağa kaldırma. |
| TEHYİCÂT | (Tehyic. C.) Coşturmalar, heyecanlandırmalar. |
| TEHYİE | (C.: Tehyiât) Hazırlama, hazırlanma. |
| TEHYİR | Suyu döktürmek. |
| TEHZİ' | Kırmak. |
| TEHZİB | Islâh etme. * Temizleme. Fazlalığını, pisliğini giderme. |
| TEHZİB-İ AHLÂK | Temiz ahlâk sâhibi olmağa çalışmak. Ahlâkını düzeltmek. |
| TEHZİB-İ RUH | Ruhunu yükseltmeğe, temizlemeğe çalışmak. |
| TEHZİC | (C.: Tehzicât) Makamla şarkı söyleme. |
| TEHZİL | (C.: Tehzilât) Zayıflatma. * Alaya alma. Alay şekline sokma. |
| TEHZİZ | (C.: Tehzizât) Hafif titreme, hareket ettirme. Deprendirme. |
| TEK | f. Koşma, seğirtme. |
| TEKABBEL | "Kabul etsin" mânasında söylenir. |
| TEKABBELALLAH | Allah kabul etsin (meâlinde duâ). |
| TEKABBUH | (Kubh. dan) Çirkin görme. kötü sayma. |
| TEKABBÜL | Kabul etmek. |
| TEKABKUB | Bağırsaklarda gazların meydana getirdiği gurultu. |
| TEKABÜL | Karşılıklı olma. Bir şeyin karşılığı olma. Yüzleşme. Karşılık olma. Karşılama. * Tezat. |
| TEKADDÜM | Geçmiş bulunma. * Öne geçme. İlerleme. * Birine gelmesi muhtemel bir zararın def'i için evvelceden iş'ar ve tenbih eylemek. * Fık: Mürur-u zaman olmak. Zamanı geçmiş bulunmak. |
| TEKADİM | (Takdime. C.) Takdim edilen armağanlar, verilen hediyeler. |
| TEKADİR | (Takdir. C.) Mukadderât. Alınyazıları. * İhtimâller. |
| TEKADÜM | Geçmiş bulunma. * Mürur-u zaman olma. |
| TEKÂFİ | (Tekâfü') Birbirinin dengi olma. |
| TEKÂFÜ' | Beraberlik, eşitlik, müsâvilik. |
| TEKAHHUL | (Bak: Tekehhül) |
| TEKÂHÜL | Dikkatsizlik, ihmal. |
| TEKA'KU' | Yaramaz gönüllü olmak. * Geri durmak. |
| TEKALİB | (Taklib. C.) Döndürmeler, çevirmeler. İçi dışa çevirmeler. |
| TEKÂLİF | Teklifler, vergiler. (Bak: Teklif) |
| TEKALKUL | Deprenme, hareketlenme, sarsılma. |
| TEKALLÜD | Bir şeyi üzerine alma. İltizam edip boynuna alma. |
| TEKÂLÜB | (Kelb. den) Köpek gibi birbirine saldırma. * Husumet etmek, düşmanlık yapmak. |
| TEKAMMUS | Giyinme, gömlek giyme. |
| TEKÂMÜL | Kemâl bulma. Olgunlaşma. |
| TEKÂMÜLÂT | (Tekâmül. C.) Olgunlaşmalar, tekâmüller. |
| TEKAMÜR | (Kımâr. dan) Kumar oynama. |
| TEKÂPU | f. Öteye beriye seğirtme. Telâşla koşarak birşeyler araştırma. * Dalkavukluk. |
| TEKÂRİ | Kira almak. |
| TEKARİR | (Takrir. C.) Teklifler, takrirler, önergeler. |
| TEKARRÜR | (Bak: Takarrür) |
| TEKARÜB | Birbirine yaklaşma. Birbirine yakın gelme. * Tedenni etme. |
| TEKÂRÜM | Ayıp ve kusur olacak şeylerden kaçınma. |
| TEKARÜN | (Karn. dan) Birbirinin yanına gelme. Birbirine yanaşma. Mukarenet. |
| TEKAS | (Bak: Takas) |
| TEKASİT | (Taksit. C.) Taksitler. |
| TEKÂSÜF | Kesifleşme. Yoğunlaşma. Sıklaşma. * Bir noktada toplanma. * Birbirinden ayrılan kimyevi maddelerin tekrar toplanarak birleşmeleri. |
| TEKÂSÜL | Üşenmek. Gevşeklik. İhtimamsız davranmak. Tembellik. |
| TEKÂSÜLÂT | (Tekâsül. C.) Tembellikler, üşenmeler. İlgisizlikler. |
| TEKÂSÜLÎ | Gevşeklik ve uyuşukluğa âit. Tembellikten gelen. (Bak: Himmet) |
| TEKASÜM | (Kasem. den) Andlaşma. * Bölüşme. |
| TEKÂSÜR | (Kesret. den) Çoğalma. Kesret bulma. * Çok öğünme. Mal ve evlâdın çokluğu ve bu çokluk ile fahirlenme. |
| TEKÂSÜR SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 102. Suresi. Mekkîdir. Makbure Suresi de denilmiştir. |
| TEKAŞŞU' | (Kaş'. dan) Balgam çıkarma. |
| TEKATİR | (Taktir. C.) Damlamalar. |
| TEKATTU' | Tıb: Sıtma nöbetinin muntazam vakitlere ayrılması. |
| TEKATTÜL | Birbirini kesme, kesişme. |
| TEKATU' | Kesme. Kesişme. * Çatışma. İki çizginin bir noktada birbirini kesmesi. |
| TEKATUR | Damlama. Damla damla dökülme. |
| TEKATÜB | Yazışmak. |
| TEKATÜL | (Katl. dan) Vuruşma. Birbirini öldürme. Mukatele. |
| TEKATÜM | Birbirinden sır saklama. |
| TEKAÜD | Oturma. Fârig olma. * Karşılıklı oturma. * Emeklilik. |
| TEKAÜDEN | Emekliye ayrılarak. |
| TEKAÜDİYE | Tekaüde mahsus olan aylık. |
| TEKÂVER | f. Koşucu, seğirtici. * Yorga yürüyüşlü at. |
| TEKAVİM | Takvimler. |
| TEKAVÜL | (Kavl. den) Sözleşme. |
| TEKÂVÜS | Bir yere cem'olmak, yığılmak, toplanmak. * Sıkışmak. |
| TEKAVVÜL | Kendisinde olmayanı söylemeğe çalışma. Yalan söyleme. |
| TEKAVVÜLAT | (Tekavvül. C.) Yalan sözler. |
| TEKAVVÜM | Eğri iken doğrulma. |
| TEKAVVÜT | (Kut. dan) Beslenme, azıklanma. Geçinme. |
| TEKAVVÜS | Kavislenme. Bükülme. Eğilme. Kavis şekline girme. |
| TEKÂYA | (Tekye. C.) Tekyeler. (Türkçede bazan "tekke" şeklinde de kullanılır.) |
| TEKÂYÜD | (C.: Tekâyüdât) (Keyd. den) Birbirine hile yapma. |
| TEKAYYÜD | (Bak: Takayyüd) |
| TEKAZ | Birbiriyle ödeşme. * Karşılaştırma. |
| TEKAZA | (Bak: Takaza) |
| TEKÂZÜB | (Kizb. den) Birbirini aldatma. Birbirine yalan söyleme. |
| TEKAZZU' | Çıbanın irinlenmesi. |
| TEKBİB | Kebap yapmak. |
| TEKBİL | Bendetmek. |
| TEKBİR | "Allahü ekber" demek. Allah'ın her hususta en yüksek ve en büyük olduğu ifâde etmek.(Bu sırr-ı ittihad ile kâinat içinde bir zerre gibi zayıf, küçük bir mahluk olan şu insan, ubudiyetin azameti cihetiyle Hâlık-ı Arz ve Semavat'ın mahbub bir abdi ve arzın halifesi, sultanı ve hayvanatın reisi ve hilkat-i kâinatın neticesi ve gayesi oluyor.Evet eğer namazların arkasında, hususan bayram namazlarında bir anda "Allahuekber" diyen yüzer milyon insanların sesleri, âlem-i gaybda ittihad ettikleri gibi âlem-i şehadette dahi birbiriyle ittihad edip içtima' etse, küre-i arz tamamiyle büyük bir insan olup azametine nisbeten büyük bir sada ile söylediği "Allahuekber"e müsavi geldiğinden o muvahhidînin ittihadiyle bir anda, Allahuekber demeleri, Küre-i Arz'ın büyük bir "Allahuekber"i hükmüne geçiyor... Adetâ bayram namazlarında Âlem-i İslâmın zikir ve tesbihi ile zemin zelzele-i kübrâya mazhar olup, aktar-ı etrafiyle "Allahuekber" deyip kıblesi olan Ka'be-i Mükerreme'nin samimi kalbiyle niyet edip, Mekke ağziyle, Cebel-i Arefe diliyle "Allahuekber" diyerek o tek kelime, etraf-ı arzdaki umum mü'minlerin mağara-misal ağızlarındaki havada temessül ediyor. Bir tek "Allahuekber" kelimesinin aks-i sadâsıyla hadsiz "Allahuekber" vuku bulduğu gibi o makbul zikir ve tekbir, semavatı dahi çınlatıp berzah âlemlerine de temevvüc ederek sada veriyor. İşte bu arzı böyle kendine sâcid ve âbid ve ibadına mescid ve mahluklarına beşik ve kendine müsebbih ve mükebbir eden Zat-ı Zülcelâl'e, yerin zerratı adedince hamd ve tesbih ve tekbir edip ve mevcudat adedince hamdediyoruz ki; bize bu nevi ubudiyeti ders veren Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmına ümmet eylemiş. L.) |
| TEKBİRÂT | (Tekbir. C.) Tekbirler. Tekbir getirmeler. |
| TEKBİRHÂN | f. Tekbir getiren. |
| TEKBİT | (Cihaz) Az olmak. * Asan olmak, kolay olmak. |
| TEKDİH | Kuvvetle kaşımak. |
| TEKDİM | Çok ısırmak. |
| TEKDİR | Azarlamak. * Kederlenme. * Bulanık etme. * Mektebde talebeye verilen ve siciline geçirilen bir ceza. Ta'zir. |
| TEKDİRÂT | (Tekdir. C.) Tekdirler, azarlamalar. |
| TEKDİS | Harman etmek. |
| TEKE | f. Keçilerin erkeği. Sürü önünden giden kösemen. * Bir cilt defter. * Tezek. |
| TEKEBBÜD | (Kebed. den) Sertleşme, katılaşma. |
| TEKEBBÜR | Kibirlenmek. Kendini büyük saymak. Nefsini büyük görmek. (Bak: Taabbüd, Tevazu')(İşte ey insan! Eğer yalnız ona abd olsan bütün mahlukat üstünde bir mevki kazanırsın. Eğer ubudiyetten istinkâf etsen, âciz mahlukata zelil bir abd olursun. Eğer enâniyetine ve iktidarına güvenip, tevekkül ve duâyı bırakıp, tekebbür ve dâvaya sapsan; o vakit iyilik ve icad cihetinde arı ve karıncadan daha aşağı, örümcek ve sinekten daha zayıf düşersin. Şer ve tahrib cihetinde dağdan daha ağır, tâundan daha muzır olursun. S.) |
| TEKEDDUH | Kuvvetle kaşımak. |
| TEKEDDÜN | Eğlenmek. |
| TEKEDDÜR | Bulanık olma. * Kederlenme. |
| TEKEFFÜ' | Yürürken etrafına bakmadan önünü gözleyerek gitmek. |
| TEKEFFÜF | (Keff. den) El uzatarak dilencilik etme. Avuç açma. Dilenme. * Avuçla tutmak. |
| TEKEFFÜL | Boynuna almak. * Birine kefil olmak. Kefâlet etmek veya vermek. |
| TEKEHHUL | Göze sürme çekme. Suni kara gözlü olma. |
| TEKEHHÜF | (Kehf. den) Mağara biçiminde oyulup kazılma. |
| TEKEHHÜN | Kâhinlik yapma, falcılık etme. |
| TEKE'KÜ' | Cem'olmak, birikmek, toplanmak. * Korkak olmak. |
| TEKELLÜF | Kendi isteğiyle külfete girmek, bir zorluğa katlanmak. * Gösterişe kapılmak. Özenmek. * Yapmacık hâl ve hareket. Zoraki hareket.(Üstadımız, tekellüf ve taazzumdan aslâ hoşlanmaz ve talebelerinin dahi tekellüf kaydından âzâde olmalarını emreder. Ve buyururlar ki, "Tekellüf şer'an ve hikmeten fenâdır. Çünkü, tekellüf sevdası, insanı hadd-i ma'rufu tecâvüze sevkeder. Mütekellif olanlar, bazan hodbinâne bir tezâhür ve tefâhür tavrı ve muvakkat soğuk bir riyâkâr vaziyeti takınmaktan kurtulmaz. Halbuki, bunların ikisi de ihlâsı zedeler." R.N.) |
| TEKELLÜFÂT | (Tekellüf. C.) Tekellüfler. |
| TEKELLÜL | Götürü gelmek. * İhâta etmek, kaplamak, içine almak. |
| TEKELLÜM | (C.: Tekellümât) Konuşmak. Söylemek. |
| TEKELLÜM-İ SÂMİT | Sessiz konuşma. |
| TEKELLÜMÂT-I TESBİHİYE | Cenab-ı Hakk'ı tesbih eden kelâmlar, konuşmalar.(Demek faaliyetten gelen harekât ve zeval bir tekellümât-ı tesbihiyedir ve kâinattaki faaliyet dahi kâinatın ve envâının sessizce bir konuşması ve konuşturmasıdır. M.) |
| TEKELLÜS | (C.: Tekellüsât) (Kils. den) Kireçleşme. |
| TEKEMKÜM | Başına külâh giymek. |
| TEKEMMÜ' | Mantar koparmak. |
| TEKEMMÜL | Olgunlaşmak. Kemâle doğru gitmek.(İnsanda olan hadsiz istidadât-ı maneviyye ve nihayetsiz âmâl ve efkâr ve müyulât dahi israf edilmeyecektir. Öyle ise, insandaki o esaslı meyl-i tekemmül bir kemâlin vücudunu gösterir. Ve o meyl-i saadet, saadet-i ebediyeye namzed olduğunu kat'i olarak ilân eder. Öyle olmazsa insanın mahiyet-i hakikiyyesini teşkil eden o esaslı maneviyat, o ulvi âmâl, hikmetli mevcudatın hilâfına olarak israf ve abes olur, kurur, hebâen gider. S.) |
| TEKEMMÜL-Ü MEBÂDÎ | Bir şeyi netice veren ilk unsur ve sebeblerin ibtidailikten mükemmelliğe doğru gitmesi. |
| TEKEMMÜM | (Kümm. den) Örtünüp bürünme. |
| TEKEMMÜN | Pusuya yatma, gizlenme. |
| TEKEMMÜŞ | Acele etme. |
| TEKENNİ | (Künye. den) Künye alma. Ad alma. |
| TEKENNÜF | Bir yere toplanmak. |
| TEKENNÜS | Gizlenmek. * Örtünmek. |
| TEKERFU' | Mürtefi olmak, yükselmek. |
| TEKERRU' | Paça yemek. |
| TEKERRÜC | Fâsid olmak, bozulmak. * Kirlenmek. Paslanmak. |
| TEKERRÜH | (Kerh. den) İğrenme, kerih görme. |
| TEKERRÜM | Saygı görmek. Keremli olmak. |
| TEKERRÜR | Tekrarlanmak. (Bak: Tekrârat) |
| TEKERRÜRÂT | (Tekerrür. C.) Tekerrürler, tekrarlanmalar. |
| TEKERRÜŞ | Buruşma. |
| TEKESSÜB | Kazanmak. |
| TEKESSÜL | Durmak. * Üşenmek. Gevşek davranmak. |
| TEKESSÜR | Çoğalmak. Kesretli olmak. Adet miktarına adet ilâve olmak. |
| TEKESSÜR | Kırılmak. |
| TEKEŞŞÜF | Açılmak, görünmek, sıyrılmak, meydana çıkmak. * Rüsvay olmak. Sırları açığa çıkmak. |
| TEKETTÜL | Bir yürüme çeşiti. |
| TEKEVVÜK | Baş yarmak. * Basmak. |
| TEKEVVÜN | (C.: Tekevvünât) Vücuda gelmek. Meydana geliş. * şekillenmek. * Var olmak. |
| TEKEVVÜNÎ | Tekevvüne ait. Oluşla, hâdisatla alâkalı. |
| TEKEVVÜR | Damlamak. |
| TEKEYMÜS | Yemeklerin midede ezilmesi. |
| TEKEYYÜF | Bir keyfiyet kabul etmek. Eksiltmek veya noksan etmek. Keyfiyetlenmek. * Keyiflenmek. |
| TEKEYYÜS | (Kiyâset. den) Kiyâsetli ve zeki görünme. * Zariflik gösterme. |
| TEKFİL | Kefil etme. Kefil edilme. Kefil gösterme. * Boynuna aldırmak. |
| TEKFİN | Kefenlenmek veya kefenlemek. |
| TEKFİR | Birisine "kâfir" deme, kâfirliğine hükmetme. * Ortadan kaldırma, yok etme. * Setretme, örtme. * Keffaret verme. * Elini göğsüne koyup tevazu yapma. |
| TEKFİR-İ YEMİN | Yeminin keffaretini vermek. Yemin bozan bir kimsenin ceza olarak ödediği para, tuttuğu oruç. (Bak: Keffaret) |
| TEKFİR-İ ZÜNUB | Günahları örtme, affetme. |
| TEKFUR | Tar: Bizans İmparatorluğunun valilik derecesindeki idarî hizmetlerinde bulunan kimseler. |
| TEKHİL | (Kuhl. dan) Göze sürme çekme. |
| TE'KİD | Kuvvetlendirme, sağlamlaştırma. * Üsteleme. Bir iş için evvelce yazılan bir yazıyı tekrarlama. |
| TE'KİD-İ MANEVÎ | Söylenişi başka, manası müşterek olan. |
| TE'KİDEN | Tekrarlama ile. * Sağlamlaştırarak. Te'kid suretiyle. * Evvelce yazılmış olan bir yazıyı tekrarlıyarak. |
| TE'KİL | Yedirme veya yedirilme. |
| TEKLÎ | Hapsetmek. |
| TEKLİB | Köpeğe av öğretmek. |
| TEKLİC | Yüzünü ekşitmek. |
| TEKLİF | Zor birşey istemek. Bir vazife ileri sürmek. * Sıkılgan ve resmi davranış. İçli dışlı olmayan çekingen muâmele. * Vergi yüklemek. * Vazife vermek. * Cenab-ı Hakk'ın, insanları, emir ve nehiyleri üzerine hareket etmeğe vazifelendirmesi. * Fık: Şeriat-ı İslâmiyenin, ehliyet ve salâhiyet sahibi olan insanlara bir takım vazifeler yapmalarını ve bir kısım şeyleri de terketmelerini emir ve ilzam buyurmasıdır. Bunlar ile öylece dinen me'mur ve vazifeli olan bir insana mükellef denir. Çoğulu: Mükellefîn'dir. (Bak: Ahlâk-ı hasene)(Teklif-i İlâhî bir tecrübedir. Tâ ervah-i âliye ile ervah-ı sâfile müsabaka meydanında birbirinden ayrılsın. S.)(S - Diyorsun ki: "Teklif, saadet içindir. Halbuki ekser-i nâsın şekavetine sebeb, teklifdir. Teklif olmasaydı, bu kadar tefavüt-ü şekavet de olmazdı?"C - Cenab-ı Hak, verdiği cüz'-i ihtiyarî ile ef'al-i ihtiyariye âlemini kesbiyle teşkil etmeye insanı mükellef kıldığı gibi, ruh-u beşerde vedia olarak ekilen gayr-i mütenahi tohumları sulamak ve neşv ü nemalandırmak için de beşeri teklif ile mükellef kılmıştır. Eğer teklif olmasaydı, ruhlardaki o tohumlar neşv ü nema bulamazdı. Evet, nev'-i beşerin ahvaline dikkatle bakılırsa görülür ki; ruhun manen terakkisini, vicdanın tekâmülünü, akıl ve fikrin inkişaf ve eterakkisini telkih eden, yani aşılayan, şeriatlardır; vücud veren, tekliftir; hayat veren, Peygamberlerin gönderilmesidir; ilham eden dinlerdir. Eğer bu noktalar olmasaydı, insan hayvan olarak kalacaktı ve insandaki bu kadar kemalât-ı vicdaniye ve ahlâk-ı hasene tamamen yok olurlardı. Fakat insanların bir kısmı, arzu ve ihtiyariyle teklifi kabul etmiştir. Bu kısım, saadet-i şahsiyeyi elde ettiği gibi nev'in saadetine de sebeb olmuştur. Amma insanların büyük bir kısmı, ihtiyarı ile küfrü kabul ve tekâlif-i İlâhiyyeyi reddetmişlerse de, teklifin bazı nevi'lerinden süzülen terbiyevî, ahlâkî vesaire güzel şeyleri aldıklarından, teklifin o nevi'lerini zımnen ve ıztıraren kabul etmiş bulunurlar. İşte bu itibarla, kâfirin her sıfatı ve her hali kâfir değildir. İ.İ.) |
| TEKLİF-İ İLÂHÎ | Allah'ın teklifi, yani emirleri. |
| TEKLİF-İ MÂLÂ-YUTAK | Ağır ve güç yetmez olan teklif. Dayanılmaz teklif. |
| TEKLİFÂT | Teklifler. |
| TEKLİL | (İklil. den) Taç giydirme. |
| TEKLİM | Söyletmek. * Yaralamak, mecruh etmek. |
| TEKLİS | (Kils. den) Kireç hâline getirme. Kireçleştirme. |
| TEKMİD | Soğuk veya ılık su ile yapılan pansuman. |
| TEKMİL | Bitirmek, tamamlamak. Kemâle erdirmek. * Tam, bütün, eksiksiz. |
| TEKMİLE | (Kemâl. den) Eksikleri tamamlamak için sonradan yapılan şey, ek. İlâve. |
| TEKMİM | Ağaç çiçek verecek vaktinde gılafıyla tomurcuğunu çıkarıp izhâr etmek. |
| TEKMİN | (Kemin. den) Pusuya yatırma, sipere yerleştirme. |
| TEKNİK | Fr. Fizik, Kimya ve Matematikten elde edilen bilgilerin tatbik edilmesi. |
| TEKNİSYEN | Fr. Bir işin, ilim tarafından daha çok tatbikatiyle uğraşan. Tatbikatla uğraşan kimse. |
| TEKNİYE | (Künye. den) Künyeleme, künye koyma. |
| TEKNOLOJİ | Fr. Teknik bilgiler. Matematik, Kimya ve Fizik ilminden elde edilen bilgiler. |
| TEKRAR | (Kerr. den) Bir şeyi iki veya daha fazla yapma. * Bir daha, yine, yeniden. |
| TEKRARAT | Tekrarlamalar. Aynı şeyi bir kaç defa yapma. |
| TEKRARAT-I KUR'ANİYE | Kur'anda birbirinin aynı olan veya birbirine benzer âyetlerin tekrar edilmiş olması. (Bak: Kur'an, Mumya)(Tekrarat-ı Kur'aniyedeki i'cazın bir lem'asını beyan zımnında "Altı Nokta"dan ibarettir.Birinci Nokta: Kur'an bir zikir kitabı, bir duâ kitabı, bir davet kitabı olduğuna nazaran surelerinde vukua gelen tekrar, belâgatça ayn-ı isabet ve ayn-ı hikmettir. Çünkü zikir ve duâdan maksad sevaptır ve merhamet-i İlâhiyeyi celbetmektir. Malumdur ki: Bu gibi hususlarda fazlasıyla tekrar lâzımdır ki, o nisbette sevap kazanılsın ve merhamet celbedilsin. Hem de zikrin tekrarı kalbi tenvir eder. Duanın tekrarı bir takrirdir. Davet dahi, tekrarı nisbetinde te'siri, te'kidi vardır.İkinci Nokta : Kur'an bütün beşerin tabakatına hitap ve deva olduğu için zeki, gabi, takiyy, şaki, zâhid, gayr-ı zâhid bütün insan tabakaları şu hitab-ı İlâhiyeye mazhar ve bu eczahane-i Rahmaniyyeden ilâç almaya hakları vardır. Halbuki Kur'anı tamamen ve dâima okumak herkese müyesser değildir. Bunun için, lüzumlu olan maksadlar, hüccetler, bilhassa uzun surelerde tekrar edilmiştir ki, herbir sure hemen hemen bir küçük Kur'an hükmünde olsun ki herkes suhuletle istediği vakit istediği sureyi okumakla tam Kur'anın sevabını kazanabilsin. Evet $ olan âyet-i kerime bu hakikati isbat ediyor.Üçüncü Nokta: Cismanî ihtiyaçlar, vakitlerin ihtilâflariyle tebeddül eder. Noksan ve fazlalaşır. Meselâ : Havaya olan ihtiyaç her anda var. Suya olan ihtiyaç, midenin harareti zamanlarında olur. Gıdaya olan hâcet her günde olur. Ziyaya olan ihtiyaç alelekser haftada bir defa lâzımdır. Ve hâkeza..Kezâlik manevî ihtiyaçlar da vakitleri muhtelif ve mütefavittir. Her anda "Allah" kelimesine ihtiyaç vardır. Her vakit "Besmele"ye, her saatta "Lâ İlâhe İllallah"a ihtiyaç vardır. Ve hâkeza...Binaenaleyh âyetlerin, kelimelerin tekrarı, ihtiyaçların tekrarından ileri geliyor. Ve keza o gibi hükümlere olan ihtiyacın şiddetine işârettir.Dördüncü Nokta: Bilirsiniz ki: Kur'an bu metin din-i azimin esâsâtını ve İslâmiyetin erkânını te'sis ettiği gibi içtimaat-ı beşeriyyeyi tebdil eden bir kitaptır. Malumdur ki; müessis olan zat, vaz'ettiği esasları güzelce yerleştirmek için tekrarlara çok ihtiyacı olur. Evet tekrar edilen şey sâbit kalır, takarrür eder, unutulmaz. Ve keza, Kur'ân beşerin muhtelif tabakalarından kali veya hâli yapılan suallere lâzım olan cevapları veren umumi bir mürşid-i mucibdir. Malum ya, sual tekerrür ederse cevap da tekerrür eder.Beşinci Nokta: Bilirsiniz ki; Kur'an pek büyük mes'elelerden bahseder. Ve kalbleri iman ve tasdike davet eder. Ve çok ince hakikatlerden bahis açar. Akılları marifete, dikkate tahrik eder. Binaenaleyh o mesailin, o ince hakaikin kalblerde, efkârda tesbit ve takriri için suver-i muhtelifede türlü türlü üslublarla tekrara ihtiyaç vardır.Altıncı Nokta : Bilirsiniz ki, her âyet için bir zâhir var, bir bâtın var; bir had var, bir muttala' var. Ve herbir kıssa için çok vecihler, hükümler, faideler, maksadlar vardır. Binaenaleyh muayyen bir âyet, her yerde, öbür münasib bir vecih için, bir faide için zikredilebilir. Bu itibarla, zâhiren tekrar görünse bile hakikatta tekrar değildir. M.N.) |
| TEKRAREN | Defalarca, tekrarlanarak. |
| TEKRİH | Nefret ettirmek. Çirkin göstermek. |
| TEKRİM | Hürmet ve tazim göstermek ve görmek. Saygı göstermek, lütuf ve kerem icrasında bulunmak. |
| TEKRİMEN | Hürmet göstererek, tazim ederek. |
| TEKRİR | Tekrar etme, bir daha yapma, söyleme, tekrarlama. * Edb: Sözün tesirini kuvvetlendirmek için bir sözü bile bile tekrar etme san'atı. * Tecvidde: Harf okunduğu zaman dilin sürçmesine denir. Râ harfine âid olan bir sıfattır. Buna mükerrir harfi de denir. |
| TEKRİYE | Düşman yapmak. |
| TEKSİB | (Kesb. den) Kazandırma. |
| TEKSİF | (Kesâfet. den) Sıklaştırma, koyulaştırma, yığma, toplama. |
| TEKSİF | Parça parça etmek. |
| TEKSİR | (C.: Teksirât) Çoğaltmak, artırmak, çoğaltılmak. |
| TEKSİR | (Kesr. den) Çok kırma. Parçalama. |
| TEKSTİL | Fr. Dokuma. * Dokumacılık. |
| TEKŞİF | (Keşf. den) İyice açma. |
| TEKTİB | Askeri bölük bölük etmek, bölüklere ayırmak. * (Ketebe. den) Yazdırma. |
| TEKTİM | Örtmek. |
| TEKVİF | Kûfe'ye varmak. |
| TEKVİN | Var etmek. Meydana getirmek. Yaratmak. * İlm-i Kelâmda: Cenab-ı Hakk'ın sübutî bir sıfatıdır ve ademden vücuda getirmesi, icad etmesidir. |
| TEKVİNÂT | (Tekvin. C.) Tekvinler, var etmeler, yaratmalar. |
| TEKVİNİYE | Yaratmağa, tekvine ait. Tekvinle alâkalı.(Evamir-i şer'iyeye karşı itaat ve isyan olduğu gibi, evamir-i tekviniyeye karşı da itaat ve isyan vardır. Birincisinde mükâfât ve mücazatın ekseri âhirette; ikincisinde, ağlebi dünyada olur. Meselâ: Sabrın mükâfatı zaferdir, ataletin mücazatı sefalettir, sa'yin sevabı servettir. Sebatın mükâfatı galebedir. M.) |
| TEKVİR | Yuvarlaklaştırmak. Kıvırmak. Sarmak. * Toplamak. Cemolmak. * Başa sarık sarmak. |
| TEKVİR SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 81. Suresidir. Küvvirat Suresi adı da verilir. |
| TEKVİS | Yüz üstüne düşürmek. |
| TEKVİYE | Ovmak, ovalamak. |
| TEKYE | f. Zikir veya ders için toplanılan yer. * Dervişlerin meskeni ve mâbedi. * Yaslanılacak, dayanılacak şey. * İtimâd etmek, dayanmak.(İşte Hoca-i Kâinat olan Fahr-i Âlem'in (A.S.M.) kudsi medresesi ve tekkesi olan Suffe'nin demirbaş bir mühim talebesi ve müridi ve kuvve-i hâfızanın ziyadesi için dua-i Nebeviyeye mazhar olan Hz. Ebu Hüreyre; gazve-i Tebük gibi bir mecma-i nâsda vukuunu haber verdiği şu mu'cize-i bereket, manen bir ordu sözü kadar kat'i ve kuvvetli olmak gerektir. M.) |
| TEKYENİŞİN | f. Tekkede oturan, derviş. |
| TEKYEZEN | f. İstinad eden, dayanan. |
| TEKYİL | (Kile. den) Kile ile ölçme. |
| TEKZİB | Yalanlamak. Bir işe inanmayıp inkâr etmek. Yalan olduğunu söylemek. |
| TELA | (Tülüv. den) Ondan sonra geldi, ardınca gitti (mânasında fiil). |
| TEL'A | (C.: Tilâ) Su yolu, su mecrası. * Sel yolu. * Yerin alçağı ve yükseği. Çukurluk ve tepe. |
| TEL'ABE | Oynamak. |
| TELAFFUZ | Söyleyiş, söyleniş. * Ağızdan çıkan lâfız. |
| TELAFİ | Eksik olan bir şeyin yerini doldurmak. Tamamlamak. * Ziyanı karşılamak. Zararı ödemek. |
| TELAFİF | Birbirine sarmaşmış bölük bölük nebatlar. * Büklümler, kıvrımlar. * Birbirine girmiş ve sarmaşmış vaziyette olma. Lif lif olma. |
| TELAFİF-İ DİMAĞİYE | Dimağın lif lif olmuş hâli. |
| TELAGGUM | Dürtülmek. |
| TELAH | Birbirine inatçılık etmek. |
| TELAHHİ | Tülbendi çenesi altından sarmak. |
| TELAHHUM | (Lahm. dan) Semirme, etlenme. |
| TELAHHUZ | İmrenerek ağız sulanma. |
| TELAHİ | Oyun. Oyun âleti ile vakit geçirme. |
| TELAHİ | Birbirine sövmek. |
| TELAHUK | Birbirine katılmak. Birbiri arkasından gelip birleşmek. |
| TELAHUK-U EFKÂR | Fikirlerin birbirine eklenmesi ve ilâve edilmesi. |
| TELAHUZ | Gözucu ile bakma. Gözucu ile bakışma. |
| TELAİYE | İstikmet, doğruluk. |
| TELAK | Ulaşmak, varmak. |
| TELAKİ | Kavuşma. Buluşma, birbirine kavuşma. |
| TELAKİGÂH | f. Buluşma yeri. Kavuşma yeri. |
| TELAKKİ | Karşılamak. Almak. Kabul etmek. * Şahsi anlayış ve görüş. |
| TELAKKİ-İ Bİ-L-KABUL | Kabul ile karşılamak, kabul etmek. |
| TELAKKİYÂT | (Telakki. C.) Şahsî anlayış ve görüşler. * Kabul etmeler. Telakkiler. |
| TELAKKUB | (Lâkab. dan) Lâkab alma. Lâkablanma. |
| TELAKKUF | Ağızdan söz kapmak. * İşitmek. * Yutmak. * Sür'atle almak. |
| TELAKKUH | Kendisini gebe, hâmile gösterme. Gebe kalabilme. |
| TELAKKUM | Parçalayıp lokma yapıp yutma. * Karın gurultusu. |
| TELAKKUT | Cem'etmek, toplamak, biriktirmek. |
| TELAKÜM | Yumruklaşma. Boks. |
| TELALE | Dalâlet. |
| TELA'LU' | Açlıktan zayıflamak. * Küçük olmak. |
| TELAM | Hizmetçi talebe. |
| TELAMİZ | (Tilmiz. C.) Talebeler, çıraklar. |
| TELASİM | (Tılsım. C.) Tılsımlar. |
| TELASSUS | Çalma. Sirkat etme. Hırsızlık yapma. |
| TELASUK | (Lüsuk. dan) Bitişme, yapışma. Birbirine bitişik olma. |
| TELA'SÜM | Dil dolaşma, şaşırma. * Cevap verilecek yerde veremeyip kekeleme. * Saçmasapan cevap verme. |
| TELAŞİ | Önem ve ehemmiyetini kaybetme. * Dağılma. * Telâş. |
| TELATİL | Zorluklar. |
| TELATTUF | (C.: Telattufât) (Lutf. den) Lütuf ve nezaketle davranma. Nâzikâne muamelede bulunma. |
| TELATTUFÂT | (Telattuf. C.) Nâzikâne muameleler. |
| TELATTUFEN | Nezaketle, lütuf ile. |
| TELATTUFKÂR | f. Lütuf, nezaket ve tatlılıkla muamele eden. |
| TELATTUH | Bulaşma, bulaşık olma. |
| TELATUF | (C.: Telâtufât) Nezaket ve lütufla hareket etme, nâzikâne muamelede bulunma. |
| TELATUM | Birbiri ile çarpışmak, vuruşmak. (Deniz dalgaları gibi) * Birbirine şamar vurmak. |
| TELATUMGÂH | f. Dalgalı yer. Dalgası çok olan yer. |
| TELAUB | (La'b. dan) Oynama. Oynaşma. |
| TELAUM | Muntazır olmak, gözlemek, beklemek. |
| TELAUN | Birbirine karşılıklı lânet okuma. (Bak: Lian) |
| TELAVÜM | (Levm. den) Birbirine levmetme. Birbirini çekiştirme. |
| TELAZUM | Biri diğerine lâzım olmak. Karışık olmak. Bir şey diğerine yapışmak. |
| TELAZZİ | (Ateş) alevlenmek. |
| TELBİB | (C.: Telâbib) Bir kimsenin yakasına yapışıp çekmek. * Boyun. |
| TELBİD | Bir yere toplayıp yığmak. * İhramda olan kimsenin saçı dağılmasın diye başına sakız yapıştırması. |
| TELBİE | "Lebbeyk" demek. |
| TELBİK | Teridi yağlı yapmak. |
| TELBİN | Kerpiç kesmek. |
| TELBİNE | Sütlü bulamaç aşı. * Arpa suyu. |
| TELBİS | (Lebs. den) Ayıbını, kusurunu örtüp iyi göstermek. * Suret-i haktan görünerek hile edip aldatmak. * Hile. Oyun. |
| TELBİSÂT | Telbisler. Hileler, oyunlar. |
| TELBİYE | Lebbeyk (Yâni: Emredersiniz, ben emrinize hazırım) demek. İcabet etmek. (Bak: Lebbeyk) |
| TELCİE | İkrah etmek, iğrenmek, tiksinmek, kerih görmek. |
| TELCİM | (Licâm. dan) Gem vurma, gemleme. Gemlenme. |
| TELCİN | Davarın sütünü sağıp memesini boşaltmak. * Kalınlaştırmak. |
| TELE | Tuzak. * Ağıl. |
| TE'LEB | Bir ağaç adı. |
| TELEBBÜB | Silâh takınmak. |
| TELEBBÜD | Birbiri üstüne yığılmak. * Bir yere gizlenip av gözlemek. |
| TELEBBÜK | Mide dolgunluğuna uğrama. |
| TELEBBÜN | (Leben. den) Durma, eğlenme. * Memeden sütün damla damla akması. |
| TELEBBÜS | Giymek. Giyinmek. * İki şeyi birbirine benzeterek ayırdedememek. * Örtülü olmak. |
| TELEBBÜT | Muztarib olmak, acı çekmek. * Dönmek. |
| TELECCÜC | Geminin denizin derin yerine varması. |
| TELECCÜM | Dizgin vurmak. |
| TELECCÜN | Bir nesneyi ovalayıp kirini gidermek. |
| TELECLÜC | Söylerken şaşırarak ağzında lâkırdıyı karıştırarak söylemek. * Kımıldatmak. Hareket etmek. * Tereddüt. |
| TELEDDÜD | Sağına ve soluna iltifat etmek. |
| TELEDDÜM | Kaftan eskitmek. * Yama vurmak. |
| TELEDDÜN | Eğlenmek. |
| TELEF | Yok olmak. Ölmek. Zâyi olmak. * Boş yere harcamak. |
| TELEFÂT | (Telef. C.) Ölüm sebebiyle olan kayıplar. |
| TELEFFÜM | Yüzüne ve ağzına yaşmak bağlamak. |
| TELEFFÜT | Etrâfına bakınma. |
| TELEHCÜM | Haris olmak, hırslı olmak. |
| TELEHHİ | Oynama. Oyun ile vakit geçirme. |
| TELEHHÜB | (Leheb. den) Alevlenme, tutuşma, alevlenip yanma. * İltihap. |
| TELEHHÜF | Mahzun olmak. Hasret ve kederle yanıp yıkılmak. Ah çekmek. |
| TELEHHÜM | Yutmak. |
| TELEHVUK | Huyu olmadan cömertlik göstermek. |
| TELEHVÜC | Biri işi gevşek yapmak. |
| TELEKKÜ' | Tevakkuf etmek, durmak, duraklamak. * Bir işe dolaşmak. |
| TELE'LÜ' | (Lü'lü'. den) Parıldama. |
| TELEMLÜM | Cem'olmak, toplanmak, birikmek. |
| TELEMMÜC | Yemek artığını dil ile ağızda aramak. * Tatmak. * Yemek. |
| TELEMMÜK | Tatmak. * Yemek. |
| TELEMMU' | Parıldama. Işıldama. |
| TELEMMÜS | (Lems. den) El ile dokunma. |
| TELEMMÜZ | Talebelik etmek. Çömezlik etmek. (Bak: Tilmiz) |
| TELEMMÜZ | Tatmak. * Yemek. * Dili ağızda döndürüp yemek kırıntısı aramak. |
| TELEPATİ | yun. Gelecekte veya uzakta olan bir hâdiseyi o anda duyma hâli. |
| TELESKOP | Fr. Gök cisimlerini görmek için kuvvetli dürbün. |
| TELESLÜS | Tereddüt etmek, karar verememek. |
| TELESSÜM | Yaşmaklanma. |
| TELE'ÜV | Parıldama, parlama. |
| TELEVİZYON | Fr. Elektromanyetik dalgalar vasıtasıyla hareketli veya hareketsiz şekillerin resmini uzaklara nakletme usulü. * Bunun alıcı cihazı. (Bak: Celb-i suret, Radyo) |
| TELEVVÜM | Muntazır olmak, beklemek, gözlemek. * Kabul etmemek. |
| TELEVVÜN | (Levn. den) (C.: Televvünât) Renkten renge girme. Renk değiştirme. * Döneklik, kararsızlık. |
| TELEVVÜS | Kirlenmek. Pislenmek. Bulaşıp murdar olmak. |
| TELEYYÜN | (Leyn. den) Yumuşak. Yumuşak olmak. Sulanmak. |
| TELEYYÜS | Arslan yürekli olma, arslan yürüyüşlü olma. |
| TELEZZÜC | (Lüzucet. den) Yapışkan olma. * Çekilip uzanmak. |
| TELEZZÜZ | Tat ve zevk almak. Zevklenmek. |
| TELFİ' | Başını örtmek. |
| TELFİF | Bürünme, sarma, örtme. |
| TELFİK | Birleştirme, ekleme. İstif. * Bir yere getirip ulaştırmak. |
| TELFİK-İ MEZAHİB | Dinî bir mes'elede, hak mezheblerin aynı o mes'ele hakkındaki zıd görüşleri cem'etmekle bir mezheb yapmak. Bu zıd görüşlerle amel etmeyi caiz görür. Fukaha ise bu tarzı caiz görmemişlerdir.Tevhid-i mezahib ise: Hak mezheblerin mes'eleleri arasında, tercih yoluyla bazı mes'elelerini alıp bir mezheb yapmaktır. (Sadreddin Yüksel) |
| TELH | f. Acı. |
| TELHBÂR | f. Acı olan meyve. Meyvesi acı olan. |
| TELHGÛ | f. Acı söyleyen. |
| TELHGÜFTAR | f. Acı sözlü. |
| TELHÎ | Acılık. |
| TELHİB | (C.: Telbihât) (Leheb. den) Alevlendirme, tutuşturma. |
| TELHİD | (Lahd. dan) Mezar çukuru kazma. Kabire lâhid yapma. * Gömme. |
| TELHİF | (C.: Telhifât) Acınma, acıklanma. |
| TELHİH | Kavuşturmak. |
| TELHİM | (Lâhm. dan) Etlendirme, semirtme. |
| TELHİN | (C: Telhinât) Okurken kelime veya harf değiştirme. * Yanlışını çıkarma. |
| TELHİS | Kısaltma. Hülâsasını alma. |
| TELHİSÂT | (Telhis. C.) Kısaltmalar, hülâsalar, özetlemeler. |
| TELHİSEN | Kısaltılarak, hülâsaten, özet olarak, hülâsa tarzında. |
| TELHİYE | Gâfil olmak, gaflette bulunmak. * Meşgul olmak. |
| TELH-KÂM | f. "Damağı acı": Kederli, dertli. |
| TELH-NAK | f. Lezzeti acı olan, lezzeti hoş olmayan. |
| TEL'İB | Oynatma, raksettirme. |
| TE'LİB | Kandırmak. |
| TELİD | (Telide) (Veled. den) Yabancı memlekette doğduğu halde küçük yaşta İslâm diyârına getirilerek orada büyütülmüş ve oranın tâbiiyetini kabul etmiş olan kişi. |
| TE'LİF | Barıştırmak. Husumeti defetmek. Ülfet ve imtizac ettirmek. * Çeşitli şeyleri birleştirip karıştırmak. * Eser yazmak. * Noksan bir adedi bine çıkarmak.(Kâinatın te'lifinde öyle bir i'caz var ki; bütün esbab-ı tabiiyye, farz-ı muhal olarak muktedir birer fâil-i muhtar olsalar, yine kemal-i acz ile i'caza karşı secde ederek $ diyeceklerdir. M.) |
| TE'LİF-İ BEYN | Ara bulma, barıştırma, uzlaştırma. |
| TE'LİFÂT | Yazılmış eserler, kitaplar. |
| TE'LİL | Tez etmek, çabuklaştırmak. |
| TELİL | Boğaz. |
| TEL'İN | Lânetlemek. Lânet etmek. |
| TE'LİS | Durdurmak, ikâmet. * Yağmurun devamlı yağması. |
| TE'LİYE | İbadet ettirmek. |
| TELİYYE | Borç bakiyyesi. * Tâbi olmak, uymak. |
| TELKIYE | Ulaşmak, varmak. * Bir nesneyi yüze getirmek. |
| TELKİB | Lâkab vermek, isim takmak. |
| TELKİF | Telkin etmek. |
| TELKİH | İlkah etmek. Aşılamak. * Aşı. * Cinsinin üremesini sağlamak. |
| TELKİM | Lokma lokma yedirme. Lokma verme. |
| TELKİN | (C.: Telkinât) Zihinde yer ettirmek. Fikir aşılamak. Zihinde yer etmiş düşünce. * Yeni müslüman olana İslâm esaslarını anlatmak. * Ölü gömüldükten sonra imam tarafından söylenen söz.(Telkini fenden almış,Medeniyetten taklid,Hürriyet tenkid vermiş,Gururdan dalâlet çıkmış.) (Lemeât) |
| TELL | (C.: Tilâl) Tepe, yığın, küme. * Düz yer üstüne yatırmak. |
| TELL-İ REFİ' | Yüksek tepe. |
| TELLAL | (Bak: Dellâl) |
| TELMİ' | (Lemeân. dan) Renk renk yapma, rengârenk yapılma. * Parıldama, parıldatılma. * Edb: Mısraları, Türkçe, Arabça, Farsça gibi başka başka dillerde olan manzume yapma. |
| TELMİH | (C.: Telmihât) Lâyıkiyle ve kâmilen keşfedip nazara arzetmek. * Bir şeyi açıkça söylemeyip başka bir mâna ifade için söz arasında mânalı söylemek. İmâ ile söz arasında başka bir mânayı ifade etmek. * Edb: İbârede bahsi geçmeyen bir kıssaya, fıkraya, ata sözüne veya meşhur bir şiire, bir söze işaret etmek. |
| TELMİHEN | Telmih suretiyle. Telmih için. İmâlı olarak. |
| TELMİZ | Dili ağızda yemek kırıntısı için gezdirmek. * Tattırmak. * Yedirmek. |
| TELSİN | Bir nesneye dil etmek. |
| TELTELE | Hareket ettirmek. |
| TELTİM | Kuvvetle sille vurmak. |
| TELVİ' | (C.: Telviât) İçini yakıp dertlendirme. |
| TELVİH | Açıklamak. * Zâhir ve aşikâre kılmak. * Susuzluktan insanın çehresi bozulmak. * Bir şeyi ateşle kızdırmak. Güneş veya ateşin sıcaklığı bir nesnenin rengini değiştirmek. * Posa hâline getirmek. * Kocamak. Saç ağarması. * Almak. * İşaret etmek. * Edb: Lüzumlu şeylerden bahsetmek suretiyle olan kinâye. Meselâ: Filâncanın mutfağında çok odun sarf olunur denildiği zaman, bundan, mutfakta çok yemek pişirildiğine, ev sahibinin cömertliğine ve misafirin çokluğuna intikal edilir. |
| TELVİHÂT | Telvihler. Kinaye halindeki işaretler. |
| TELVİK | Yemeği yumuşak ve yağlı yapmak. |
| TELVİM | (C.: Telvimât) (Levm. den) Azarlama, paylama. |
| TELVİN | (Levn. den) Renk verme. Boyama. Boyanma. |
| TELVİS | (C.: Telvisât) Kirletmek. Bulaştırmak. Pisletmek. * Mc: Bozmak, berbat etmek. |
| TELVİYE | Bükme, burma, çevirme, kıvırma. |
| TELYİN | (Leyyin. den) Yumuşatmak. Eritmek. * İçi yumuşatmak, kabızlıktan kurtarmak. |
| TELYİN-İ HADİD | Demirin yumuşatılması. |
| TELZİE | Davarı iyi gütmek. |
| TELZİZ | Lezzet verme. Tatlandırma. Lezzetlendirme. |
| TEMACÜD | (Mecd. den) Büyüklüğünü ve şerefini çoğaltma. |
| TEMADİ | Devam etmek. Sürüp gitmek. * Uzak olmak. * Müntehi ve muktezi olmamak. |
| TEMA'DÜN | (Ma'den. den) Maden haline geçme. |
| TEMAHHUH | Kemikten ilik çıkarmak. |
| TEMAHHUL | Hile etmek. |
| TEMAHHUT | Sümkürme. |
| TEMAHHUZ | (Temahhud) Doğum sancısı çekmek. * Hayvanın gebe oluşu. * Süt yayıkta yayılarak yağı alınıp safileştirilmesi. * Fitne çıkarma. |
| TEMAHUK | İnat etmek. |
| TEMAHÜL | Mühlet verme. Yavaş ve ağır davranma. |
| TEMAÎ | Genişlemek. |
| TEMAKKUK | Dinlene dinlene içmek. |
| TEMALÜ' | Arkadaş olmak. |
| TEMALÜK | Nefsini zaptetme. Kendine hâkim olma. |
| TEMANÜ' | Çatışma ve birbirine mani olma. İhraç. Adem-i kabul. Tard. (Bak: Bürhan-üt temanü') |
| TEMARİ | Şek şüphe etmek. Mücadele etmek. |
| TEMARUZ | Yalandan hastalanmak. Kendini hasta gibi göstermek. |
| TEMAS | (Bak: Temass) |
| TEMASİH | (Timsah. C.) Timsahlar. |
| TEMASİL | Timsaller. Suretler. Resimler. Putlar. Semboller. Tasvirler. |
| TEMASS | (Mess. den) Yan yana bulunma. * Birbirine değme. * Münasebette bulunma. |
| TEMASSUR | Davarın memesinde kalan sütü sağmak. |
| TEMASSUS | Emmek. |
| TEMASÜL | Benzeyiş. Benzeme. Birbirine benzemek. Birbirine müsavi ve müşabih olmak. * Hasta sıhhate, iyi olmağa yaklaşmak. * Mat: Kesirsiz taksim kabul etmek, kesirsiz bölünebilmek.(Temasül tezadın sebebidir, tenasüb tesanüdün esasıdır, sıgar-ı nefs, tekebbürün menbaıdır, zaaf gururun madenidir. Acz, muhalefetin menşeidir, merak ilmin hocasıdır. M.) |
| TEMAŞA | f. Hoşlanarak bakmak. Seyretmek. Seyre çıkmak. Gezmek. İbretle bakmak. |
| TEMAŞAGÂH | f. Gam ve kederi defetmek için gezip seyredilecek yer. Eğlence mahalli. |
| TEMAŞAGER | (Temaşakâr) f. Seyirci. İbretle etrafı temaşaya çıkmış olan. |
| TEMAŞAGERÂN | (Temaşager. C.) Seyirciler. Temaşa edenler. |
| TEMAŞAHÂNE | f. Temaşa edecek yer. * Mc: Dünya. |
| TEMAŞİ | Birbiriyle yürüyüşmek, birlikte yürümek. |
| TEMATTİ | (Matiyy. den) Vücutta duyulan ağırlıktan dolayı gerinme. * Yürürken sallanmak. |
| TEMATTUK | Bir nesnenin lezzetinden ağzını şapırdatmak. |
| TEMATTUR | (Matar. dan) Yağmur yağma. * Hız. Sür'at. |
| TEMA'UK | Yuvarlanmak. |
| TEMA'UR | Mütegayyer olmak, değişmek. * Rengi donuk olmak. * Saç dökülmek. |
| TEMA'UT | Saç dökülmek. |
| TEMAVÜT | Kendini ölmüş gibi gösterme. |
| TEMAYÜC | Meyletmek, eğilmek, yönelmek. |
| TEMAYÜL | (C.: Temayülât) Meyletmek. Bir cihete iltifat etmek. Bir tarafa eğilmek. * Bir yana çarpılmak. * Bir yana veya bir kimseye fazla taraftarlık ve sevgi göstermek. |
| TEMAYÜLÂT | (Temayül. C.) Meyiller, sevgiler, muhabbetler. |
| TEMAYÜN | Yalan olmak. |
| TEMAYÜT | Birbirinden ayırmak. |
| TEMAYÜZ | Kendini göstermek. Farklı ve yüksek vasfı olmak. Başka vasıflarla üstün olmak. |
| TEMAYÜZAT | (Temayüz. C.) Üstün olmalar, temayüzler, yükselmeler. |
| TEMAZMUZ | (Mazmaza. C.) Mazmaza yapma. Ağzını su ile çalkalama. |
| TEMAZUH | şakalaşmak. |
| TEMAZUK | Münafıklık etmek. |
| TEMAZÜC | Birbiriyle karışmak. * Şakalaşma. |
| TEMCİD | Cenab-ı Hakk'ın büyüklüğünü bildirmek. Tazim ve sena etmek. * Ağırlamak. * Sabah namazı vaktinden evvel minarelerde belli makamlarda söylenen ilâhi, niyaz. |
| TEMCİD PİLAVI | Mc: Tekrar tekrar bahsedilen şey, daima öne sürülen madde. Mükerreren ortaya sürülen bahis, yahut söylenilen söz. (Menşei: "Erkeğini sahura bekleyen kadının, pilavı yanmasın diye kaldırması ve soğumasın diye tekrar koyması" diye söylenir.) |
| TEMCİŞ | Oynatmak veya oynamak. |
| TEMDİD | Devam ettirmek. Uzatmak. Uzatılmak. Sürdürmek. * Çekip uzatmak. * Tecvidde: Bir harfi uzun okumak, çekmek. |
| TEMDİH | Medhetmek. Çok övmek. Mübalâğa ile medih. |
| TEMDİHÂT | (Temdih. C.) Mübalâğa ile medhetmeler. |
| TEMECCÜD | şeref sahibi olma. Ululanma. |
| TEMECCÜS | Mecusi olmak. |
| TEMEDDÜD | Çekilmek. * Uzamak. * Gerinmek. |
| TEMEDDÜH | Kendi kendini övmek. Kendini beğendirmeğe çalışmak. böbürlenmek. |
| TEMEDDÜHÂT | (Temeddüh. C.) Temeddühler, böbürlenmeler. |
| TEMEDDÜN | Medenileşmek. şehirlileşmek. Medeni olmak. |
| TEMEDRU' | Ferace ve kaftan giymek. Çarşaf giymek. |
| TEMEH | Fâsid ve mütegayyer olmak. Bozulmak ve değişmek. |
| TEMEHDİ | Mehdilik dâvasında bulunma, mehdilik dâvasına kalkışma. |
| TEMEHHUZ | Bir şeyden hülâsa olarak çıkmak. (Sütten yağ çıkması gibi) |
| TEMEHHUZ-U TECARÜB | Çeşitli tecrübelerle bir şeyin safileşip kemale gelmesi. |
| TEMEHHÜD | (Mehd. den) Yayılıp döşenme. |
| TEMEHHÜL | Takdim etmek. Hayırda takaddüm etmek. İşinde acele etmemek. Teenni. |
| TEMEHHÜR | (Maharet. den) Mâhir olma. |
| TEMEKKÜK | Karışmak. |
| TEMEKKÜN | Mekânlanmak. Yerleşmek. Yer tutmak. * Vakar ve temkin sahibi olmak. * Sultan yanında rütbe sahibi olmak. |
| TEMELLUK | Yaltaklanmak. * Tevâzu ve yumuşaklık göstermek. * Dalkavukluk. |
| TEMELLUS | Halâs olmak, kurtulmak. |
| TEMELLÜK | Mülk edinmek. Kendine mal edinmek. Sâhib olmak. * Kadir ve muktedir olmak. |
| TEMELLÜL | (Millet. den) Bir milletin ferdi olma, milletlenme. * Bir dine bağlı olma. * (Melel ve Melâl. den) Hastalığın etkisiyle yatakta rahat yatamayıp, kımıldanıp durma. |
| TEMELMÜL | Yatak veya döşekte rahat olmama. |
| TEMENDÜL | Elini mendil ile silmek. |
| TEMENNA | Eli alnına götürerek selâmlama işareti yapma. * Minnettar olma. |
| TEMENNİ | Dilek. İstek. Duâ. Rica etmek. |
| TEMENNİYÂT | (Temenni. C.) Temenniler, dilekler, istekler. |
| TEMENNU' | Kavi olmak. Kuvvetlenmek. |
| TEMERKÜZ | Merkez tutma, merkezleşme. Bir merkezde toplanma. * Yığılma. Birikme. |
| TEMERMÜR | Titremek. |
| TEMERRUH | Kendini yağla ovmak. |
| TEMERRUK | Çorba içmek. |
| TEMERRUT | Saç dökülmek. |
| TEMERRÜD | İnad, direnme. * Yapılması gereken bir şeyi yapmakta kasten geciktirme. |
| TEMERRÜN | Tekrar ettirerek alıştırma. İdman yapma. |
| TEMERRÜŞ | Az miktar su. |
| TEMESHUR | (C.: Temeshurât) Maskaralık yapma. |
| TEMESKÜN | Miskin olma. Miskinleşme. |
| TEMESSUH | Şekil değiştirme. |
| TEMESSUH | Kendini bir nesneye sürmek, meshetmek. * Bir şeye sürünmek. |
| TEMESSÜK | Tutunma. Sarılma. Sıkıca tutma. * Hüccet ve delil izhar etme. * Borç senedi. |
| TEMESSÜL | Benzeşmek. Cisimlenmek. * Bir şeyin bir yerde suret ve mahiyetinin aksetmesi. Bir şekil ve surete girmek. * Bir kıssa veya atasözü söylemek.(Temessülün çok envaından şu mes'eleye medar olacak üç nev'ine işaret ederiz:Birincisi: Kesif, maddî şeylerin akisleridir. O akisler, hem gayrdır, ayn değil. Hem mevattır, ölüdür. Hüviyet-i suriyesinden başka hiçbir hâsiyete mâlik değil. Meselâ sen âyineler mahzenine girsen, bir Said binler Said olur. Fakat zihayat yalnız sensin, ötekiler ölüdürler. Hayat hassaları onlarda yoktur.İkincisi: Maddi nuraninin akisleridir. Şu akis ayn değil. Fakat gayr da değil. Mahiyeti tutmuyor. Fakat o nuraninin ekser hasiyetlerine mâliktir. Onun gibi hayy sayılıyor. Meselâ: Şems dünyaya girdi. Herbir âyinede aksini gösterdi. O akislerin her birinde, Güneş'in hassaları hükmünde olan ziya ve ziyadaki elvan-ı seb'a bulunuyor. Eğer, faraza, Güneş zişuur olsa idi, (harareti, ayn-ı kudreti; ziyası, ayn-ı ilmi; elvan-ı seb'ası, sıfat-ı seb'ası olsa idi) o vakit o tek ve yekta bir güneş, bir anda herbir âyinede bulunur, herbirini kendine bir arş ve bir çeşit telefon yapabilirdi. Birbirine mâni olmazdı. Herbirimizle âyinemiz vasıtasiyle görüşebilirdi. Biz ondan uzak iken, o bize bizden daha yakın olurdu.Üçüncüsü: Nurani ruhların aksidir. Şu akis, hem haydır, hem ayndır. Fakat âyinelerin kabiliyeti nisbetinde tezahür ettiğinden, o ruhun mahiyet-i nefsül-emriyesini tamamen tutmuyor. Meselâ: Hazret-i Cebrail Aleyhisselâm, Dıhye suretinde Huzur-u Nebevide bulunduğu bir anda Huzur-u İlâhide haşmetli kanatlariyle Arş-ı A'zamın önünde secdeye gider. Hem o anda hesapsız yerlerde bulunur. Evamir-i İlâhiyeyi tebliğ ederdi. Bir iş, bir işe mâni olmazdı. İşte şu sırdandır ki mahiyeti nur ve hüviyeti nurâniye olan Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm, dünyada bütün ümmetinin salâvatlarını birden işitir ve kıyamette bütün asfiya ile bir anda görüşür. Birbirine mâni olmaz. Hattâ evliyâdan, ziyade nuraniyet kesbeden ve abdâl denilen bir kısmı, bir anda birçok yerlerde müşahede ediliyormuş. Aynı zat, ayrı ayrı çok işleri görüyormuş. Evet, nasıl cismaniyata cam ve su gibi şeyler âyine olur. Öyle de, ruhaniyata dahi hava ve esir ve âlem-i misâlin bazı mevcudatı âyine hükmünde ve berk ve hayal sür'atinde bir vasıta-i seyr ve seyahat suretine geçerler ve o ruhaniler, hayal sür'atiyle o merâya-yı nazifede, o menâzil-i lâtifede gezerler. Bir anda binler yerlere girerler. Madem Güneş gibi âciz ve musahhar mahluklar ve ruhani gibi madde ile mukayyed nim-nurani masnu'lar, nuraniyet sırriyle bir yerde iken, pekçok yerlerde bulunabilirler. Mukayyed bir cüz'î iken, mutlak bir küllî hükmünü alırlar. Bir anda cüz'î bir ihtiyar ile pek çok işleri yapabilirler.Acaba, maddeden mücerred ve muallâ; ve tahdid-i kayd ve zulmet-i kesafetten münezzeh ve müberra; ve şu umum envar ve bütün nuraniyat, O'nun envar-ı kudsiye-i esmasının bir keşif zılâli; ve umum vücut ve bütün hayat ve âlem-i ervah ve âlem-i misâl, nim-şeffaf bir âyine-i cemâli; ve sıfâtı muhita; ve şuunatı külliye olan bir Zât-ı Akdes'in irade-i külliye ve kudret-i mutlaka ve ilm-i muhitle tecelli-i sıfâtı ve cilve-i ef'âli içindeki Teveccüh-ü Ehadiyetinden hangi şey saklanabilir, hangi iş ağır gelebilir, hangi şey gizlenebilir, hangi fert uzak kalabilir, hangi şahsiyet, külliyet kesbetmeden ona yanaşabilir? S.) |
| TEMEŞMÜŞ | Zerdali yemek. |
| TEMEŞŞİ | Yürüme (Mâneviyatta daha çok kullanılır.) |
| TEMEŞŞUT | (Muşt. dan) Saçını, sakalını tarama. |
| TEMETTU' | (C.: Temettuât) Kazanma, kâr etme. * Kâr, fayda, menfaat. * Toplamak, cem'etmek. * Mühlet vermek. * Yoldaş olmak. |
| TEMETTUÂT | (Temettu'. C.) Kârlar, kazançlar, faydalar. |
| TEMEVLÎ | Kendini mevlâ kılmak. |
| TEMEVVÜC | (C.: Temevvücât) Dalgalanmak. Çalkanıp dalga dalga olmak. |
| TEMEVVÜCÂT | (Temevvüc. C.) Dalgalanmalar. |
| TEMEVVÜL | (Mâl. dan) Zenginleşme, mal edinme. |
| TEMEYYÜ' | Sulanma, sulu hâle gelme. Akma. Cıvıklaşma, sıvı hâle gelme. |
| TEMEYYÜH | Sulanma. |
| TEMEYYÜH-İ DEM | Kanın sulanması. |
| TEMEYYÜZ | Benzerlerinden farklı ve üstün olma. Diğerleri arasından kendini gösterme. |
| TEMEZZUK | Parça parça olma. Yırtılma. |
| TEMEZZÜZ | Yavaş yavaş ve dinlenerek içmek. |
| TEMHİD | (Mehd. den) Döşeme, yayma, düzeltme. * İskân etme. * Bir maddede özür, bahane beyan eylemek. * Özür sahibinin özrünü kabul ile tasdik eylemek. * Serd etme, izah etme, arz etme. * Mukaddeme yapma. Hazırlama. |
| TEMHİK | İptal etme. |
| TEMHİL | Sonraya bırakma. Mühlet verme. |
| TEMHİR | Mühürleme. |
| TEMHİS | İmtihan ve tecrübe etme. * Halâs etme. |
| TEMHİSÂT | (Temhis. C.) Tecrübeler, imtihan etmeler. |
| TEMHİZ | Doğum ağrısı çekmek. (Bak: Temahhuz) |
| TEM'İK | Yuvarlamak. |
| TEMİM | Katı, şiddetli, şedid. |
| TE'MİM | Kasdetmek. |
| TEMİME | (C.: Temâyim) Heykel. |
| TE'MİN | Güvenlik, emniyet hissi vermek. * Sağlamlaştırma, şüphe bırakmama. * Sağlamak. Kat'i vaadde bulunmak. Emn ve emân vermek. * Elde etme. |
| TE'MİNÂT | (Te'min. C.) İnandırmak ve emniyet vermek için veya muhtemel zararı ödemek için verilen söz veya para, gösterilen kefil. |
| TE'MİNEN | Te'min suretiyle. |
| TE'MİR | Emretmek. |
| TE'MİT | Zihnen tahmin etme. |
| TE'MİYE | Öpmek. |
| TEMK | Uzamak. * Yükselmek, yüce olmak. |
| TEMKİN | Ağır başlılık, usluluk. * Ölçülü hareket sâhibi. * Vakar, izzet. İktidar, kudret. * Birini bir şeye muktedir kılmak. * Kararsızlıktan kurtulup huzur ve sükuna mazhar olmak. * Tedbir, ihtiyat. |
| TEMLİE | (Mel'. den) Ağız ağıza doldurma. |
| TEMLİH | Tuzlamak. Tuza yatırmak. * Edb: Söz arasında güzel ve mazmun (nükteli, cinaslı ve güzel) söz söylemek. |
| TEMLİH | (Süryânice) El-Kayyum mânasında (Esmâ-i İlâhiyedendir). |
| TEMLİK | Mal sahibi etmek. Birine mülkü kazandırmak, sahib etmek. * Mülk olarak vermek. |
| TEMLİKEN | Mülk olarak vermek suretiyle. Temlik tarzında. |
| TEMLİS | (Melis. den) Pürüzlerini giderme. Düzleme. |
| TEMLİYE | Doldurma veya doldurulma. |
| TEMMAR | Hurmacı. Hurma satan. |
| TEMME | Tamam oldu, bitti (mânasına fiil). |
| TEMNİ' | (Mübalağa ile) Men etmek, engel olmak. |
| TEMR | Hurma. |
| TEMRE | Bir tek hurma. |
| TEMREN | Okların ucuna demir veya sarıdan takılan parçaya verilen addır. Menzil oklarına maden yerine kemik takılır ve ona da "soya" adı verilirdi. Temren ile soyanın takılışında fark vardı. Temren oka; ok ise soyaya takılırdı. |
| TEMRİ | Hurmayı seven. |
| TEMRİD | Binayı yüksek yapmak. |
| TEMRİG | Yuvarlamak. |
| TEMRİH | Hafifçe sürme. Uğuşturma. * Bulaştırmak. |
| TEMRİN | Yumuşak etme. İdman ettirme. * Tekrarlatarak çalıştırma. Egzersiz. |
| TEMRİR | Acılık verme. |
| TEMRİZ | (Maraz. dan) Zayıf gösterme. |
| TEMSİK | Cenk etmek, dövüşmek, vuruşmak. * Bir kimseye deri vermek. * Deriye renk vermek. |
| TEMSİL | Bir şeyin aynısını veya mislini yapmak. Benzetmek. Teşbih etmek. Örnek, nümune söz. (Bak: Kıyas-ı temsilî) |
| TEMSİLÂT | (Temsil. C.) Temsiller, örnekler. |
| TEMSİLÎ | Temsile dair ve müteallik. Bir şeyi göz önünde canlandıran. |
| TEMSİR | (Mısır. dan) Bir yeri şehir haline getirme. * Taklil. Azaltma. |
| TEMSİR | Birşeye göz dikip beklemek. |
| TEMSİYE | Akşamlık. * Akşamleyin bir nesne getirmek. |
| TEMŞİK | Kırmızı balçıkla renk etmek. |
| TEMŞİR | Sevinmek. * İzhâr etmek, göstermek. |
| TEMŞİT | (Muşt. dan) Tarama veya taranma. |
| TEMŞİYE(T) | (Meşy. den) Yürütme, ilerleme. * Meydana gelmesini kolaylaştırma. |
| TEMTİ' | Faydalandırma, kâr ettirme. |
| TEMTİT | "Ekber" derken bir elif fazlalaştırıp "ekbâr" demek. * Med edip çekmek. |
| TEMUÇİN | (Bak: Cengiz) |
| TEMVİH | (C.: Temvihât) Sulandırma, su katma. * Haksız bir şeyi haklı gösterme. |
| TEMVİL | (Mâl. den) Mal sâhibi etme. |
| TEMYİ' | (Mey'. den) Sıvılaştırma. Sıvı hale getirme. |
| TEMYİL | İki şey arasında mütereddit olmak, karar verememek. |
| TEMYİS | Yumuşak yapmak, yumuşatmak. |
| TEMYİZ | Bir şeyi diğerinden seçip tarif etmek, ayırmak. Seçmek. İyiyi kötüden ayırmak. * Yargıtay. * Gr: Belirsiz olan kelime ve sayıları belirli hale koymak. Meselâ: "İşrune dirhemen" (yirmi dirhem) ve "Retle zeyten" (Bir retl zeytin yağı) tâbirlerinde "dirhemen" ve "zeyten" gibi. |
| TEMYİZEN | Temyiz suretiyle. Temyiz yoluyla. Seçerek. |
| TEMZİC | Karıştırmak. Katmak. Mezcetmek. * Bir kimseye bir şey vermek. |
| TEMZİG | Ayırmak. * Dağıtmak. |
| TEMZİK | (C.: Temzikat) Yırtma, paralama, perakende etmek. |
| TEN | f. Gövde, beden, vücut. * İnsan bedeninin dış yüzü. |
| TEN'AB | Karga sesi. |
| TENABÜZ | Birbirine lâkap takıp çağırmak. |
| TENABÜZ | Ahidlerini bozmak, sözlerinde durmamak. |
| TENACİ | Fısıltı ile birbirine gizli söylemek. |
| TENACÜŞ | Satın almak. |
| TENAD | Birbirine nidâ etmek, birbirine bağırışmak. |
| TENADD | (Nudud. den) Dağılma, darmadağın ve perişan olma. * Birbirinden ürkme. |
| TENADİ | Birbirine nida etmek, çağırmak. * Bir araya toplanma. |
| TENADÜM | (Nedem. den) Birbiriyle konuşma. Sohbet. |
| TENADÜR | Azalma, nâdirleşme. |
| TENADÜS | Birbirine lâkap koyup bağırışmak. |
| TENAFFUH | şişmek. " Uf, tüf, ah ve oh" demek. |
| TENAFFUT | Çok kızma, hiddetlenme. |
| TENAFİ | Birbirine zıt ve muhâlif olma. |
| TENAFÜR | Birbirinden kaçmak. Ürkmek. * Uzağa çekilmek. * Bir mes'elenin halli için hâkime başvurmak. * Edb: Kulağa hoş gelmeyen hece veya kelimelerin bir arada bulunması. |
| TENAFÜR-Ü KULÛB | Kalblerin birbirinden nefret etmesi. |
| TENAFÜS | (C.: Tenâfüsât) Hased etme. Çekememe. |
| TENAGGUM | Şarkı söylemek. |
| TENAGGUŞ | Hareket etmek. |
| TENAHHİ | Bir yana çekilme, alarga durma. * Irak olma. |
| TENAHHUM | Tükürmek. * Asık suratlı olmak, ekşi yüzlü olmak. |
| TENAHİ | Son bulma, bitme, tükenme. * Yasağı kabul ile geri durmak. |
| TENAHNUH | Öksürerek boğazını açmak, öksürmek. Öhö öhö demek. * Fık: Zaruret olmasa bu öksürük namazı bozar. |
| TENAHÜD | Tevzi etmek, dağıtmak. * Hediye vermek, atâ etmek. |
| TENAİ | Uzaklık. |
| TENAKKİ | Muhayyer olmak. |
| TENAKKUB | Nikab örtünmek, yüze peçe örtmek. |
| TENAKKUL | (Nukl. den) Bir yerden başka bir yere geçme. * Nakletme. * Bir makamdan başka makama intikal etme. |
| TENAKKUR | Müçtemi olmak, içtima etmek, toplanmak. |
| TENAKKUS | Eksilmek. |
| TENAKKUT | (Nokta. dan) Benek benek olma. Nokta nokta olma. |
| TENAKKUZ | Halâs olmak, kurtulmak. |
| TENAKKUZ | Kırılmak. * Bozulmak. |
| TENAKUS | Noksanlaşmak. Azalmak. Eksilmek. |
| TENAKUSÂT | (Tenakus. C.) Eksilmeler, azalmalar. |
| TENAKUZ | Sözün birbirini tutmaması. Konuşmada beyan edilen söz ve fikirlerin birbirine zıt olması. * Man: İki şeyin birbirine nakiz olması. Bir şeyin nakizi, o şeyin ref'inden (kaldırılmasından) ibarettir. |
| TENAKUZÂT | (Tenakuz. C.) Tenakuzlar. |
| TENAKÜH | Nikâhlanmak. |
| TENAKÜR | Bilmezlikten gelmek. Tecâhül etmek. * Birbirine adâvet etmek. |
| TENANİR | (Tennur. C.) Ocaklar, fırınlar, tandırlar. * Su pınarları. |
| TENA'NU' | Uzak olmak, uzaklaşmak. |
| TEN-ASAN | f. Rahatını düşünen adam. |
| TENASİ | Unutmuş görünmek. Unutmak. Kendini unutmuş gibi göstermek. (Gaye-i hayal olmazsa veyahut nisyân veya tenâsi edilse; ezhân enelere dönüp etrafında gezerler. M.) (Bak: Vicdan) |
| TENASİ | Birbirinin nâsıyesine yapışmak. * Birbiri karşısına düşmek. |
| TENASSÜB | Dikilip durma. |
| TENASSUH | Nasihat almak, aklı başına gelmek. * Başkası hakkında iyilik istemek. |
| TENASSUK | Nizâmına koyma, tertib etme, düzenleme. |
| TENASSUR | Nasrânileşme. Hıristiyan dinine girme. |
| TENASUF | Yarıya bölmek. |
| TENASUH | Birbirine nasihat etme. |
| TENASUK | Nizam üzere dizilme. |
| TENASUR | Yardımlaşma. Karşılıklı yardım etme. * Haberler birbirini tasdik eylemek. |
| TENASÜB | Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma. * Nisbet, kıyas. * İki adet birbirine nisbet edilerek yapılan hesap usulü. * Edb: Mânaca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek maksadı ile zikretmek. |
| TENASÜH | İslâmdan hariç olan batıl bir fırkaya göre, ruhun bir bedenden başka birinin bedenine intikâl eder diye olan batıl inanışları. * Miras sahibinin ölümü ile malının vârisine geçmesi. (Bak: Mumya) |
| TENASÜH-VÂRİ | f. Tenasühe benzer bir surette. |
| TENASÜL | Türemek. Nesil yetiştirmek. Üremek. Birbirinden doğup türemek. |
| TENASÜLÂT | (Tenasül. C.) Çoğalma. Tenâsüller. Üremeler. |
| TENASÜR | Saçılma, serpilme, püskürme. |
| TENAŞİR | Acemi yazısı, çocuk yazısı. |
| TENAŞÜD | Birbirine şiir okuma. |
| TENAŞÜR | Dağılmak. |
| TENATTU' | Çok arıtmak. * Ayırmak. |
| TENATTUF | Küpe takma. |
| TENATTUS | Dikkatle tecessüs etmek, araştırmak. * Ayırmak. |
| TENATUH | (Hayvanların) birbirlerine süsüşme (si). * Birbirine başla vurmak. |
| TENATÜC | Neticelenme. Birbirini netice vermek. |
| TENATÜL | Birbirine muhâlif olmak, ters olmak. |
| TENA'UL | Nâlin giymek. |
| TENA'UM | Nimetlenme, bolluk içinde yaşama. |
| TEN-AVER | (C.: Ten-âverân) f. Vücutlu, etine dolgun. |
| TENAVÜB | Nöbetleşme. Nöbet ile çalışma. Münâvebe. |
| TENAVÜL | Bir şeyi alma. * Yemek yeme. * Bahşiş ve ihsanda bulunma. |
| TENAVÜM | Yalandan uyur gibi görünme. |
| TENAVÜR | İri vücutlu kişi, iri yarı kimse. |
| TENAVÜŞ | (Tenâvül mânasındadır) El atmak, el sürmek. |
| TENAVÜŞ | Aşağı tutmak. * Sonraya bırakmak, tehir etmek. * Alıp yemek. |
| TENAYÜB | Nöbetleşmek. |
| TENAZU' | Kavgalaşmak, çekişmek. Birbirine husumet etmek. |
| TENAZUK | Birbirine öğretmek. |
| TENAZUL | Birbiri ile oklaşmak. |
| TENAZUR | Birbirine karşı olmak. Simetri hâli. * Bakışmak. Bir iş hususunda birbirine bakmak. |
| TENAZURÎ | Simetrik. |
| TENAZÜK | Birbirine süngü ile vurmak. |
| TENAZÜL | Yayan olarak vuruşmak. |
| TENAZZÜF | Pâklanma, temizlenme. |
| TENAZZUH | Bulaşmak. |
| TENAZZUR | Dikkatle bakarak düşünme. Düşünerek dikkatle bakma. |
| TENBAL | Kısa boylu, bodur adam. |
| TENBAN | f. Don, iç donu. |
| TENBEL | (Tembel) f. Üşenen, üşengeç. * İşte ağır, davranan ağır yürüyen, ağır hareketli. |
| TENBEL-HÂNE | f. Memurları iş görmez olan dâire; fertleri tenbel olan ev. Tenbeller yuvası. |
| TENBELİT | f. Hayvan yükü. Küçük yük. |
| TENBİE | Haber vermek. |
| TENBİH | (C.: Tenbihât) Göz açtırmak. * Gafletten ikaz etmek. Faaliyetini arttırmak. * Sıkı emir vermek. * Bir işin yapılacağı hakkında yapılan nasihat. |
| TENBİHÂT | (Tenbih. C.) Tenbihler. İkaz etmeler. |
| TENBİK | Ağaçları aynı hizâda dikmek. |
| TENCİC | Şâd etmek. Sevindirmek. |
| TENCİD | Evin içini nakışlı bezlerle süslemek. * Kahraman yapmak. |
| TENCİM | Yıldız ilmi ile uğraşmak. Yıldızların hareketlerinden mâna çıkarmağa çalışmak. |
| TENCİR | Korkutmak. |
| TENCİS | (Necâset. den) Pisleme, murdarlaştırma, pis etme. |
| TENCİYE | (Necât. dan) Kurtarma. |
| TENCİZ | Sona erdirme. Sonuçlandırma, neticelendirme. * Sözünü yerine getirme. |
| TENDİD | Meşhur etmek. |
| TENDİF | Yün ve pamuk atmak. |
| TENDİYE | Islatma, nemleme. |
| TEN-DÜRÜST | f. Sağlam vücutlu, kuvvetli. Vücudu sağlam olan. |
| TENE | f. Gövde, beden, cüsse, vücut. * Örümcek ağı. |
| TENEBBİ | (Nübüvvet. den) Peygamberlik iddiasına kalkışma, peygamberlik dâvasında bulunma. |
| TENEBBU' | Az az işlemek. * Yerden kaynama. Nebean etme. |
| TENEBBÜ' | (Nübüvvet. den) Peygamberlik iddiasına kalkışma. |
| TENEBBÜH | Uyanmak. Kendine gelmek. Aklını başına getirmek. |
| TENEBBÜT | Büyümek. Yerden çıkıp biten nebat gibi yetişmek. |
| TENECCÜC | Çok olmak. * Zayıflamak, süst olmak. * Aşağı gelmek. * Geniş yer tutmak. |
| TENEDDİ | Gamkin ve üzüntülü olmak. |
| TENEDDUH | Koyunun otlamaktan semiz ve besili olması. |
| TENEDDUS | Çıkmak, huruç etmek. |
| TENEDDÜB | (Nedbe. den) (Yara) kapanma. |
| TENEDDÜD | Halk içinde meşhur olmak. |
| TENEDDÜM | (Nedâmet. den) Pişman olma, pişmanlık duyma, nedâmet etme. |
| TENEDDÜS | Toprağa gömülmek. |
| TENEFFU' | (C.: Teneffuât) Faydalanma, menfaatlenme. |
| TENEFFUH | (Nefh. den) Kabarma, şişme. * Urlanma. * Üflenerek şişme. |
| TENEFFUH | Boş lâflarla gururlanma. |
| TENEFFUT | (El) Kabarmak. |
| TENEFFÜL | Nâfile namaz kılma veya oruç tutma. |
| TENEFFÜR | Çekinme. Kaçınma. Nefret etme. İğrenme. |
| TENEFFÜS | (Nefes. den) Nefes, soluk alma. Dinlenme. * Tan yeri ağarma. * Deniz suyunun sahile vurması. * Üfürmek. * Okullarda ders araları verilen dinlenme. |
| TENEFFÜSÂT | (Teneffüs. C.) Teneffüsler. |
| TENEFFÜZ | (Nefz. den) Nüfuz sahibi ve sözü geçer olma. |
| TENEHHUS | Kadınların kaşlarını ve yüzlerindeki kılları yolmaları. |
| TENEHNÜH | Nefsini menetmek. Nefsinin isteklerine engel olmak. |
| TENEKKUB | Nikab örtmek. Nikablanmak, peçelenmek. |
| TENEKKÜR | (Nekr. den) Kendini bildirmeme. Tanınmıyacak kılığa girme. |
| TENEKKUS | Rücu' etmek, geri dönmek. |
| TENEKKÜS | (Nüks. den) Başaşağı olma. |
| TENEMMUS | Cınbızla yüzden kıl yolmak. |
| TENEMMÜL | (Neml. den) Karınca gibi kaynama. * Vücudun bir tarafı, bir organı uyuşup karıncalanma. |
| TENEMMÜR | Birisini korkutmak için gürültü yapmak, gürültülü ses çıkarmak. * Uzun uzun bağırmak. * Kaplan huylu olmak. Kaplanlaşmak. |
| TENEMMÜV | (Nümüvv. den) Gelişip büyüme. |
| TENESSUH | Eşsiz, çok güzel ve çok az bulunur olma. |
| TENESSÜK | İbadet etmek. |
| TENESSÜM | (Nesim. den) Havayı teneffüs etme. * Güzel kokular kokutmak. * Haber erişmek. |
| TENESSÜR | Dağılma, saçılma, yayılma, serpilme. |
| TENEŞŞİ | Neşvelenme, sarhoş olma. |
| TENEŞŞUT | (Neşat. dan) Ferahlanma, keyiflenme. |
| TENEŞŞÜB | Bir şeye ilişip tutulma. |
| TENEŞŞÜD | Bir haberi veya bir şeyi öğrenmek için insanların farkına varamıyacağı şekilde nezâketle soruşturma. |
| TENEŞŞÜF | (Suyu veya rutubeti) çekme, emme. |
| TENEVVUK | Tabiat, huy. * Hâtır. * Bir işte mübalağa etmek. |
| TENEVVÜ' | (C.: Tenevvüât) Çeşitlenmek, çeşit çeşit olmak. |
| TENEVVÜB | Katran ağacı. |
| TENEVVÜH | (Nevha. dan) Ölüye feryad ederek ağlamak. * Sarkıp sallanıp öteberi hareket etmek. |
| TENEVVÜM | Uyuklama, pinekleme. |
| TENEVVÜME | (C.: Tünüm) Kırlarda yetişen küçük yemişli bir ağaç. |
| TENEVVÜR | Parlama, ışıldama. * Bir şey hakkında bilgi sahibi olma. * Münir ve münevver olmak. Aydın olmak. Nurlanmak. |
| TENEVVÜS | Tereddüt etmek, karar verememek. |
| TENEVVÜŞ | Evmek, acele etmek, sür'at. |
| TENEZZEHE | Noksan sıfatlardan uzak (meâlinde Allah C.C. için söylenen duâdandır.) |
| TENEZZİ | Evmek, sür'at, acele etmek. |
| TENEZZÜH | Uzaklaşmak. * Gezinti. Bağ ve bahçe gibi yerlere gam ve kederi izale için çıkmak. * Kusur, pislik ve ayıptan uzak olmak. |
| TENEZZÜH-Ü ZÂTÎ | Zata mahsus tenezzüh. Yani zatının bütün noksan sıfatlardan, kusurlardan temiz ve uzak oluşu.(Zât-ı Vâcib-ül Vücud'un vücub-u vücuduna ve kudsiyetine lâyık bir tarzda ve istiğna-i zâtîsine ve gınâ-i mutlakına muvafık bir surette ve kemâl-i mutlakına ve tenezzüh-ü zâtîsine münâsib bir şekilde, hadsiz bir şefkat-i mukaddese ve nihayetsiz bir muhabbet-i münezzehesi vardır. M.) |
| TENEZZÜL | (C.: Tenezzülât) İnme, düşme. Aşağılama. * Gönül alçaklığı. Karşısındakinin seviyesine göre tevâzu ile konuşmak. * Yavaş yavaş inmek. Mekânını yukarıdan aşağıya nakletmek. |
| TENEZZÜL-Ü EMTAR | Yağmur yağması. Yağmur katrelerinin inişi. |
| TENEZZÜLÂT-I İLÂHİYE | Cenab-ı Hakk kelâmiyle, kullarının anlayış seviyelerine göre konuşması ve derin hakikatları, anlıyabilecekleri ifadelerle beyan etmesi. |
| TENEZZÜLEN | Alçak gönüllülükle, tevâzu ve mahviyet içinde, kibirsizlikle. |
| TENEZZÜL | Hasis ve cimri olmak. * Asılsız olmak. |
| TENEZZÜR | Korkmak. * Adak adamak, nezretmek. |
| TENFİH | (C.: Tenfihât) (Nefh. den) Üfleyip şişirme. * Çok üfleme. |
| TENFİH | Yorma, güçsüz bırakma. |
| TENFİL | Ziyade etmek, çoğaltmak. * Kandırmak. |
| TENFİR | (Nefret. den) Ürkütme, korkutma. * Nefret ettirme. * Mekruh ve müstehcen isim takma. * Galibiyetle hükmetme. * (Nefir. den) Asker toplama. |
| TENFİS | (C.: Tenfisât) (Nefes. den) Nefeslendirme, soluklandırma, ferahlandırma. |
| TENFİŞ | (C.: Tenfişât) Pamuk gibi atma. Yün ditme. |
| TENFİT | Çok kaynatmak. * Neftlemek. |
| TENFİZ | Sıçratma. Sıçramaya zorlama. |
| TENFİZ | İnfaz etmek. Hükmünü yürütmek. * İçinden geçirmek ve öteye çıkarmak. |
| TENFİZ-İ AHKÂM | Hükümleri yürütmek, kanunları tatbik etmek. |
| TENFİZ | Silkmek. * Saçmak, dağıtmak. |
| TENG | f. Dar, sıkıntılı, melul, kederli. * Kıtlık. |
| TENGÇEŞM | f. Açgözlü. |
| TENGDİL | (C.: Tengdilân) f. Yüreği dar. İçi sıkıntılı. |
| TENGÎ | f. Darlık. * Züğürtlük. |
| TENGİS | (Nags. dan) Hayatını tasalı, kederli kılmak. |
| TENGİZ | Zindeliği sarsılma, zindeliğini sarsma. |
| TENGNA | f. Dar yer. Geçit, boğaz. Sıkıntılı yer. * Mezar. |
| TENHA | f. Boş yer. Kimsesiz yer. * Yalnız, tek. |
| TENHANİŞİN | f. Tek başına oturan. Yalnız oturan. |
| TENHAREV | f. Yalnız giden. |
| TENHAYÎ | f. Yalnızlık, ıssızlık, tenhalık. |
| TENHIYE | Irak etmek, uzaklaştırmak. * Gidermek. * Silkmek. * Çıkarmak. |
| TENHİB | Suya gayet yakın olmak. |
| TENHİL | Elek ile eleme. |
| TENHİYE | İçinde suyu az olan çukur. |
| TE'NİB | Ayıplamak. * İncitmek. |
| TENİDE | f. Örümcek ağı. * Örülmüş, dokunmuş. |
| TEN'İL | Nallama, nallanma. |
| TEN'İM | Nimetlendirmek. Bolluk içinde olmak. Rahat ve refah kılmak. * "Neam" diye cevap vermek. |
| TE'NİS | Bir kelimenin sonuna te'nis alâmeti olan ( ) ilâve ederek müennes yapmak. |
| TE'NİS | Ürkekliğini gidermek. Alıştırmak. * Bir hayvanı terbiye ederek işe yarar hale getirmek. |
| TE'NİS-İ EZHAN | Zihinleri alıştırmak, anlayışı kolaylaştırmak. |
| TEN'İŞ | Yukarı kaldırma. |
| TENİZE | Uç, etek. |
| TENİZE-İ KÛH | Dağ eteği. |
| TENKIYE | Tıb: Şırınga âleti. * Temizleme, tathir. |
| TENKİB | Dolaşıp gezmek. * Ticaret yapmak. Tefahhus etmek. * İnceden inceye araştırmak. |
| TENKİB | Dönmek veya döndürmek. |
| TENKİD | Bir kimse veya şeyin iyi veya kötü taraflarını bulup meydana çıkarmak.Tenkid yapıcı veya yıkıcı olabilir. Tenkitten maksat, doğrunun ve yanlışın iyi niyetle ortaya konulması, hakikate ulaştıracak yolun ve imkânların gösterilmesidir. Sadece yanlışı söylemek, doğruyu göstermemek yıkıcı bir tenkiddir. Tenkid edenin, tenkid edeceği mesele hakkında bilgili olması gerekir. Tenkide his, ihtiras, menfaat, peşin hüküm araya girmemeli, tenkid konusunda Hz. Ali'nin (R.A.) şu sözünü unutmamalıdır: "Sen hakikatı insanla bilemezsin, önce hakikatı tanı, sonra ehlini de tanırsın." (Bak: Gıybet) |
| TENKİH | Nikâh etmek, nikâhlanmak. |
| TENKİH | Araştırıp, dikkat edip bir şeyin sonuna hakikatına ermek. * Bir şeyin fazla ve gereksiz kısımlarını çıkarıp kısaltarak düzeltmek. * Temizlemek. * Bütçe tanzimi için maaşları azaltmak. |
| TENKİH-ÜL MENAT | Menatın, yani illetin ayıklanması. Usul-ü Fıkhın kıyas bahsine ait bir ıstılahtır. Kıyasın dört rüknünden biri olan illetin, diğer benzeri hususiyetlerden ayıklanmasıdır. Şöyle ki: Şâri (Allah C.C.) bir hükmü bir sebebe bina eder. Fakat o illetle beraber hükme te'siri olmayan birçok özellikler de bulunur. Bu yabancı özellikleri ayıklamak ve esas sebebi meydana çıkarmak gerektir. İşte bu, bir tenkih-ül menat çalışmasıdır. |
| TENKİL | Uzaklaştırmak. Tepeleyip sindirmek. * Başkalarına ders ve ibret olacak şekilde ceza vermek. Rezil ve rüsvay eylemek. * Zincire vurmak. |
| TENKİLÂT | (Tenkil. C.) Örnek olacak biçimde cezâlandırmalar. * Düşmanları tepelemeler. * Uzaklaştırmalar. |
| TENKİL | Mübâlağa ile nakletmek. |
| TENKİR | Tanınmayacak bir hale koymak. * Gr: Bir ismi harf-i tarifsiz kullanarak belirsiz yapmak. Gayr-i muayyen veya gayr-i mahdut kılmak. |
| TENKİR | Sıçratmak. * Ok çevirmek. |
| TENKİS | Noksanlaştırmak. Azaltmak. İndirmek. |
| TENKİSÂT | (Tenkis. C.) Tenkisler, eksiltmeler, indirmeler, azaltmalar. |
| TENKİS | Başaşağı etme. Sernigun etme. * Boşaltma. |
| TENKİS | Divite mürekkep koymak. |
| TENKİS | Evmek, acele etmek, sür'at. |
| TENKİŞ | (C.: Tenkişât) (Nakş. dan) Nakşetme, nakışlama, işleme, resim yapma. |
| TENKİT | Noktalamak. Yazıda nokta, virgül gibi işaretler koymak. |
| TENKİT | Temizleme, fenasını atma. |
| TENKİZ | İnkaz etmek, kurtarmak. Kurtarılmak. |
| TENMİK | (Nemk. den) Yazma. Yazılma. * Güzel yazı ile yazma. |
| TENMİYE | (Nemâ. dan) Büyütmek. Yetiştirmek. Artırmak. Bereketlenmek. * Fesad veren haber yetiştirmek. * Ateş içine odun atmak. |
| TENNUB | Katran ağacı. |
| TENNUR | (C.: Tenânir) Tandır. * Fırın. |
| TENPERVER | f. Rahatına düşkün. Tembel. Vücudunu beslemek telâşesinde olan. |
| TENSİB | Uygun görmek. Münasib kılmak. |
| TENSİF | İkiye bölmek. |
| TENSİK | Nizam üzere dizmek. Nizâma koymak. * Edb: Bir ibârede zikredilecek birkaç şeyi sırasıyla irad eylemek. Sıra tertibi ile mânâ yükselirse tensik-i irtifâî, alçalırsa tensik-i inhitatî denir. |
| TENSİKAT | (Tensik. C.) Islahat. Düzen ve nizama koymalar. |
| TENSİL | Halâs olmak, kurtulmak. |
| TENSİL | (Kuş ve diğer hayvan) tüylerini yeleklerini, yününü ve kılını döküp kavlamak. |
| TENSİR | Serpme, saçma. |
| TENSİS | (C.: Tensisât) Tedkik ederek karar verme. |
| TENSİYE | Unutturma. |
| TENŞİB | Saplama, sokma. * Rüzgâr esme. |
| TENŞİF | (C.: Tenşifât) Suyu veya rutubeti emdirme. Sünger veya bez ile suyu alıp kurulama. * Ter kurulama. |
| TENŞİM | Bir işe başlama. * (Et) bozulup kokma. |
| TENŞİR | Açıp yayma. Serpme. |
| TENŞİT | (C.: Tenşitât) (Neşât. dan) Keyiflendirme, şenlendirme. |
| TENŞİYE | Beslemek, terbiye etmek. * Uzatmak. |
| TENŞÛY | f. Ölü yıkayıcı. * Teneşir. |
| TENTE | f. Örümcek ağı. |
| TENTENE | İplik gibi şeylerle örülmüş delikli bez, perde v.s. Dantela. |
| TENTİF | Mübâlağa ile yolmak. |
| TENUFE (TENUFİYE) | (C: Tenânif) Helâk olacak yer. * Sahra. * Yazı. |
| TENUK | (Tenuka, Tenukıye) : Helâk olacak yer. * Sahra. * Yazı. |
| TENU-MEND | f. Gövdeli, iriyarı, vücutlu kimse. |
| TENÜK | f. Dayanıksız, kuvvetsiz, zayıf. * İnce, rakik, nârin. * Az, hafif. * Yumuşak. |
| TENÜK-HAVSALA | f. Sabırsız adam, tahammülsüz kimse. |
| TENÜK-RU | f. Yüzü yumuşak olan kimse, yüzü yumuşak adam. |
| TENVAT | Atın yanına asılan şeyler. |
| TENVİ' | (C.: Tenviât) (Nev'. den) Çeşitlendirme, nevilendirme, türlü türlü etme. |
| TENVİC | Borç edinmek. |
| TENVİH | Sulandırma. * Yaldızlama. * Haksız bir şeyi yapmacık şeylerle süsleyip haklı gösterme. * Başka bir madeni, altın veya gümüş suyuna daldırma. * Bir kimsenin nâmını, şânını yükseltme. |
| TENVİK | (Deve) Zayıflamak. |
| TENVİL | Atâ, bahşiş, hediye. |
| TENVİM | Uyutmak. Hipnotize etmek. Birisini uyur bulmak. |
| TENVİMÂT | (Tenvim. C.) Uyutmalar veya uyutulmalar. |
| TENVİN | Gr: Kelimenin sonunu "en, in, ün" diye okumak. Veya öyle okutan işaretin adı. |
| TENVİN-İ TENKİR | Kelimenin belirsizliğine işaret olan tenvin işareti. Harf-i tarifsiz kelime tenvin kabul ettiğinden yani, nekre olduğundan tenvinli olan harfin durumu. |
| TENVİR | (C.: Tenvirât) Aydınlatma. * Bir şey hakkında bilgi verme. Bir şeyi münevver kılma. |
| TENVİRÂT | (Tenvir. C.) Aydınlatmalar, ışıklandırmalar. Tenvir etmeler. |
| TENVİŞ | Ziyafete davet etmek. |
| TENVİT | Niyet etmek. |
| TENVİYE | Niyet etmek. |
| TENYİR | Beze ve kumaşa işaret koymak. |
| TENZEDE | f. Sessiz, sâkin, susmuş. |
| TENZİH | Suç ve noksanlıktan uzak saymak. Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) her çeşit kusur, noksan, şerik gibi hallerden uzak bilip söylemek. * Kabahati yok olduğu anlaşılmak ve onu ifade etmek. |
| TENZİHEN | Tenzih ederek. Tenzih etmekle. |
| TENZİHEN MEKRUH | Nehyine dair şer'î bir delil olmamakla beraber işlenmesi kerih görülen iş. (Helâle yakın iş) |
| TENZİK | (At) ayaklarını yukarı kaldırmak. |
| TENZİL | Bir şeyin bir miktarını çıkarmak. * İndirmek, indirilmek, indirilen. Aşağı indirmek. * Kur'an-ı Kerim'in vahiy vasıtası ile Peygamberimize (A.S.M.) indirilmesi. Tedricen indirme. (Birden indirmeye inzal, parça parça indirmeye de tenzil denir.) |
| TENZİLÂT | (Tenzil. C.) Fiat indirme. İskonto. |
| TENZİR | (İnzâr. dan) Olacak bir hâdiseyi haber vererek korkutma. (Müjdenin zıddı) |
| TENZİYE | Sıçramak. * Üstüne binmek. |
| TEOKRASİ | (Fr: Theocratie) Din hükümlerine göre idare edilen ve dinî esaslara bağlı olan idare şekli. Allah namına papazlar idaresi.(Bu kelime, İslâm memleketlerinde: Şeriat hükümleriyle devleti idare etmek mânasında kullanılır. Avrupa memleketlerinde ise, "Allah nâmına papazlar idaresi" mânasına gelir. Hatta 1304'de basılan Kamus-u Fransavî'de: "Kanun-u İlâhî ile ve sıfat-ı ruhaniyetle icra olunan hükümet" şeklindeki ifadesiyle, bu iki mânaya işaret edilmiştir. Fakat İslâm ve İsevî milletlerinde teokrasinin ifade ettiği mânada ilmî ve ehemmiyetli bir fark vardır. Şöyle ki:Hristiyanlıkta velediyet akidesi ekseriyetçe kabul edildiğinden papaz, Allah'ın mutlak vekili ve İlâhî kudsiyete sahip addedilmiştir. Buna göre papaz; murakabe edilmez ve kimseye karşı da mes'ul değildir.İslâmiyette ise: İdareci, şer'î kanunlara karşı mes'ul olduğu gibi; halkın idareciye itaat etmesi de, idarecinin Allah'ın kanunlarına bağlılığı nisbetindedir.Bütün milletlerde kelimenin ifade ettiği müşterek mâna ise; şahıslar tarafından İlâhî ve dinî hâkimiyeti icra etmektir.) |
| TEOKRAT | Fr. Dinî, İlâhî. Teokrasi taraftarı olan. |
| TEOKRATİK | Fr. Teokrasi sistemi. (Bak: Teokrasi) |
| TEOLOJİ | Fr. Fls: Cenab-ı Hakk'ın varlığı, birliği, sıfat ve isimleri ve hususiyetleri hakkındaki ilim. İlâhiyat. |
| TEPİDE | f. Rahatsız, sıkıntıda. |
| TER | f. Rutubetli, ıslak, yaş. * Taze. |
| TERABBU' | Bağdaş kurarak rahatça oturma. |
| TERABBUS | (Tarabbus) Durup bekleme. |
| TERA'BUZ | Noksan etmek. * Zayıflatmak. |
| TERACİM | (Teracüm) (Tercüme. C.) Tercüme edilmiş olanlar. Tercümeler. |
| TERACU' | (Rücu. dan) Bir yere veya bir kimseye dönme. * Birinden ayrılma. * Dönme, vazgeçme. |
| TERACÜM | Taşla atışmak. |
| TERAD | Birbirini reddetmek. |
| TERADÜF | Birbiri peşinden gitmek. * Edb: İki veya daha fazla kelimenin aynı mânada olması. |
| TERAFU' | (Ref'. den) Duruşmaya girme. |
| TERAFUK | Arkadaş olma. * Yardımlaşma, yardım etme. |
| TERAFÜD | Birbirine yardım etme. Yardımlaşma. |
| TERAGGUM | Gadap etmek, hiddetlenmek, kızmak. |
| TERAH | Gam, keder, acı. |
| TERAHHUL | (C.: Terahhulât) Göç etme. Bir yerden bir yere göçme. * Yola çıkma. * Menzile konma. |
| TERAHHUM | Merhamet etme, acıma. Şefkatte bulunma, esirgeyip besleme. |
| TERAHHUMÂT | (Terahhum. C.) Acımalar, merhamet etmeler. |
| TERAHHUMEN | Acıyarak, merhamet ederek. |
| TERAHHUS | İzinli ve müsaadeli olma. Ruhsat bulma. * Ucuzlama. |
| TERAHİ | İşde gayretsizlik, gevşeklik, ihmal. * Uzaklaşma. * Sonraya bırakma. * Gecikme, geç kalma. * Geri durma, geri çekilme. |
| TERAHÜN | Karşılıklı olarak rehin vermek. |
| TERAÎ | Aynaya bakma. * Birbirini görmek ve görüşmek. Bir fikir hakkında mukabil görüş, endişe mülâhaza eylemek. * Hurmanın kuruyup renginin belli olması. |
| TERAÎ | Çayıra çıkma. Otlama. |
| TERAİB | (Teribe. C.) Tıb: Göğüs kemikleri. Kaburga kemikleri. Gerdanlık yeri. |
| TERAK | f. Yarık, çatlak. * Gürültü, çatırdı. |
| TERAKİB | (Terkib. C.) Terkibler. * Gr: İki veya daha çok kelimeden meydana gelen birleşik kelimeler. Tamlamalar. |
| TERAKKİ | İlerleme. Yukarı çıkma, yükselme. * Artma, çoğalma. * Bilgi ve medeniyetçe yükseliş.(Terakkimizin şartı: 1- Mesailerin tanzimi 2- Emniyet 3- Teavün düsturunun teshilidir.) (H.Şâmiye) |
| TERAKKİCU | f. Terakki isteyen, terakki taraftarı. |
| TERAKKİPERVER | f. Terakkiyi seven. İlerlemeyi seven. |
| TERAKKİŞİKEN | f. Terakkiyi kıran, ilerlemeyi önleyen, terakkinin aleyhinde bulunan. |
| TERAKKİYÂT | (Terakki. C.) Terakkiler. Yükselişler. İlerlemeler.( $ Hazret-i Âdem Aleyhisselâm'ın dâva-yı hilâfet-i kübrâda mu'cize-i kübrâsı, talim-i esmâdır" diyor. İşte sair enbiyanın mu'cizeleri, birer hususi hârika-i beşeriyeye remzettiği gibi, bütün enbiyanın pederi ve divan-ı nübüvvetin fatihası olan Hazret-i Âdem Aleyhisselâm'ın mu'cizesi umum kemâlât ve terakkiyat-ı beşeriyenin nihayetlerine ve en ileri hedeflerine sarahate yakın işaret ediyor. Cenab-ı Hak (Celle Celâlühü), mânen şu âyetin lisan-ı işaretiyle diyor ki: "Ey benî-Âdem! Sizin pederinize, melâikelere karşı hilâfet dâvasında rüçhaniyetine hüccet olarak, bütün esmâyı tâlim ettiğimden, siz dahi, mâdem O'nun evlâdı ve vâris-i istidadısınız. Bütün esmayı taallüm edip, mertebe-i emânet-i kübrâda, bütün mahlukata karşı, rüçhaniyetinize liyâkatınızı göstermek gerektir. Zira kâinat içinde, bütün mahlukat üstünde en yüksek makamata gitmek ve zemin, gibi büyük mahlukatlar size musahhar olmak gibi mertebe-i âliyeye size yol açıktır. Haydi ileri atılınız ve birer ismine yapışınız, çıkınız!... Fakat sizin pederiniz, bir def'a şeytana aldandı, cennet gibi bir makamdan ruy-i zemine muvakkaten sukut etti. Sakın siz de terakkiyatınızda şeytana uyup Hikmet-i İlâhiyyenin semâvâtından, tabiat dalâletine sukuta vasıta yapmayınız. Vakit bevakit başınızı kaldırıp Esmâ-i Hüsnâma dikkat ederek, o semâvâta uruc etmek için fünunuzu ve terakkiyatınızı merdiven yapınız. Tâ fünun ve kemâlâtınızın menbâları ve hakikatları olan Esmâ-i Rabbâniyyeme çıkasınız ve o esmânın dürbünüyle, kalbinizle Rabbinize bakasınız...Bir nükte-i mühimme ve bir sırr-ı ehemm şu âyet-i acibe, insanın câmiiyet-i istidadı cihetiyle mazhar olduğu bütün kemâlât-ı ilmiye ve terakkiyat-ı fenniye ve havârık-ı sun'iyeyi "Tâlim-i Esmâ" unvaniyle ifade ve tabir etmekte şöyle lâtif bir remz-i ulvi var ki: Herbir kemâlin, herbir ilmin, herbir terakkiyatın, herbir fennin bir hakikat-ı âliyesi var ki; o hakikat, bir ism-i İlâhîye dayanıyor. Pek çok perdeleri ve mütenevvi tecelliyatı ve muhtelif daireleri bulunan o isme dayanmakla o fen, o kemalât, o san'at; kemâlini bulur, hakikat olur. Yoksa yarım yamalak bir surette nâkıs bir gölgedir...Meselâ: Hendese bir fendir. Onun hakikatı ve nokta-i müntehâsı, Cenab-ı Hakk'ın "İsm-i Adl ve Mukaddir" ine yetişip, hendese âyinesinde o ismin Hakimane cilvelerini haşmetiyle müşahede etmektir.Meselâ: Tıbb bir fendir, hem bir san'attır. Onun da nihayeti ve hakikatı; Hakîm-i Mutlak'ın "Şâfi" ismine dayanıp, eczahane-i kübrası olan ruy-i zeminde Rahimane cilvelerini, edviyelerde görmekle, tıbb kemâlâtını bulur, hakikat olur.Mesela: Hakikat-ı mevcudattan bahseden Hikmetü'l-Eşyâ, Cenab-ı Hakk'ın (Celle Celâluhu) İsm-i Hakîm'inin tecelliyat-ı kübrasını, müdebbirane, mürebbiyane eşyada, menfaatlarında ve maslahatlarında görmekle ve o isme yetişmekle ve ona dayanmakla şu hikmet hikmet olabilir. Yoksa, ya hurafâta inkılâb eder ve malâyaniyat olur veya felsefe-i tabiiye misillü dalâlete yol açar.İşte sana üç misal!... Sâir kemalât ve fünunu bu üç misale kıyas et. İşte Kur'an-ı Hakîm şu âyette beşeri şimdiki terakkiyatında pek çok geri kaldığı en yüksek noktalara, en ileri hududa, en nihayet mertebelere, arkasına dest-i teşviki vurup, parmağıyla o mertebeleri göstererek: "Haydi arş ileri" diyor. S.) (Bak: Medeniyet) |
| TERAKKU' | Sıkıntı ve emek ile kazanma. |
| TERAKKUB | Bekleme, gözetleme, yol gözleme. * Ümit etme. * Muntazır olma. |
| TERAKKUBÂT | (Terakkub. C.) Gözetlemeler, beklemeler. |
| TERAKKUD | Acele etmek. |
| TERAKKUK | Merhamete gelme, acıma. |
| TERAKKUS | Raksetme, dansetme. * Devamlı aşağı inip yukarı çıkma. |
| TERAKRUK | Parlama. Işıklı olma. |
| TERAKUS | Karşılıklı olarak oynaşıp raksetme. |
| TERAKÜB | Birbirine bağlanıp kenetlenme. * Birbirinin üzerine binme. |
| TERAKÜL | Vuruşmak, döğüşmek. |
| TERAKÜM | Birikme, yığılma. * Birbiri üzerine sıkışma. |
| TERAKÜMÂT | (Teraküm. C.) Toplanmalar, yığılmalar, birikmeler. |
| TERAMİ | Oklaşmak, karşılıklı olarak ok atışmak. |
| TERANE | Edb: Rübâinin başka bir ismi. * Terennüm. Nağme, âhenk, makam. * Bir şiiri makam ile okuma, şarkı söyleme. |
| TERANEKÂR | f. Terennüm eden. Öten, ötücü. |
| TERANEPERDÂZ | f. Makamla şarkı söyliyen. |
| TERANESÂZ | f. Öten, ötücü. |
| TERANEZÂR | f. Ahenkli ve cümbüşlü yer. |
| TERANEZEN | f. Şarkı söyleyen. |
| TERANİ | (Reeye. den) Sen beni görürsün veya görüyorsun (mânasına fiil). |
| TERARİH | (Türrehe. C.) Saçmasapan ve mânâsız sözler. |
| TERA'RU' | Deprenmek. * Büyümek. * Çocuğun hareket etmesi. |
| TERASET | Kalkancılık. |
| TERASUF | (Kaldırım taşları biçiminde) birbirine yanaşarak sıkışma, istif olma. |
| TERASÜL | (C.: Terasülât) Haberleşme, mektublaşma. |
| TERATİR | Büyük işler. |
| TERA'UD | (Ra'd. dan) Titreme. |
| TERAVET | Tazelik. (Bak: Taravet) |
| TERAVİH | Ramazan gecelerinde kılınan ve sünnet olan yirmi rek'atlık namaz. |
| TERAVUH | Ayakta çok durmak icab ettiği zamanlar, kâh sağ ayak üzerine ve kâh sol ayak üzerine durmak. |
| TERAZİ | (Rıza. dan) Birbirini razı etme. Uyuşma. |
| TERAZU | f. Terazi. |
| TERB | Bir nesneyi toprakla örtmek, üstüne toprak saçmak. |
| TERBA | Toprak. Yer, arz. |
| TERBAB | Toprak. |
| TERBİ' | Gazelin her beytine ikişer mısra ilâve ederek onu âdeta murabba (dörtlük) şekline koyma. * Dörde bölme. * Dört köşe etme. |
| TERBİAN | Dört köşeli olarak. * Murabba (kare) olarak. |
| TERBİL | Ayırmak. |
| TERBİŞ | (Ok) yeleklemek. |
| TERBİT | Zeytinyağı vermek. |
| TERBİYE | Allah'ın emirlerine itaat ederek ruhen ve cismen yükselmeye ve yükseltmeye çalışmak. Kemale ermeğe, nizam ve emirleri dinlemeğe çalışmak. Allah rızası yolunda gitmeyi öğrenmek. |
| TERBİYEGÂH | f. Terbiye yeri. Öğrenme ve yetişme yeri. |
| TERBİYEGERDE | f. Terbiye edilmiş. Yetiştirilmiş. |
| TERBİYET | "Terbiye" kelimesinin Arabi okunuşudur. |
| TERBİYEVÎ | Terbiyeli. Terbiye ile alâkalı. |
| TERBUB | İşe vurulmamış davar. |
| TERCEMAN | (Tercüman) Terceme eden. Bir dilden başka bir dile çeviren. * Birisinin veya bir şeyin maksadını anlatmaya, bir şeyi tasvir ve ifadeye vasıta olan. |
| TERCEME | (Tercüme) Bir sözü bir dilden başka dile çevirmek. Bir lügatı, diğer bilinen lügata çevirerek anlatmak.("Elhamdülillah" bir Cümle-i Kur'aniyyedir. Bunun en kısa mânası, ilm-i Nahiv ve Beyan kaidelerinin iktiza ettiği şudur: $Yâni: "Ne kadar hamd ve medh varsa, kimden gelse, kime karşı da olsa, ezelden ebede kadar hasdır ve lâyıktır O zât-ı Vâcib-ül-Vücuda ki, ALLAH denilir. " İşte, "Ne kadar hamd varsa", "El-i istigrak" tan çıkıyor. "Her kimden gelse" kaydı ise, "Hamd" masdar olup, fâili terkedildiğinden, böyle makamda umumiyeti ifade eder. Hem mef'ulün terkinde, yine makam-ı hitabide külliyet ve umumiyeti ifade ettiği için, "Her kime karşı olsa" kaydını ifade ediyor. "Ezelden ebede kadar" kaydı ise; fi'lî cümlesinden ismî cümlesine intikal kaidesi, sebat ve devama delâlet ettiği için, o mânayı ifade ediyor. "Has ve müstehak" mânasını "Lillâh" daki "Lâm-ı cer" ifade ediyor. Çünkü: o "Lâm", ihtisas ve istihkak içindir. "Zat-ı Vacib-ül Vücud" kaydı ise; vücub-u vücud, Uluhiyetin lâzım-ı zarurîsi ve Zat-ı Zülcelâle karşı bir ünvan-ı mülâhaza olduğundan, "Lafzullah" sair esmâ ve sıfâta câmiiyeti ve ism-i Azam olduğu itibariyle, delâlet-i iltizamiye ile delâlet ettiği gibi; Vâcib-ül Vücud ünvanına dahi, o delâlet-i iltizamiye ile delâlet ediyor.İşte, "Elhamdülillah" cümlesinin en kısa ve Ulemâ-yı Arabiyyece müttefekun-aleyh bir mânâ-yı zâhirîsi şöyle olursa, başka bir lisana o icaz ve kuvvetle nasıl tercüme edilebilir? M.)(Ehl-i ilhada kapılan ulemâ-üs-su', milleti aldatmak için diyorlar ki: İmam-ı A'zam, sâir imamlara muhalif olarak demiş ki: "İhtiyaç olsa, diyar-ı baidede, Arabî hiç bilmeyenlere, ihtiyaç derecesine göre; Fâtiha yerine Fârisî tercümesi cevazı var. "Öyle ise, biz de muhtacız, Türkçe okuyabiliriz?.."Elcevab: İmam-ı A'zam'ın bu fetvasına karşı, başta a'zamî imamların en mühimleri ve sair oniki eimme-i müçtehidîn, o fetvanın aksine fetva veriyorlar. Âlem-i İslâm'ın cadde-i kübrâsı, o umum eimmenin caddesidir; mu'zam-ı Ümmet, cadde-i kübrâda gidebilir. Başka hususi ve dar caddeye sevkedenler, idlâl ediyorlar. İmam-ı A'zam'ın fetvası, beş cihette hususidir:Birincisi: Merkez-i İslâmiyetten uzak diyar-ı âherde bulunanlara aittir.İkincisi: İhtiyac-ı hakikiye binaendir.Üçüncüsü: Bir rivayette, lisan-ı ehl-i Cennet'ten sayılan Fârisî lisaniyle tercümeye mahsustur.Dördüncüsü: Fâtiha'ya mahsus olarak cevaz verilmiş, tâ Fâtiha'yı bilmeyen namazı terketmesin.Beşincisi: Kuvvet-i imandan gelen bir hamiyet-i İslâmiye ile, maâni-i mukaddesenin, avâmın tefehhümüne medâr olmak için cevaz gösterilmiş. Halbuki, za'f-ı imandan gelen ve menfi fikr-i milliyetten çıkan ve lisan-i Arabîye karşı nefret ve zaaf-ı imândan tevellüd eden meyl-i tahrip sâikasıyla tercüme edip Arabî aslını terketmek, dini terk ettirmektir! M.)(Terceme: Bir kelâmın mânasını diğer bir lisanda dengi bir tâbir ile aynen ifade etmektir. Terceme aslın mânasına tamamen mutabık olmak için sarahatte delâlette, icmalde tafsilde, umumda hususda, ıtlakta takyidde, kuvvette isabette, hüsn-i edada, üslub-u beyanda, hâsılı ilimde, san'atta asıldaki ifadeye müsavi olmak iktiza eder. Yoksa tam bir terceme değil, eksik bir anlatış olmuş olur. Halbuki muhtelif lisanlar beyninde hutut-i müştereke ne kadar çok olursa olsun, herbirini diğerinden ayıran birçok hususiyetler de vardır.Onun için lisanî hususiyeti olmayıp sırf akl u mantıka hitab eden kuru ve fennî eserlerin kabiliyet-i ilmiyesi terakki etmiş olan lisanlara hakkıyla tercemesi kabil olduğunda söz yoksa da hem akla, hem kalbe yahut yalnız zevk ü hissiyata hitab eden ve lisan nokta-i nazarından edebi kıymeti ve zevk-i san'atı haiz bulunan canlı ve bediî eserlerin tercemelerinde muvaffakiyet görüldüğü nadirdir. (Elmalılı Tefsiri) |
| TERCEME-İ HÂL | Hal ve hayatını anlatma. Biyografi. |
| TERCİ' | (Rücu'. dan) Geri döndürme, geri çevirme. * Sesini yükseltmek. |
| TERCİ'-İ BEND | f. Gazel şeklinde aynı vezinde yazılı manzumelerin "vâsıta" denilen bir beyti ile birbirine bağlanmış şekli. Vâsıta beyti tekerrür ederse terci-i bend; tebeddül ederse (değişirse) terkib-i bend olur. Bendlerin her birisine, terci-i bendlerde "terci'hâne"; terkib-i bendlerde "terkibhâne" denir. (Edb. L.) |
| TERCİÂT | (Terci'. C.) Döndürmeler, geri çevirmeler. |
| TERCİB | (C.: Tercibât) Ululama, tazim. * Meyvesi çok olan ağacın dalları altına destek koyma. |
| TERCİH | Üstün tutmak. Bir şeyi diğerinden fazla beğenmek, fazla itibar etmek. |
| TERCİHÂT | (Tercih. C.) Üstün tutmalar, tercihler. |
| TERCİH BİLÂ MÜRECCİH | Hiç bir üstünlük sebebi yok iken birbirine eşit iki şeyden birisini diğerine üstün tutmak. |
| TERCİL | Arıtmak. * Saçını tarayıp düzeltmek. |
| TERCİM | (Recm. den) Taşlama. Taşlayarak öldürme. Recmetme. |
| TERCİYE | Ümitli olma, umma. |
| TERDAD | Tekrar. |
| TERDEST | (C.: Terdestân) f. Eli işe yatkın, usta, mâhir. |
| TERDESTÎ | f. Ustalık, el yatkınlığı, mahâret. |
| TERDİD | Geri çevirmek, geriletmek. * Edb: Karşısındakini merakta bırakacak ve neticeyi sezdirmeyecek şekilde söz etmek. * İki ihtimâlle fikir anlatmak. Muhatabın beklemediği bir surette sözü bitirerek söze kuvvet vermek. |
| TERDİF | (C.: Terdifât) (Redf. den) Peşinden ardı sıra yürütme. |
| TERDİFEN | Arkasından yürüterek. Katarak. |
| TERDİYE | (Ridâ. dan) Örtme. Örtü ile kapatma. |
| TERE' | Dolu nesne. * Kötülüğe ve şerre koşan kimse. |
| TEREB | Fakir olmak, fakirleşmek. |
| TEREBBU' | Bağdaş kurup oturmak. * Dört bacaklı olmak. |
| TEREBBUH | Sarkmak, sülpük olmak. |
| TEREBBÜB | Fakirlik. |
| TEREBBÜL | İkdam. *Cür'et. |
| TEREBBÜT | Eğlenmek. |
| TERECCİ | (Recâ. dan) Rica etme, yalvarma. * Ümidetme, umma. |
| TERECCUH | Üstün olmak. Bir tarafa meyletme. |
| TERECCUH BİLÂ MÜRECCİH | Bir şeyin kendi zâtında diğer şeye karşı bir üstünlük vasfı olmadığı hâlde, hiç sebebsiz üstün bulunması ki; böyle bir hal imkânsızdır, muhaldir. |
| TERECCÜF | Deprenmek, hareket etmek. |
| TERECCÜL | Paklanmak, temizlenmek. * Süslenmek, ziynetlenmek. * Saç ve sakal taramak. * Yayan yürümek. * Kuyu içine girmek. |
| TEREDDİ | Gerilemek. Soysuzlaşmak. Aşağı düşmek. * Şal ve örtü örtünmek. |
| TEREDDÜD | Kararsızlık. Bir mes'ele hakkında karar veremiyerek şüphede kalmak. |
| TEREDDÜDÂT | (Tereddüd. C.) Tereddüdler. |
| TEREF | İyi ve güzel yemek. * Yumuşaklık. * İnce, güzel şey. |
| TEREFFU' | Yükseğe çıkmak. Yukarı kalkmak. * Fazlalaşmak. |
| TEREFFUÂT | (Tereffu'. C.) Yukarı kalkmalar, yükselmeler. |
| TEREFFUK | (Rıfk. dan) Tatlı dil ve güler yüzlülükle davranma. Yumuşaklıkla muâmele etme. |
| TEREFFÜH | Refaha ermek. Bolluk ve rahatlık içinde geçinmek. Bolluğa kavuşmak. |
| TEREFRÜF | Titremek. * şefkat göstermek. |
| TEREHHUS | Müsaade, ruhsat bulma. * Ucuzlama. |
| TEREHHÜB | Korku içinde olarak Allah'a sağlam kulluk etmek. |
| TEREHHÜM | (Bak: Terahhum) |
| TEREK | Eski Türk odalarına, insan boyu yüksekliğinde olmak üzere duvarlara boydan boya yapılan raflara verilen addır. Dükkânlarda eşya koymağa mahsus bölmeli raflara da terek denilir. |
| TEREKAT | (Tereke. C.) Ölen bir kimsenin bıraktığı şeyler, terekeler. |
| TEREKE | (Terike) Ölen bir kimsenin bıraktığı malların hepsi. |
| TEREKKÜB | Birleşmek. Karışmak. İmtizac etmek. * Bir şeyin birkaç parçadan meydana gelmesi. |
| TEREKKÜN | (Rükn. den) Rükünleşme, erkân sırasına geçme, erkândan olma. * Mânen kuvvet bulma. |
| TEREMMU' | Deprenmek. |
| TEREMMÜD | Yanıp kül olmak. |
| TEREMMÜL | Dul kalma. (Kadının) kocası ölme. |
| TEREMRÜM | Bir şey söyleyecekmiş gibi yapıp, söylemeyip kalma. |
| TERENNÜH | (C.: Terennühât) Sarhoşluktan veya başka bir sebepten dolayı sendeliyerek yürüme. |
| TERENNÜM | Güzel güzel anlatma. * Yavaş ve güzel sesle şarkı söyleme. * Ötmek. Musikîleşmek. |
| TERENNÜMÂT | (Terennüm. C.) Terennümler. Güzel güzel anlatmalar. * Şarkı söylemeler. Ötmeler, musikîler. |
| TERENNÜMSÂZ | f. Terennüm eden, şarkı söyleyen. |
| TERES | t. Pezevenk manâsına gelen bir hakaret sözüdür. Hakaret için kullanılır. |
| TERESSÜB | Dibe çökmek. Tortulanmak, ayrılmak. Durulmak. Süzülmek. |
| TERESSÜL | Acelesiz olmak, yavaş yavaş yapmak. * Harflerin mâhreclerine ve medlerine riâyet etme. |
| TERESSÜM | Resmedilme, resimlenme. * Bir şeyin geriye kalan nişâne ve eserlerine bakma. * Tedkik ve teemmül eylemek. |
| TEREŞŞUH | (C.: Tereşşuhât) Terlemek, sızmak. Sızıntı. Sızıntı meydana çıkmak. |
| TEREŞŞUHÂT | (Tereşşuh. C.) Terlemeler, sızmalar, sızıntı yapmalar. * Kulaktan gelme haberler. |
| TEREŞŞÜF | Suyu emme. |
| TEREŞŞÜŞ | Su saçılmak. * Islanmak. |
| TERETTÜB | Sıralanmak. * Gerekmek. Lâzım gelmek. Netice olarak çıkmak. * Bir yerde aslâ kımıldamak, bir vecih üzere sâbit ve pâyidar olup durmak. * Zuhura gelmek. * Muayen sebeblerin, muayyen ve mukannen olan neticeler vermesi. |
| TERETTÜL | Zâhir olmak, görünmek. |
| TERETTÜM | Bir şeyi unutturmamak için parmağa iplik bağlama. |
| TEREVVİ | Tefekkür etmek, düşünmek. |
| TEREVVU' | Korkma. |
| TEREVVUH | Bir şeyden koku alma. * Mütegayyer olmak, rengi ve tadı değişmek. |
| TEREYY | Açık olmak. |
| TEREYYÜB | Cem'olmak, toplanmak, birikmek. |
| TEREZZÜN | Vakar gösterme. |
| TERFEND | (Terfende) f. Turfanda. Mevsiminden önce yetiştirilmiş meyve veya sebze. |
| TERFİ' | Yükselme. Yukarı kaldırma. İ'lâ etme. * Talebenin sınıf geçmesi. * Rütbe alma. Rütbe verme. |
| TERFİAN | Rütbesi yükseltilerek, rütbe alarak, terfi ederek. |
| TERFİÂT | (Terfi'. C.) Terfiler. Rütbe vermeler. Rütbe almalar. * Yukarı kaldırmalar, yükseltmeler. |
| TERFİE | Dirlik düzenlik temennisinde bulunma. * Sevindirme. |
| TERFİH | Ferahlandırma. Refaha erdirme. Rahat ve bollukla yaşamasına sebeb olma. |
| TERFİH | Evlenen kimseye "Allah hüsn-ü imtizac eylemek nasibetsin" diye duâ etmek. |
| TERFİK | (Refik. den) Birinin yanına katma. Arkadaş etme. |
| TERFİKAN | Birinin yanına katarak. Arkadaş ederek. |
| TERFİL | Ta'zim. * Uzatma. |
| TERFİŞ | Görmek. |
| TERFİYE | Sevindirmek. * Rahat etmek. |
| TERGİB | Şevklendirme, ümidlendirme. Rağbet verdirme. İsteklendirme. |
| TERGİM | Yere sürtme. * Zelil etmek, hor ve hakir etmek. Rezil, kepaze etmek. |
| TERGİM-İ ENF | Burnunu yere sürtme. |
| TERGİS | Mal çoğaltmak. |
| TER-HANE | f. Tarhana. |
| TERHİB | (C.: Terhibât) Hal hatır sorma. |
| TERHİB | Korkutmak. Fazla korkutmak. |
| TERHİBÂT | (Tehrib. C.) Çok korkutmalar. |
| TERHİBAT | (Terhib. C.) Hal ve hatır sormalar. |
| TERHİBEN | Korkutmak suretiyle, korkutarak. |
| TERHİK | Misafiri çoğaltmak. |
| TERHİL | Göç ettirme, göçtürme, nakletme. |
| TERHİM | Yumuşatmak. |
| TERHİM | Atmak. * Kolaylaştırmak, âsân etmek. * Deveyi sebepsiz kesmek. * Yumuşak ve ince etmek. * Bir ismi kısaltma. |
| TERHİN | Rehin verme. Emanet bırakma. |
| TERHİNE | f. Tarhana. |
| TERHİS | Askeri sivil, serbest hayata geçirmek. İzin ve ruhsat vermek. Serbest bırakmak. |
| TERHİSÂT | (Terhis. C.) Terhisler. |
| TERHUK | Yıldıramak, parıldamak. * Sallanmak. * Tekebbürlük etmek, gururlanmak. |
| TERİ' | Garip kişi. |
| TER'İB | Çok korkutma. |
| TE'RİB | Kuvvet verme, sağlamlaştırma. * Çoğaltma. |
| TER'İB | Kavum dilimi. * Ekmek dilimi. |
| TERİBE | (C.: Terâyib) Göğüs. |
| TERİBE | Parmak ucu. * Bir ot cinsi. |
| TERİD | Yağla ıslanmış ekmek. |
| TER'İF | Burnundan kan almak. |
| TE'RİK | Gece uykusuz bırakma. |
| TERİK | Muharebe vaktinde başa giyilen miğfer. |
| TERİKE | (C.: Terâyik) Evlenmeyip evde kalmış olan kız. * Deve kuşunun yabana bıraktığı yumurta. |
| TERİM | Fransızca olan "Terme" kelimesinden uydurulmuştur. "Istılah" veya "tabir" yerinde kullanılır. |
| TE'RİS | Kandırma. * Ateş yakma. * Fitne düşürme. |
| TER'İS | Titremek. |
| TER'İŞ | Titretme. Titretilme. |
| TE'RİŞ | Bozmak. Fitne çıkarmak. |
| TERK | Bırakma, salıverme, vazgeçme. * Boşama. Bakmama. İhmal etme. |
| TERK-İ EDEB | Saygısızlık, edebsizlik, hürmetsizlik. |
| TERK-İ EVTAN | Vatanlarından ayrılma, vatanlarını terk etme. |
| TERK-İ HAYAT | Ölme. * Ölüm, vefât. |
| TERK-İ MÂSİVÂ | Allah'tan gayrısını terk etmek. Allah rızası olmayan işlerden, fâni ve fena dünya işlerinden vazgeçip Allah rızasına yönelmek. Kalbinde Allah sevgisi ve muhabbetinden daha ileri bir sevgi bırakmamak. |
| TERK-İ TERK | Ucbe ve fahre girmemek için terkettiklerini de düşünmemek.(Der tarîk-i Nakşbendî lâzım âmed çâr terk: Terk-i dünya, terk-i ukbâ, terk-i hestî, terk-i terk. M.) |
| TERKEND(E) | f. Yalan, hile, kizb. |
| TERKEŞ | f. Ok mahfazası, ok kuburu, sadak. |
| TERKIYE | Yüce etmek. Yükseltmek. |
| TERKİ' | (Rık'a. dan) Yamama. Yama yapma. Yama vurma. |
| TERKİB | Birkaç şeyin beraber olması. Birkaç şeyin karıştırılması ile meydana getirilmek. * Birbirine karıştırılmış maddeler. * Gr: Terkib-i nâkıs ve terkib-i tam olarak iki kısma ayrılır. Terkib-i nâkıs: Cümle kadar olmayan terkiblerdir. Terkib-i tam ise; bir cümleden ibarettir. Birbirine eklenen kelimelere terkib denir. Bunlar bir ismin veya sıfatın benzerleri arasında belirtilmesi için başına getirilen isim veya sıfatla birlikte meydana gelir. Meselâ: Bahçenin duvarı. Kırmızı çiçek... Bu cümleden birincisine "isim terkibi" veya "terkib-i izâfi" denir. İkincisine "Sıfat terkibi" veya "terkib-i tavsifî" denir. (Bak: Muzaf) |
| TERKİB-İ BEND | Edb: Birkaç bendden meydana getirilmiş manzumenin hususan gazel şekli olup müteaddit manzumeler birer beytle birbirine bağlanmıştır. (Bak: Terci'-i bend) |
| TERKİB-İ KIYAS | Bir davayı isbat için delil arayıp bulma usulü. |
| TERKİB-İ MEZCÎ | İki veya daha fazla kelimeden meydana gelen ve bir isme delâlet eden isim. " Baalbek, Kırıkkale, Tahtakurusu" kelimelerinde olduğu gibi. |
| TERKİBAT | (Terkib. C.) Terkipler. Birkaç şeyin karıştırılmasıyla meydana gelen şeyler. |
| TERKİBAT-I NİSBET-İ HAFİYE | Gizli düşünce ve tasavvurlardan meydana gelen terkibler. |
| TERKİH | İşi salâha getirmek. |
| TERKİK | İnce ve nazikâne sesle anlatma, mânası kinaye yollu olma. * Tecvidde: Harfi ince okumak. * Bir kimseyi köle veya cariye etme. * Yumuşatma. * İnceltme. (Bak: Murakkik) |
| TERKİK | Zayıflatma. Lisanı veya ibareyi kusurlu ve bozuk kullanma. |
| TERKİL | Ayağıyla veya tırnağıyla vurmak. |
| TERKİM | Rakamlamak, rakam koymak. * Nişan eylemek. * Yazma. * Yarma. |
| TERKİN | Belli bir saatte ve yerde buluşma için sözleşme. |
| TERKİN | Boyama, yazma. * Bozulma, bozma. Çizme, silme. |
| TERKİN-İ KAYD | Kaydını silme, defterden çıkarma. |
| TERKİS | (Raks. dan) Oynatma, raksettirme. * Döndürmek. |
| TERKİŞ | (C.: Terkişât) Edb: Kelimeyi güzelleştirme, kelimeyi süsleme. * Nakışlama, süsleme. |
| TERKİZ | (Rekz. den) Dikme. Mıhlama, saplama. |
| TERLİYE | Akılsız yapmak. |
| TERMİD | Gül renkli olmak. * Gül etmek. * Bir nesneyi gül içinde bırakmak. |
| TERMİK | Fr. Sıcaklıkla alâkalı. Hararetle ilgili. |
| TERMİL | Kana boyamak. * Kan gibi kırmızı yapmak. |
| TERMİM | (C.: Termimât) Onarma, tamir etme. * Kırık kemikleri iyi etme. |
| TERMOS | yun. İçine konulan sıvının sıcaklık veya soğukluğunu uzun müddet muhafaza edebilen kap. |
| TERNİK | Bir nesneye bakıp durmak. * Gözün zayıflaması. |
| TERNİN | Öttürmek. |
| TERÖR | Fr. Yıldırma, tedhiş, korkutma. Anarşi. |
| TERR | Vurmak. * Kesmek. * Uzak olmak. |
| TERRAS | Kalkan kullanan. Kalkancı. |
| TERS | f. Korku. |
| TERSA | (C.: Tersâyâ) Hristiyan. İsevi. |
| TERSABEÇE | (C.: Tersabecegân) f. Hristiyan çocuğu. |
| TERSAN | f. Korkak, korkan. |
| TERSANE | f. Gemi yapılan ve tamir edilen yer. |
| TERSAYAN | (Tersâ. C.) Hristiyanlar. İseviler. |
| TERSENGİZ | (Ters-engiz) f. Korkutan, korku veren. |
| TERSİ' | Oymacılık. * Mücevherler takarak süslemek. * Edb: Bir beyti teşkil eden mısralar ile bir fıkrayı terkib eden cümlelerdeki lâfızları vezin ve kafiye itibari ile birbirine uygun olarak tertib etmektir. Külfetli ve gayr-ı tabii bir usuldür. Meselâ: Merhum Namık Kemâlin:Ecza-i beşer câlib-i te'cil-i fenadır.İbka-yı eser mucib-i tahsil-i bekadır. beyti tersi'ye misaldir. |
| TERSİB | Tortulaştırma, tortu halinde biriktirme. Tortusunu durultma. |
| TERSİL | Secisiz nesir yapmak. (Bak: Tertil) |
| TERSİM | Resmini çizmek. Resmedilmek. Resmini yapmak. |
| TERSİMÎ | Resimle alâkalı ve resme dair. Grafik. |
| TERSİN | Süzmek. |
| TERSNAK | f. Korkak, korkan. |
| TERŞİF | Yudumlama. Yudum yudum içme. |
| TERŞİH | (C.: Terşihât) Süzme, sızdırma. * Besleyip eğitme, terbiye etme. * Edb: Sözü özlü söyleme. * Tezyin etmek, süslemek. |
| TERŞİŞ | (Reşş. den) Saçma, serpme. |
| TERTERE | Depretmek, harekete getirmek, tahrik etmek. |
| TERTİB | (C.: Tertibât) Tanzim etme. Dizme, sıralama, düzene koymak. * Tedarik edip hazır ve müheyya kılmak. * Bir şeyi bir yere sabit ve pâyidar kılmak. * Mertebelere göre davranmak. * Hile ile aldatma. |
| TERTİB-İ MUKADDEMÂT | Bir neticenin meydana gelmesi için lâzım olan sebeplerin sıralarına göre tertib edilmesi. Bir neticeye varılması için sırasıyla riayet edilmesi icab eden sebebler. |
| TERTİBÂT | (Tertib. C.) Düzen, düzenleme. * Karşılayıcı hazırlıklar. |
| TERTİBÂT-I MUKADDEME | Başlangıçtaki sıralamalar, tertib ve düzenler. |
| TERTİBKERDE | f. Düzenlenmiş, sıraya konmuş, tertib edilmiş. |
| TERTİBSÂZ | f. Düzenleyen, sıraya koyan, tertib eden. |
| TERTİL | Muvafık ve yerli yerinde, güzel, uygun ve lâtif konuşmak. * Düşüne düşüne, yavaş yavaş, anlayarak okumak. Beyan eylemek ve âşikâr kılmak. * Kur'an-ı Kerim'i usul ve kaidesine göre, acele etmeksizin dura dura anlaya anlaya okumaktır. Kur'an-ı Kerim tertil üzere nâzil olmuştur. |
| TERTİL | Saçı yağlamak. * Tartmak, ölçmek. |
| TER Ü TAZE | f. Çok körpe, çok taze. Pek lâtif. |
| TERVİB | Sütü yoğurt yapmak. * Sütün yoğurt olması. |
| TERVİC | Revaç vermek. Değerini arttırmak. * Müsait karşılamak. Kabul ettirip, geçerli kılmak. |
| TERVİE | Evmeyip tefekkür etmek. Acele etmeyip düşünmek. |
| TERVİH | (C.: Tervihât) Râyiha verme. Kokutma. Kokusunu artırma. * Rahatlandırma. |
| TERVİHA | (C.: Teravih) Teravih namazının her dört rekatı. * Teravih namazının her dördünden sonra oturmak. |
| TERVİK | Durultma, süzme, saflaştırma. |
| TERVİL | Yağlı ekmek. * Ekmeği yağ ile ovmak. |
| TERVİYE | Su verme, sulama, suya kandırma. * İyiden iyiye ve derin derin düşünme. |
| TERVİZ | Bir yeri çayır çimen yapmak. |
| TERYE | Az gizli. * Kadınların hayızdan arınıp guslettikten sonra sarılık ve bulantıdan gördüğü nesneler. |
| TER-ZEBAN | f. "Yaş dilli". Hazırcevap. * Kalem. |
| TERZİK | Rızık verme, besleme. Rızık için verip yedirme. Nasibdâr kılmak. |
| TERZİL | Rezil etme. İtibarını kırma. |
| TERZİZ | Kâğıda nişan ve alâmet etmek, işaret koymak. |
| TESABUK | Yarış etme. Müsabaka. |
| TESABÜR | Bir şeyi sürekli olarak yapmak. Bir şeye devam üzere çalışma. |
| TESACÜL | Fahirlenmek gururlanmak, kibirlenmek, tefahur. |
| TESADÜF | Rastgelme. Bir şey kendiliğinden olma. Tedbirsiz meydana gelme. (Bak: Delil-i inayet) |
| TESADÜFEN | Tesadüf olarak, rastgele. |
| TESADÜFÎ | Rastgele. Tesadüf olarak. Tedbirsiz meydana gelmek suretiyle. |
| TESADÜM | Vuruşma. Şiddetle çarpışma. |
| TESADÜM-Ü EFKÂR | Fikirlerin çarpışması. Münazara.(Hak namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise: Maksadda ve esasta ittifak ile beraber, vesâilde ihtilâf eder. Hakikatın her köşesini izhar edip, hakka ve hakikata hizmet eder. Fakat tarafgirane ve garazkârane firavunlaşmış nefs-i emmare hesabına hodfuruşluk, şöhretperverâne bir tarzdaki tesadüm-ü efkârdan "bârika-i hakikat" değil, belki fitne ateşleri çıkıyor. Çünkü maksadda ittifak lâzım gelirken, öylelerin efkârının küre-i arzda dahi nokta-i telâkisi bulunmaz. Hak nâmına olmadığı için, nihayetsiz müfritane gider. Kabil-i iltiyam olmayan inşikaklara sebebiyet verir. Hâl-i âlem buna şahittir. M.) |
| TESAFFUH | Safha safha nazar etme. Bir bir bakma, teemmül etme. |
| TESAFUH | Elele tutuşma. |
| TESAFÜN | Lâzım olmak, icab etmek. |
| TESAGUR | Küçük görünme, küçülme. |
| TESAHHUB | Nazlanmak. |
| TESAHHUN | (C.: Tesahhunât) Isınma, kızma. |
| TESAHHUR | (C.: Tesahhurât) Zevklenip alay etme. * Aleme gülünç olma. Maskara olma. |
| TESAHHUR | Seher vaktinde kalkmak. * Sahur yemek. |
| TESAHSU' | Döndürmek. |
| TESAHUB | Sahip çıkma, benimseme. * Koruma. * Arkadaşlık etme. |
| TESABUHÂT | (Tesâhub. C.) Korumalar, sâhib olmalar. * Arkadaşlıklar. |
| TESAHÜL | Yumuşak davranma. Rıfk ve mülâyemetle tatlı muamele etme. * Gaflet ve ihmal etme. |
| TESAKKU' | Bir bâtıl nesneyi çekişmek. |
| TESAKKUB | (C.: Tesakkubât) (Sakb. dan) Delme, delinme. * Zâhir olmak, görünmek. * Parlamak, ruşen olmak. |
| TESAKKUF | Zafer bulmak. |
| TESAKUL | Ağırdan alma, oyalanma, tembellik etme. |
| TESAKUT | Birbiri ardınca düşmek. Birbirini düşürmek. Düşüşmek. |
| TESAKUTAN | Ardı ardına düşerek. Karşılıklı düşürmek suretiyle. |
| TESAKÜR | Sarhoş olmak. |
| TESALLÜB | (Bak: Tasallüb) |
| TESALUH | Sağır gibi görünme. |
| TESALÜF | (Self. den) İki kadın birbiriyle elti veya iki erkek birbiriyle bacanak olma. |
| TESALÜM | Sulh edişmek, barışmak. |
| TESAMU' | İşitmek. Bir sözü birbirinden duymak. |
| TESAMUH | Hoş görme. Hoş görürlük. Birbirine kolaylık gösterme. Kayıtsız olma. Gaflet etmek. * İhmal etmek. |
| TESAMUHAT | (Tesâmuh. C.) Hoş görmeler, müsâmahalar. * Dikkatsiz ve kayıtsız davranmalar. |
| TESAMUM | Sağır görünme. * Sağırlaşma. |
| TESANİF | (Tasnif. C.) Eserler, kitaplar. |
| TESANÜD | Karşılıklı yardımlaşma. Birbirine istinad etme. |
| TESARU' | Güreşme. Birbiriyle güreş etme. |
| TESARUF | Emir ve hükmetme. |
| TESA'SU | Çok yaşlanmak. * Artık gün geçirmek. * Bir nesnenin ekserisinin geçmesi. |
| TESATÜL | Ulaşmak, varmak. |
| TESAUD | (C.: Tesâudât) (Suud. dan) Yukarı çıkma. |
| TESAUF | Muvâfakat etmek, uymak, anlaşmak. |
| TESAÜB | Esneme. * Gaflette bulunma. Boş bulunma. |
| TESAÜL | Birbirine sual etme, soru sormak. |
| TESAVİ | İki şeyin birbirine denk olması. Birbirine müsavi ve misil olmak. İki taraf da aynı ve bir derecede bulunmak (Tesâvi-i tarafeyn de denir.) |
| TESAVİ-İ KUVÂ | Kuvvetlerin müsaviliği, eşitliği. |
| TESAVİR | (Tasvir. C.) Tasvirler. |
| TESAVÜB | Esnemek. * Gafil olmak, gaflette bulunmak. |
| TESAVÜB | Sövmek, sövüşmek. |
| TESAVÜK | Yürek zayıflığından eğilip sendelemek. |
| TESAVÜM | Alış-verişte birbirine mukavele yapmak, anlaşmak. |
| TESAVÜT | (Ot) katı olmak. |
| TESAYÜF | (Seyf. den) Kılıçla vuruşma. |
| TESAYÜL | Suyun revân olup akması. |
| TESAYÜR | Bir uğurdan gitmek. |
| TESBİ' | (Seb'. den) Yediye çıkarma, yedileme. * Bir şeyi yedi parça yapma. |
| TESBİAN | Yediye ayırmak suretiyle, yediye ayırarak. |
| TESBİD | Kıl yolmak. * Yağlanmayı terk etmek. |
| TESBİH | Sübhânallah demek. Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) şânına lâyık ifadelerle yâdetmek. Yâni: Allah'ın zâtında, sıfâtında ve ef'âlinde cemi' nekaisten münezzeh olduğunu ifade etmektir. (Bak: Sübhan) |
| TESBİH | Tahfif etmek, hafifletmek. * Derin uyumak. |
| TESBİH | Dâim olmak, süreklilik. * Bir kimseyi hayatında sena edip övmek. |
| TESBİHAT | (Tesbih. C.) Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) sıfatına lâyık ifadelerle yâdetmeler. |
| TESBİHFEŞAN | f. Çok çok tesbihat yapan, tesbihat ifade eden. |
| TESBİHHAN | f. Tesbih eden, tesbih okuyan. |
| TESBİK | (C.: Tesbikat) (Sebk. den) Eritip kalıba dökme. |
| TESBİL | (Sebil. den) Bir şeyi Allah rızası için vakfetme, Allah yoluna bağlama. * Yolcu etme, yola çıkarma. * Yol gösterme. * Kesme. |
| TESBİT | Sağlam olarak yerleştirme. Yerinden kımıldayamaz hâle getirme. * Bir şeyin aslını kat'i olarak bulma. |
| TESCİ' | Edb: Nesirde kafiye kullanmak. Cümleleri kafiyelendirmek. |
| TESCİF | Bir şeyi örtme. |
| TESCİH | (Eşek) dişiyle bir yerini tutup ısırmak. |
| TESCİL | Sicile geçirme, deftere kaydetme. * Sağlamlaştırma. |
| TESCİLÂT | (Tescil. C.) Kütüğe geçirmeler, sicile geçirmeler. |
| TESCİN | (Sicn. den) Hapsetme, zindana koyma. |
| TESCİR | Tennur yakmak. * Denizi kurutmak. * Boşaltmak ve doldurmak. * Ağlayarak çağırmak. |
| TESCİYE | (Seciye. den) Üstün ahlâk kazandırma. * Bir nesneyi örtmek. |
| TESDİD | (Sedd. den) Hayırlı işe doğru yöneltme. * Doğrultma, doğrultulma. |
| TESDİS | (C.: Tesdisât) (Süds. den) Gazelin her beytine dörder mısra ilâve ile onu müseddes (altı mısralı) hâline getirmek. |
| TESDİYE | Çulhaların bez çözmeleri. |
| TESEBBÜB | (Sebeb. den) Sebeb olmak. |
| TESEBBÜBEN | Sebep olma suretiyle. |
| TESEBBÜT | (Sebat. dan) Sebat gösterme, dayanma, sabretme, direnme. * Bir nesneye yapışmak. Tevakkuf. |
| TESEBBÜT | Eğlenmek, oyalanmak. Geç gelmek. |
| TESEBBÜT | Rahatlık. * Sâkin olmak. |
| TESECCU' | Kuşların cıvıltıları. * Seci' yapmalar. |
| TESECCÜD | (Secde. den) (C.: Teseccüdât) Secde etme, secdeye kapanma. |
| TESEFFÜH | Sefihleşme. * Mütegayyer olmak, değişmek. * Akılsızlık etmek. |
| TESEFFÜL | Örtme. * Aşağı sarkma. * Bayağılaşma, aşağılaşma. |
| TESEFSÜF | Yaramaz olmak. |
| TESEHHUB | Bulutlanma. |
| TESEHHUR | Sahur yemeği yeme. (Bak: Sahur) |
| TESEHHUR | Alay etme, maskaraya alma. |
| TESEHHURKÂR | Maskara. |
| TESEHHÜD | Uyanıklık. |
| TESEHHÜR | (Sehr. den) Gece uyumayıp uyanık kalma. |
| TESEKKÜN | (Sükûn. dan) Yatışma, sükûn bulma. * Miskin ve fakir olma. |
| TESEKKÜN-İ DERYA | Denizin sâkinleşmesi. |
| TESEKKÜN-İ NİZA' | Kavganın yatışması.TESEKKÜR : Sarhoş olma. * Şeker hastalığı. * Şeker hastalığına tutulma. |
| TESELLİ | Avunma. Kederli ve gamlı olan bir kimseyi söz ve nasihatle ferahlandırma. |
| TESELLİ-ÂMİZ | Teselli verici, avutucu, avundurucu. |
| TESELLİ-PEZİR | f. Avutulabilir, avundurulabilir. |
| TESELLİ-YÂB | f. Avunan, avutulan, teselli bulan. |
| TESELLU' | Ahmak olmak. |
| TESELLUH | (Silâh. dan) Silâhlanma, silâh kuşanma. |
| TESELLUK | Yüksek yere, duvar üstüne çıkma. * Sırt üstü uyuma. |
| TESELLÜB | Soyunma. * Kocası ölen kadının, zinetli elbisesini çıkarıp, matem elbisesini giymesi. (Bu iyi bir âdet değildir.) |
| TESELLÜL | İnsanlar içinden sıyrılıp çıkma. * Verem hastalığına yakalanma. |
| TESELLÜM | Teslim edilen şeyi tekrar teslim alma. * Verilen bir şeyi alıp kaydetme. * Teslim olma. * İslâm olma. |
| TESELLÜM | Çentik çentik olma, diş diş olma. Gedik olma. * Ağzını yaşmaklama. |
| TESELSÜL | Zincirleme. Zincir gibi birbirine bitişik kısımlar olma. Silsile peyda etme. * Ulaştırma. * Man: (Bak: Delil-i ihtira) |
| TESELSÜL-Ü İLEL | İlletlerin zincirleme devam etmesi. Sebeblerin teselsülü. |
| TESELSÜLÂT | (Teselsül. C.) Zincirlemeler. Zincirleme gitmeler. |
| TESEMMİ | Bir şahsa veya kabileye müntesib olma. * Bir isimle isimlenme. |
| TESEMMUH | Cömertlik etmek. |
| TESEMMÜM | Zehirlenmek. |
| TESEMMÜMÂT | (Tesemmüm. C.) Zehirlenmeler. |
| TESEMMÜN | (Semen. den) şişmanlama, semirme. |
| TESENBÜL | Sümbülleşme, sümbül verme. |
| TESENNİ | İki kat olma, eğilip bükülme. |
| TESENNÜH | Küflenme. |
| TESENNÜM | Ufak olmak. * Yerden iki üç karış yüksek olmak. * Hörgüç üstüne binmek. |
| TESENNÜN | Halinden dönmek. * Üzerinden yıl geçmek. * Yaşlı olmak, yaşlanmak, ihtiyarlamak. * (Sinn. den) Diş çıkarma. |
| TESERBÜL | Gömlek giymek. |
| TESERRİ | Cariye alma, odalık edinme. |
| TESERRU' | (Sür'at. den) Koşma. Çabuk davranma. |
| TESERRUT | Yutmak. |
| TESERVÜL | Don giymek. |
| TESE'SÜ' | Korkmak. |
| TESETTÜR | Kapanıp gizlenme. Örtünme. * Fık: Kadınların ve erkeklerin başkasına, nâmahremlere vücutlarının haram kısımlarını örtüp göstermemeleri.(Kur'an merhameten, kadınların hürmetini muhafaza için haya perdesini takmasını emreder. Tâ hevesat-ı rezilenin ayağı altında o şefkat madenleri zillet çekmesinler. Alet-i hevesat, ehemmiyetsiz bir meta hükmüne geçmesinler. Medeniyet ise, kadınları yuvalarından çıkarıp, perdelerini yırtıp, beşeri de baştan çıkarmıştır. Halbuki aile hayatı, kadın - erkek mabeyninde mütekabil hürmet ve muhabbetle devam eder. Halbuki, açık - saçıklık, samimi hürmet ve muhabbeti izale edip ailevi hayatı zehirlemiştir. Hususan suretperestlik, ahlâkı fena halde sarstığı ve sukut-u ruha sebebiyet verdiği şununla anlaşılır: Nasılki, merhume ve rahmete muhtaç bir güzel kadın cenazesine nazar-ı şehvet ve hevesle bakmak, ne kadar ahlâkı tahrip eder. Öyle de: Ölmüş kadınların suretlerine veyahut sağ kadınların küçük cenazeleri hükmünde olan suretlerine hevesperverane bakmak, derinden derine hissiyat-ı ulviye-i insaniyeyi sarsar, tahrip eder. S.)(Hem tefahhuş ve tefessüh etmeyen bir güzel kadın, nâzik ve seri'-üt teessür olduğundan; maddeten te'siri tecrübe edilen, belki semlendiren pis nazarlardan elbette sıkılır. Hatta iştiyoruz, açık saçıklık yeri olan Avrupa'da çok kadınlar, bu dikkat-ı nazardan sıkılarak "Bu alçaklar bizi göz hapsine alıp sıkıyorlar" diye polislere şekva ediyorlar. Demek medeniyetin ref'-i tesettürü, hilâf-ı fıtrattır. Kur'ân'ın tesettür emri fıtri olmakla beraber; o maden-i şefkat ve kıymettar birer refika-i ebediyye olabilen kadınları tesettür ile sukuttan, zilletten ve mânevi esaretten ve sefâletten kurtarıyor. L.)(Her müslüman için avret mahallerini örtecek, kendisini sıcaktan, soğuktan koruyacak miktar elbise giymek farzdır. Bu elbisenin etekleri, erkeklerde bacakların yarısına kadar; kadınlarda ayakların yüzlerine kadar uzamalıdır. Kolları da parmak uçlarına kadar uzun bulunmalıdır. B.İ.İ.)(İhticab ve mesturiyetin "yani, perdelenme ve örtünmenin" nev'i ikidir. Biri: hane içinde ihticabdır ki, kadın kısmı evi içinde zevcinin ve mahremlerinin gayriye muhalit (Yani beraber ve birarada) olmamak ve görünmemektir. Diğeri: Hane dışında ihticabdır ki, kimseye görünmemek üzere yüzünü ve başdan aşağıya kadar bütün endamını (vücudunu) ve hatta libasını (yani: Evde giydiği elbisesini) örtmek ve gizlemektir. Bunun zıddına tekeşşüf (açılma) ve bunun da ifratına tebezzül (yani, ayak altına düşmüş ve herkesin oyuncağı olmuş derecede kıymetsiz ve mübtezel olmak) tabir olunur.Kadınlar tekeşşüfden ve tebezzülden ve ricalin (erkeklerin) iştahlı gözlerine, dar örtülerle arz-ı endam etmekten memnu'durlar. Yüzlerini ve ellerini hatta ayaklarını, namazda açık bulundurabilirler. Velâkin zaruret olmadıkça mahrem olmayana bunları (yani; yüzlerini, ellerini ve ayaklarını) dahi gösteremezler. Sokakta yüz açmak ve libasın (yani, evde giydiği elbisenin) kolunu veya eteğini örtüden (yani cilbabdan ve çarşaftan) çıkarmak, şeriatın emrine muhaliftir. İhticab (tam örtünmek) emr-i Kur'anîdir. Onda (örtünmede) tehavünün (yani, örtünmede lâkaydlık ile hassasiyet göstermemenin) vebali büyüktür. Yüz mahrem değildir tâbiri, salât (namaz) hakkında olmaktan gayride galattır. (yani: Yüz, namaz dışında mahremdir, örtülmelidir.)Sure-i Celile-i Ahzab ile inen hicab (örtünme) âyetinde: Açık-saçıklık, nehiy (haram) ve kadınlar erkekle ihtilattan (karışık bulunmaktan) men' olunarak örtü altında siyanet kılındılar. (yani, muhafaza altına alındılar.) Ziynetlerinden mâdud olan libasları (yani, süs eşyası kabul edilen evde giydikleri elbiseleri) dahi erkeklerden örtünmeye mecbur olarak (yani: Kadınlara emredilerek) bürgü ve çarşaf içinde bulundular ve yüzlerine peçe çekip yalnız gözlerini açık bulundurdular.) (Ni'met-ül İslâm'dan)(Kızlar ve kadınlar baştan aşağıya kadar örtündükten başka, yürürken de edeb-i vakar ile yürüsünler. Örtüp gizledikleri sun'î veya hılkî zinetleri bilinsin diye bacak oynatıp, ayak çalmasınlar. Çapkın yürüyüşle nazar-ı dikkati celbetmesinler.) (Elmalılı Tefsiri, Sure: 24, Ayet : 31)(Tesettür etmeyip de bütün güzellik ve süspüsleriyle kendini yabancı gözlere vaz' ve teşhir eden bir kadın tabiîdir ki; istiklâl ve hürriyetini ve vakar ve izzetini muhafaza edemez. O.S.) (Bak: Avret) |
| TESETTÜR-Ü NİSVAN | Kadınların örtünmesi. |
| TESE'ÜL | (Sual. den) Dilenme, dilencilik etme. |
| TESEVVİ | Düzeltme, tesviye etme, düzleme. |
| TESEVVÜB | (Sevâb. dan) Sevap kazanma, sevaplanma. * Farz olan namazdan sonra nâfile namaz kılma. |
| TESEVVÜK | Misvak yapmak. |
| TESEVVÜL | Galip olmak, yenmek. |
| TESEVVÜR | Kadının çok doğurucu olması. |
| TESEVVÜR | Yüksekten aşağı inmek. |
| TESEYYÜB | (Seyyib. den) (Kadın) dul kalma. |
| TESEYYÜB | Üşenme, kayıtsızlık, tembellik. |
| TESEYYÜD | Yükseltme. * Sağlam olma. |
| TESFİ' | Sıcağın, insanın yüzünü yakması. |
| TESFİD | Kebap yapmak için eti şişe dizme. |
| TESFİF | Dövüp ezme, toz haline getirme. |
| TESFİH | (Sefahet. den) Sefih görme, sefih sayma. Akılsız, müsrif ve eğlenceye düşkün addetmek. |
| TESFİL | (C.: Tesfilât) (Süfl. den). Aşağılaştırma, sefilleştirme, bayağılaştırma. |
| TESFİR | (Sefer. den) Yolcu etme, yola çıkarma, sefere gönderme. |
| TESHİK | Ezme, dövme, döğerek ezme. |
| TESHİL | Öksürtme. |
| TESHİL | (C.: Teshilât) Kolaylaştırma. Zorluğa âit şeyleri kaldırma. |
| TESHİLAT | (Teshil. C.) Kolaylıklar. |
| TESHİLEN | Kolay olmak üzere. |
| TESHİM | Nakışlı etmek, nakışlamak. |
| TESHİM | Yüzüne kara vurmak. |
| TESHİN | Isıtmak, soğukluğunu gidermek. |
| TESHİNÂT | (Teshin. C.) Isıtmalar, kızdırmalar. |
| TESHİR | Büyüleme, sihir yapma, aldatma. * Yemek ve içmeğe muhtaç etme. |
| TESHİR | Zaptetme, hâkim olma, zorla ele geçirme. * İtaat ettirme. * Hakir ve zelil etmek. |
| TES'İD | Tebrik etme, saadetlendirme. * Sevinç ve sürur ile bayram yapma. |
| TE'SİF | Sacayak üstüne çömlek koymak. |
| TE'SİL | Tez etmek. Sür'atli yapmak. |
| TE'SİL | Sermaye vermek. * Asıl etmek. |
| TE'SİM | Günah işledin demek. Bir kimsenin günahkâr olduğunu söylemek. |
| TE'SİN | Tağyir etmek, değiştirmek. |
| TE'SİR | Bir şeyde eser ve nişane bırakma. * Vasıfları ve halleri değiştirme. * İşleme, dokuma, iz bırakma. * İçe işleme. * Kederlenme.(Esbaba te'sir-i hakiki verilmemiş. Vahdet ve celâl öyle ister. Lâkin mülk cihetinde esbab dest-i kudrete perde olmuştur. İzzet ve azamet öyle ister. Tâ, nazar-ı zâhirde, dest-i kudret mülk cihetindeki umûr-u hasise ile mübaşir görülmesin. M.)(Kevn ve vücud sahasında durup, ahval-i âleme dikkat eden adam, hadsî bir sür'atle anlar ki: Te'sir ve fâiliyet lâtif, nurani, mücerred olan şeylerin şe'ni olduğu gibi; infial, kabiliyet, teessür de maddi, kesif, cismani şeylerin hassasıdır. Evet misal olarak semadaki nur ile yerdeki şu kocaman dağa bak. O nur semâda iken ziyâsiyle yerde iş görür, faaliyettedir. O dağ ise, azametiyle beraber faaliyetsiz yerinde oturuyor. Ne bir tesiri var ve ne de bir fiili var.Ve keza, eşya arasında vukua gelen fiillerden anlaşılıyor ki, hangi bir şey lâtif, nurani ise, sebep ve fâil olmaya kesb-i liyakat eder. Kesafeti nisbetinde de infial ve müsebbebiyet mertebesine yakışıyor. Bundan anlaşılıyor ki, esbab-ı zâhiriyenin Hâlikıyla, müsebbebatın mucidi, ancak ve ancak Nur-ül-Envar, Sâni-i Ezelî'dir. M.N.) |
| TES'İR | (Sa'r. dan) Ateşi yakıp alevlendirme. * Kıymet ve değer koyma. Narh koyma. |
| TE'SİRAT | (Te'sir. C.) Te'sirler. |
| TE'SİS | Kurma, temelleştirme, esaslar koyma. * Esas koymakla sâbit, sağlam ve kararlı kılmak. |
| TE'SİSAT | (Te'sis. C.) Te'sisler, kuruluşlar. Kurulup temelleştirilen şeyler. |
| TE'SİYE | Teselli verme, avutma. |
| TESKIYE | (Saky. dan) Su verme. * Sulama. |
| TESKİB | (Sakb. dan) Delik açma, delme. |
| TESKİF | Düzeltip ve doğrultup beraber etmek. Eşitlendirmek. |
| TESKİF | Evin üstünü örtmek. |
| TESKİL | (Sakl. dan) Ağırlaştırma. Ağırlığını artırma. |
| TESKİM | (Sakm. dan) Hasta etme. * Bozuk ve yanlış sayma. |
| TESKİN | Rahatlandırma. Yatıştırma. Sükunet verme. Şiddet, hiddet ve ıztırabını izale etme. * Gr: Bir harfi sâkin okuma. |
| TESKİR | (Sekr. den) Sarhoş etme. * Gözü kamaştırıp görmesini zayıflatmak. |
| TESKİT | (Sükût. dan) Susturma. Sükût ettirme. |
| TESLİ' | Yarmak. |
| TESLİB | Soyunmak. * Gammazlık. * Erkeği ölen kadının, keder esvâbı giymesi. |
| TESLİF | Kahvaltı etme. * Takdim etmek. * Bir nesnenin fiyatını evvelden vermek. |
| TESLİH | (Selh. den) Derisini yüzüp çıkarma. |
| TESLİH | Silâhlandırma. Silâh ile donatma. |
| TESLİHÂT-I ASKERİYE | Askerin silâhlandırılması. |
| TESLİL | (Sell. den) Sıyırıp çekme. * Verem etme. |
| TESLİM | Bir emâneti verme. * Kabul etme. * Doğru ve haklı bulma. * Selâmetle dua etme. * Karşısındakinin hükmü altına girme. * Kendini Allah'ın takdirine terketme, emri altına girme. * Belâ ve âfetten korunur olma. * Bir şeyi, yeni sâhibine verme. * Dayanamayıp pes deme. * Hakikat olduğunu söyleyip i'tiraf etme. |
| TESLİM-İ CAN | Ölme. |
| TESLİM-İ RUH | Ölme. Ruhu teslim etme. |
| TESLİM | Diş diş etme. Merdiven haline getirme, ayak ayak düzme. |
| TESLİMAT | (Teslim. C.) Bir hesap üzerine yapılan ödemeler. |
| TESLİMİYET | Kendini Allah'a veya başka birinin iradesine terketmek, boyun eğmek. |
| TESLİM-KERDE | f. Teslim edilmiş olan. |
| TESLİS | Üçleme. Hristiyanların sonradan uydurdukları ve dinlerinin esasında olmayan bir akidedir ki; bazılarının hâşâ, Cenab-ı Hakk Üçdür, bazıları da Üçü birdir diyerek, Allah'a şerik ve ortak tanımaları. Cenab-ı Hakk'ı Üç Unsurdur diye tevehhüm etmeleri. (Ekanim-i selâse de denir.) |
| TESLİT | Havâle etmek. (Bak: Taslit) |
| TESLİYE | Avutma, teselli etme. |
| TESLİYE-İ HÂTIR | Gönül alınma. |
| TESLİYET | Avutma, teselli verme. |
| TESLİYET-BAHŞ | f. Avutucu, teselli verici. |
| TESLİYET-KÂR | f. Avutucu, teselli verici. |
| TESMİ' | (C.: Tesmiât) (Sem'. den) İşittirme, duyurma. |
| TESMİA | Halka ibadetini ve amelini işittirme, duyurma. |
| TESMİAT | (Tesmi. C.) İşittirmeler, duyurmalar. |
| TESMİD | Yere ters ve kül dökmek. |
| TESMİH | Yab yab gitmek. * Süngü ağacını yontup düzeltmek. |
| TESMİM | Zehirleme. |
| TESMİMEN | Zehirleyerek. |
| TESMİN | (Sümn. den) Sekizleme. Sekize bölme. Sekize çıkarma. * Bir şeye kıymet biçme. |
| TESMİN | (Semen. den) Semirtme, yağlatma. |
| TESMİR | Çivileme, mıhlama. |
| TESMİR | (Semer. den) İktisad ederek malın çoğalması. * Ağaçların çiçeklerini döküp yemiş bağlaması. |
| TESMİR | Koyu nesneye su katıp duru etmek. * İksir ile sağlamlaştırmak. |
| TESMİT | Edb: Gazel yahut kasideyi "müsemmat" tarzında tanzim etme. |
| TESMİT | Aksıran kimselere: "Yerhamükâllah: Allah sana merhamet etsin" demek. |
| TESMİYE | İsimlendirme. Ad verme. * Besmele çekme. |
| TESNİD | Dayak vurmak. |
| TESNİM | Hörgüçleyerek yukarı yükseltmek, terfi etmek mânasına masdar olup, yükseklik mânasıyla Cennet çeşmelerinden bir çeşmenin ismidir. İbn-i Abbas'tan rivayet edildiğine göre Cennet meşrubatının en yükseğidir. (E.T.) |
| TESNİYE | Vasıflandırma. * Gr: Arapçada bir kelimenin iki şeye delâlet etmesi hâli, kelimeyi iki şeye delâlet ettiren siga. Bu şekil kelimenin sonuna "elif-nun" veya "ye-nun" getirilerek yapılır. Meselâ: Recul: Adam. İki adam demek için: Reculân () veya Reculeyn () denir. |
| TESNİYE | Bir şeyi kolaylaştırma. |
| TESRİ' | Hızlandırma. Sür'atlendirme. Acele ettirme. |
| TESRİAN | Hızlandırarak. Çabuklaştırmak için. |
| TESRİÂT | (Tesri'. C.) Çabuklaştırmalar, hızlandırmalar. |
| TESRİB | Esasen işkembeden içyağını ayırmak demek olup, mecâzen: Tekdir ve muaheze mânasına kullanılır. * Darılma. Ayıplama. * Başa kakma. |
| TESRİB | (Sürub. dan) (Asker) gönderme, yollama. * Atı ve deveyi bölük bölük edip yollamak. |
| TESRİC | Kandil yakmak. * Güzelleştirmek. * Hayvanı eyerleme. Hayvana eyer vurma. |
| TESRİD | Davar boğazlandığında daha soğumadan bir yerini kesmek veya kırmak. |
| TESRİD | Sahtiyan dikmek. * Kırba dikmek. |
| TESRİH | Talâk. Boşanma, ayrılma. * Halâs etme, kurtarma. * Bırakma, salıverme. * Kıl tarama. * Asan etme, kolaylaştırma. |
| TESRİH-İ LİHYE | Sakal bırakma. |
| TESRİK | (Sirkat. den) (C.: Tesrikat) Bir kimseye hırsız deme. |
| TESRİR | (C.: Tesrirât) (Sürur. dan) Sevindirme. |
| TESRİYE | Gam ve kederi bırakma. Kederi yok etme. |
| TESTİH | Yassı ve düz yapmak. * Eşit yapmak, beraber etmek. |
| TESTİH | Yün ve pamuk tepmek. |
| TESTİR | Gizleme, saklama, setretme, örtme. |
| TESVİB | Sevab vermek demektir. Sevab da ceza gibi, hayır veya şer herhangi bir şeyin karşılığıdır. Sevab, hayırda meşhur olmuştur. Lisanımızda da ceza, şerde kullanılmıştır. (E.T.) |
| TESVİD | Karartma. Yazı ile karalama. Yazmak, müsvedde yapmak. |
| TESVİF | (Sevf. den) (C.: Tesvifât) Sebepsiz olarak atlatma, geciktirme. |
| TESVİG | Cevaz verme. * Kolaylaştırma. * Tecavüz etmek, haddini aşmak. |
| TESVİK | (Sevk. den) Sürme, ileri gütme. |
| TESVİK | (Misvak. dan) Dişleri misvaklama. |
| TESVİL | (C.: Tesvilât) Kötü bir şeyi güzel göstererek aldatma. * Tezyin etmek, süslemek. |
| TESVİM | Davarı otlamaya salmak. * İşaretlemek, nişan etmek. * Dağlamak. |
| TESVİR | Büyük derecelere çıkma, büyük işlere yükselme. * Koluna bilezik yapma. |
| TESVİR | Toz kaldırma. * Derin ve gizli mânayı araştırma. |
| TESVİS | Buğdaya bit düşmek. |
| TESVİT | Karıştırmak. |
| TESVİYE | Seviyelendirme. Düzleme. Beraber etme. İki şeyi müsavi etme. * Bir neticeye bağlama. |
| TESVİYE-İ DEYN | Borç ödeme. |
| TESVİYE-İ UMÛR | İşlerin görülüp neticelendirilmesi. |
| TESYAR | Gönderme, gönderilme. (Eşya hakkında) (Tisyâr şekli yanlıştır) |
| TESYİL | Akıtma. Akıtılma. Sel gibi akıtılma. |
| TESYİR | (Seyr. den) (C: Tesyirât) Gönderme, yollama. Seyrettirme. * Sürmek. * Bezi yol yol alaca edip dokumak. |
| TEŞABÜH | Benzeşme. Birbirine benzeme. |
| TEŞABÜK | Şebekelenme. Karışık, dolaşık hâl alma. |
| TEŞABÜR | Birbiriyle karışlarını ölçmek. * Kavga etmek için birbirine karşı gelmek. |
| TEŞACÜR | (şecer. den) Sopalarla vuruşma. Birbirine girme kavga, dövüş. |
| TEŞAFF | Kap içinde olan suyu içmek. |
| TEŞAHH | Bahillik edişmek. |
| TEŞAHHUB | Akmak, seyelan etmek. |
| TEŞAHHUM | (Şahm. dan) Yağlanma, semirme, şişmanlama. |
| TEŞAHHUS | (C.: Teşahhusât) Şahıslanma, belirlenme. Tarif edilebilir hâle gelme. |
| TEŞAHUS | Deprenmek. Muhtelif etmek, çeşitli yapmak. |
| TEŞAHÜD | Hazır olmak. |
| TEŞAKİ | (Şekvâ. dan) Birbirinden şikâyet etme. * Dertleşme. |
| TEŞAKK | Muhalefet edişmek, uyuşamamak. * Zor ve meşakkatli olmak. |
| TEŞAKKUK | (Şakk. dan) Yarılma, ikiye ayrılma. |
| TEŞAKÜL | (şekl. den) şekil ve suretçe bir olma. Birbirine uyma. |
| TEŞAKÜS | Husumet edişmek, düşmanlık yapmak. |
| TEŞAM | Yılışmak, gülüşmek. * Koklaşmak. |
| TEŞAMUH | (şemh. den) Yüce, büyük, yüksek olmak. Yükselmek. |
| TEŞANÜ' | Buğz edişmek, kin gütmek. |
| TEŞARÜK | Ortaklık etme. Birbirine ortak olma. |
| TEŞA'ŞU' | Şaşaalanma, parıldama. |
| TEŞATÜM | (şetm. den) Sövüşme. |
| TEŞA'U' | Fiz: Işığın merkezden etrafa doğru dalgalanması. |
| TEŞAUB | Şubelenme. Ayrılıp kol kol olma. Çatallaşma. Kısımlara ayrılma. |
| TEŞA'UB | Perâkende ve kol kol olup bölükler ve şubeler sahibi olma. * Bozuk bir şeyin düzelmesi. * Iraklaşmak. |
| TEŞA'UB-U AKVAM | Kavimlerin kısım kısım, şube şube olması. |
| TEŞA'UBÂT | (Teşa'ub. C.) Şubeler. Bölük bölük, kısım kısım olmalar. |
| TEŞA'UL | (şu'l. den) Parlama, tutuşma. |
| TEŞAUR | şâirlik taslamak. Kendini şâir gibi göstermek. |
| TEŞA'UR | (Şa'r. dan) Kıllanma, tüylenme. |
| TEŞA'US | Tozlu topraklı olmak. Kirlenmek. Paslanmak. |
| TEŞAÜM | şom tutmak. |
| TEŞAÜN | Eskimek. |
| TEŞAVÜR | (Şurâ. dan) Danışma, müşâvere etme. |
| TEŞAVÜS | Gururlanıp gözücuyla bakmak. |
| TEŞAYU' | Birbiriyle yâr olmak. |
| TEŞBİ' | Karnını doyurma. |
| TEŞBİB | Saç ve sakal ağarmak. * Ateş yakma. * Kasidede mahbubdan bahsetme. |
| TEŞBİH | (C.: Teşbihât) Benzetmek, benzetilmek. Benzetiş. Bir vasıfta vehmetmek. (Bak: Müşebbihe) *Edb: Aralarında maddi veya mânevi bir münasebet bulunan iki şeyi birbirine benzetmek san'atı. Erkân-ı teşbih: (Teşbihin rükünleri) : 1- Müşebbeh (Benzetilen), 2 - Müşebbehün bih (Kendisine benzetilen), 3 - Vech-i şebeh (benzetme ciheti), 4 - Edât-ı teşbih (Teşbih edatı) Birinci ve ikinciye (Yâni, müşebbeh ve müşebbehün bih) "tarafeyn : İki taraf" denir. Meselâ: "Nuri şecâatte Hazret-i Ali gibidir" denildiğinde: "Nuri" müşebbeh, "şecâatte" vech-i şebeh, "Hazret-i Ali" kelimesi ise müşebbehün bih'dir. "Gibi" kelimesi ise edat-ı teşbihtir. Edât-ı teşbih olanlar: "gibi, meselâ, misâl, sanki, meğerki, mesel, mânend, andırır, âdetâ, çü, çün, tek, benzer, zannolunur, veş" (gibi kelimelerdir.)(Pekçok teşbih ve temsiller bulunuyor ki, mürur-u zamanla veya ilmin elinden cehlin eline geçmesiyle hakikat-ı maddiye telâkki ediliyor. Hatâya düşer. Meselâ: "Sevr" ve "Hut" isminde ve âlem-i misâlde sevr ve hut timsâlinde berri ve bahri hayvânat nâzırlarından iki melâiketullah, âdeta bir koca öküz ve cismani bir balık zannedilerek Hadise ilişilmiş. Hem meselâ: Bir vakit huzur-u Nebevide derin bir ses işitildi. Resül-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm ferman etti ki: "Bu gürültü, yetmiş senedir yuvarlanıp ta ancak bu dakika cehennemin dibine düşen bir taşın gürültüsüdür. " İşte bu Hadisi işiten, hakikata vâsıl olmıyan inkâra sapar. Halbuki, yirmi dakika o Hadisten sonra kat'iyyen sabittir ki: Biri geldi. Resül-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'a dedi ki: "Meşhur münafık, yirmi dakika evvel öldü. " Yetmiş yaşına giren o münafık cehennemin bir taşı olarak bütün müddet-i ömrü tedennide esfel-i sâfiline küfre sukuttan ibaret olduğunu gayet beligane bir surette Resül-i Ekrem Aleyhissalâtü vesselâm beyan etmiştir. Cenâb-ı Hak, o vefat dakikasında o sesi işittirip ona alâmet etmiştir. S.)(Teşbih ve temsiller, havastan avama geçtikçe, yani ilmin elinden cehlin eline düştükçe, mürur-u zamanla hakikat telâkki edilir. R.N.) |
| TEŞBİHÂT | (Teşbih. C.) Benzetmeler, teşbihler, benzetilmeler. |
| TEŞBİH-PERESTLİK | Kelâmda lüzumundan fazla teşbihe yer vermek. |
| TEŞBİH | Yassı ve enli yapmak. |
| TEŞBİK | (Şebeke. den) Şebekeleştirme, ağ biçimine koyma. |
| TEŞBİR | Karışlama. * Ölçme. |
| TEŞBİT | Bir kimseyi işinden geciktirme, mani olma. |
| TEŞBİT | Dağıtmak, perâkende etmek. |
| TEŞCİ' | Şecâatlandırma, cesaret verme. Bahadırlık etme. |
| TEŞCİR | (Şecer. den) Ağaçlandırma. |
| TEŞDİB | Arıtmak, temizlemek. * Tımar etmek. |
| TEŞDİD | Şiddetlendirme, sağlamlaştırma, kuvvet verme. * Gr: Harfi iki defa okuma. Harfi şeddeli okumak. |
| TEŞDİH | Baş yarmak. |
| TEŞEBBU' | Tok değilken kendini tok göstermek. |
| TEŞEBBÜB | şap haline gelme, şaplaşma. |
| TEŞEBBÜH | Benzemek, müşâbehet etmek. Zorla benzemeğe çalışmak. |
| TEŞEBBÜH-Ü Bİ-L VÂCİB | (Bak: Aristo) |
| TEŞEBBÜK | (Şebeke. den) Ağ şeklini alma. Şebekeleşme. * Parmaklarını birbirine giriştirmek. |
| TEŞEBBÜS | Bir işe girişmek. Bir işi ilk olarak teklif etmek. * Sağlam bir niyetle bir şeye başlamak. * El ile yapışıp bırakmamak. |
| TEŞECCU' | Bahâdırlık göstermek, kahramanlık yapmak. |
| TEŞECCÜR | Ağaçlanma, ağaçlaşma. |
| TEŞEDDUK | Ağzın köşesiyle konuşmak. |
| TEŞEDDÜD | Sertleşme. Kuvvet ve dayanıklık kesbetme. Şiddetlenme. Çok şiddetli olma. * Keskinleşme. |
| TEŞEFFİ | Rahatlamak. Şifâ bulmak. * Öc almak. Öc veya intikam almakla yüreği soğumak.(Tenkidin sâiki ya nefretin teşeffisidir veya şefkatin tatminidir. Dostun veya düşmanın ayıbını görmek gibi...R.N.) |
| TEŞEFFİ-İ GAYZ | Öfkesinin öcünü alarak rahatlamak. İntikam alarak yüreğini soğutmak. |
| TEŞEFFU' | şafiî mezhebine geçmek. şafiî olmak. |
| TEŞEHHİ | Hırsla istemek. İştahlanmak. |
| TEŞEHHUT | Maktulün kan içinde yuvarlanması. |
| TEŞEHHÜD | Şehadet getirmek. * Namazdaki şehadet miktarı oturmak ve "Et-tahiyyât" okumak. |
| TEŞEKKİ | (C.: Teşekkiyât) Şekvada bulunma. Kötü ahvalini ihbar ile şikâyet etme. |
| TEŞEKKÜK | şek ve şüphe etme. |
| TEŞEKKÜL | şekillenme. şekil alma. * Meydana gelme. |
| TEŞEKKÜLÂT | (Teşekkül. C.) Teşekküller. şekillenmeler. * Kuruluşlar. |
| TEŞEKKÜLÂT-I ARZİYE | Dünyanın ilk yaratılışı.( $Ey Arkadaş! Bu âyet, arzın semadan evvel yaratılmış olduğuna delâlet eder ve $ $ âyeti de semavatın arzdan evvel halkedildiğine dâlldir. Ve $ âyeti ise ikisinin bir maddeden beraber halkedilmiş ve sonra birbirinden ayırd edilmiş olduklarını gösteriyor. Şeriatın nakliyatına nazaran, Cenab-ı Hak bir cevhereyi, bir maddeyi yaratmıştır, sonra o maddeye tecelli etmekle bir kısmını buhar, bir kısmını da mâyi kılmıştır; sonra mâyi kısmı da, tecellisiyle tekâsüf edip köpük kesilmiştir; sonra arz veya yedi küre-i arziyeyi o köpükten halketmiştir. Bu itibarla, herbir arz için hava-i nesimiden bir sema hasıl olmuştur; sonra o madde-i buhariyeyi bastetmekle yedi kat semavatı tesviye edip yıldızları içine zer'etmiştir; ve o yıldızlar tohumuna müştemil olan semavat, in'ikad etmiş, vücuda gelmiştir.Hikmet-i cedidenin nazariyatı ise şu merkezdedir ki: Görmekte olduğumuz manzume-i şemsiye ile tâbir edilen güneşle ona bağlı yıldızlar cemaati, basit bir cevhere imiş; sonra bir nevi' buhara inkılâb etmiştir; sonra o buhardan, mâyi-i nâri hasıl olmuştur; sonra o mâyi-i nâri, bürudet ile tasallüb etmiş, yani katılaşmış; sonra şiddet-i hareketiyle bazı büyük parçalarını fırlatmıştır, o parçalar tekâsüf ederek seyyarat olmuşlardır; şu arz da onlardan biridir. Bu izahata tevfikan, şu iki meslek arasında mutabakat hasıl olabilir. Şöyle ki:"İkisi de birbirine bitişikti, sonra ayrı ettik." mânasında olan $ nın ifadesine nazaran, manzume-i şemsiye ile arz, dest-i kudretin madde-i Esiriyeden yoğurmuş olduğu bir hamur şeklinde imiş. Madde-i Esiriye, mevcudata nazaran akıcı bir su gibi mevcudatın aralarına nüfuz etmiş bir maddedir. $ âyeti, şu madde-i Esiriyeye işarettir ki: Cenab-ı Hakk'ın Arş'ı, su hükmünde olan şu Esir maddesi üzerinde imiş. Esir maddesi yaratıldıktan sonra, Sâniin ilk icadlarının tecellisine merkez olmuştur. Yani Esiri halkettikten sonra, cevâhir-i ferd'e kalbetmiştir. Sonra bir kısmını kesif kılmıştır ve bu kesif kısımdan, meskûn olmak üzere yedi küre yaratmıştır. Arz, bunlardandır. İşte arzın, hepsinden evvel tekâsüf ve tasallüb etmekle acele kabuk bağlıyarak uzun zamanlardan beri menşe-i hayat olması itibariyle hilkat-i teşekkülü semavattan evveldir. Fakat arzın bastedilmesiyle nev'-i beşerin taayyüşüne elverişli bir vaziyete geldiği semavatın tesviye ve tanziminden sonra olduğu cihetle, hilkatı, semavattan sonra başlarsa da, bidayette, mebde'de ikisi beraber imişler. Binâen alâhâzâ, o üç âyetin aralarında bulunan zahirî muhalefet, bu üç cihetle mutabakata inkılâb eder. İ.İ.) |
| TEŞEKKÜR | Yapılan iyilikten memnun kalındığını bildirmek için söylenen şükür ifadesi. * Şükür etmek. * Birisine karşı "Sağ ol, var ol, ömrüne bereket" gibi söylenen minnet sözleri. |
| TEŞEKKÜRÂT | (Teşekkür. C.) Teşekkürler. |
| TEŞELŞÜL | (C.: Teşelşülât) Suyun yüksek bir yerden aşağı şarıltı ile dökülmesi, çağlayan oluşturması. * Soğuk su banyosu yapma, duş yapma. |
| TEŞEMMÜL | İhrama bürünme. |
| TEŞEMMÜM | (şemm. den) Koklama. |
| TEŞEMMÜR | İşe hazırlanma. |
| TEŞEMMÜS | (Şems. den) Güneşleme, güneşe çıkma. * Güneş çarpması. |
| TEŞEMMÜT | Hayırla ve bereketle duâ etmek. |
| TEŞENNÜC | (Şenc. den) (C.: Teşennücât) Buruşuk olma, buruşma. * Adalelerin gerilip büzülmesi, kasılması. * Korkmak. * Titremek. |
| TEŞENNÜF | Küpe takınma. * Süslenme. |
| TEŞENNÜN | Adamın ihtiyarlıktan dolayı derisinin buruşup kuruması. * Eskimek. |
| TEŞERRU' | şeriata uygun davranma. |
| TEŞERRUK | Güneşte oturmak. |
| TEŞERRÜB | Suyu kendine çekme, içme. * Meşreb sahibi olma. |
| TEŞERRÜF | şereflenme. şeref bulma. Ulviyete erişme. |
| TEŞERRÜFÂT | (Teşerrüf. C.) Şeref duymalar, şereflenmeler. Saygı göstermeler, hürmet etmeler. |
| TEŞETTİ | (Şitâ. dan) Kışlama. Kış mevsimi boyunca bir yerde oturma. Kışı geçirme. |
| TEŞETTÜT | Dağınık olma. Dallara ayrılma. Çatallaşma. Dağılma. Perişan olma. |
| TEŞE'UB | Budaklanmak. * Perâkende olmak, dağılmak, saçılmak. |
| TEŞE'ÜM | Kötüye yorma. Uğursuz sayma. Bu anlayış dinimizde men edilmiştir. * Sola dönme. * Sola yatma. |
| TEŞEVVUK | şevklenme, istek gösterme, arzu etme, sevinme. |
| TEŞEVVÜH | Çirkinlik. |
| TEŞEVVÜŞ | Karma karışık olma. * Bulanıklık, karışıklık. |
| TEŞEYTUN | Yaramazlık etmek. |
| TEŞEYYU' | Şiilik taslamak. Şii olma. (Bak: Şia) * Vedalaşmak. * Ardınca ve peşinden gitmek. |
| TEŞEYYUH | Şeyh olduğunu iddia etmek. Şeyhlik taslama. * İhtiyarlama, yaşlanma. |
| TEŞEYYÜB | (C.: Teşeyyübât) İhmalcilik, kayıtsızlık. |
| TEŞEYYÜD | Yükseltme. Sağlamlaştırma. |
| TEŞEYYÜH | (Şeyh. den) İhtiyarlama. * Şeyhlik iddiasında bulunma. |
| TEŞEZZİ | Pâre pâre olmak. Pârelenmek. |
| TEŞEZZÜB | Dağılma, dağınık olma. |
| TEŞEZZÜN | Yoğun ve katı olmak. |
| TEŞEZZÜR | Ayrılmak. * Korkmak. * Hazırlanmak. * Davara binmek. |
| TEŞFİ' | Şefaat etmek, affı için sebep olmak. |
| TEŞFİYE | (Şifâ. dan) İyileştirme, şifalandırma. |
| TEŞHİR | Göz önüne serme, gösterme. Sergi serip âleme ilân etme. * Meşhur ve nâmdâr kılmak. * Kılıç sıyırma. |
| TEŞHİR-İ SİLÂH | Silâh çekme. |
| TEŞHİRGÂH | f. Sergi yeri, herkese gösterme yeri. |
| TEŞHİRGÂH-I ENÂM | f. Mahlukatın herkese gösterildiği yer, dünyâ. |
| TEŞHİS | Şahıslandırma. Şekil ve suret verme. Seçme, ayırma, ne olduğunu anlama. Tanıma. * Hastalığın ne olduğunu anlayıp bilmek. * Edb: Canlılandırmak, suretlendirmek. * Eşyaya şahsiyet vermek. |
| TEŞHİT | Kana bulaştırmak. |
| TEŞHİYE | "Gönlün ne isterse sana vereyim" demek. |
| TEŞHİZ | (C.: Teşhizât) (Şahz. dan) Sivriltme, keskinleştirme. * Bileme. * Gücünü, kuvvetini artırma. *Uyandırma. |
| TEŞ'İB | (C: Teş'ibât) Şubelere ayırma, dallandırma. |
| TE'ŞİB | Kandırmak. |
| TEŞ'İL | (Şu'l. den) Parlatma. Tutuşturma, alevlendirme. |
| TE'ŞİR | Gedik etmek. |
| TEŞKİH | Hurma koruğu renklenmeye başlamak. |
| TEŞKİK | (Şakk. dan) Parça parça yarma. İkiye ayırma. Yarmak. |
| TEŞKİK | Şüphede bırakmak. Şüpheye atmak. |
| TEŞKİKÂT | Şek ve şüpheler. Şüphede bırakmalar. |
| TEŞKİL | Vücud vermek. Suretlendirmek. Şekil vermek. Meydana getirmek. * Atın iki önayağı ve art ayağının birisinin beyaz olması. |
| TEŞKİLÂT | Tertipli ve düzenli çalışan birlik. |
| TEŞKİLÂT-I ESASİYE | Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır. |
| TEŞMİ' | (Şem'. den) Mumlama, bal mumuna batırma. |
| TEŞMİL | Şâmil kılmak. İhata eylemek. Kaplamak. İhrama bürünmek ve sür'atle yürümek. |
| TEŞMİM | (Şemm. den) Koklatma. Koklatılma. |
| TEŞMİR | (Şemr. den) Sıvama veya sıvanma. |
| TEŞMİR-İ SÂİD | Kolları sıvama. * Mc: Bir işe iyice adamakıllı girişme. |
| TEŞMİS | (Şems. den) Güneşe tutma, güneşe serme. * Güneşe tutup hasta etme. |
| TEŞMİT | Aksıran kimseye: "Yerhamükâllah: Allah sana merhamet etsin" deme. |
| TEŞMİYET | Aksırana karşı hayır ve bereketle duâ etmek.(Yerhamükümullâh: Allah size merhamet ve rahmet ihsan etsin) meâlinde dua etmek. |
| TEŞNE | f. Susamış. * Mc: İstekli, çok arzulayan, heveskâr. |
| TEŞNEDİL | (C.: Teşnedilân) Candan ve yürekten isteyen. |
| TEŞNEGÂN | (Teşne. C.) f. İstekliler. * Susamışlar. |
| TEŞNEGÎ | f. Susama. |
| TEŞNELEB | f. Dudağı kurumuş, çok susamış. Yanık, susuz. |
| TEŞNİ' | Başa kakmak. * Davara binmek. * Silâh takınmak. * Kötülük yapmak. Kötü göstermek. Ayıplamak. * Birisinin çok şeni' olduğunu söylemek. |
| TEŞNİÂT | (Teşni'. C.) Ayıplamalar, çirkin bulmalar. |
| TEŞNİF | Küpe takma. Küpe takınma. * Süslenme. Küpe ile süsleme. |
| TEŞNİR | Ayıp vermek. |
| TEŞRİ' | Yolu açık ve vâzıh kılma. * Şeriata isnad ve nisbet eylemek. * Kanun vaz' ve tenfiz eylemek. * Peygamberimizin (A.S.M.) şeriata dair emretmesi. * Havuza su getirmek. |
| TEŞRİ'-İ EVAMİR | Emirleri, işleri şeriata göre yürütme, idare etme, işleri şeriata uygun kılma. |
| TEŞRİ' EYLEMEK | Dinî emir ve yasakları bildirmek. Kanun bildirmek. Bir emrin kanun gibi tatbikini istemek. |
| TEŞRİC | Cem'etmek, birbiri üstüne yığmak. * Kerpiçi yerinden ayırmak. |
| TEŞRİD | Ayırma, dağıtma. Dilim yapıp kesmek. * Nefyetme, kovalama. * Belâya atma. Ürkütüp kaçırma. Sevketme. * Birisinin ayıbını teşhir eylemek. |
| TEŞRİF | Şereflendirmek. Yüksek yere çıkmak. Şeref vermek. * Bir yere buyurmak. |
| TEŞRİFAT | (Teşrif. C.) Resmî kabul ve ziyaretlerdeki kabul merasimi. Protokol. |
| TEŞRİH | Bir kitap veya ibareyi anlaşılır şekilde açıklamak, tafsilât vermek. İnceden inceye didikleyip araştırmak. * Tıb: Bir cesedi kesip parçalara ayırarak incelemek. |
| TEŞRİHAT | Açıklamak, tafsilât vermek, inceden inceye araştırmak. |
| TEŞRİHAT-I HİKEMİYE | Hikmet ve felsefe nazarıyla yapılan araştırma, açıklama. |
| TEŞRİÎ | (Teşriiye) Şeriatla, kanun ile, kanun yapma ile alâkalı, şeriata müteallik, kanuna dair. |
| TEŞRİÎ MASUNİYYET | (Masuniyyet-i teşriiye) Milletvekillerinin Meclis'te izhar ettikleri fikir ve verdikleri reylerden, mes'uliyete tâbi olmamaları. |
| TEŞRİK | Güneşlendirme. Güneşte kurutma. * Eti parçalayıp güneşte kurutma. * Doğu tarafına gitme. |
| TEŞRİK | Ortak etme. İştirak ettirme. |
| TEŞRİK-İ MESAÎ | Birlikte çalışmak. İşbirliği etmek. Bir işi beraber yapmak. |
| TEŞRİK TEKBİRLERİ | Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler. |
| TEŞRİM | Yarmak. * Yırtmak. |
| TEŞRİN | Eskiden yılın on ve onbirinci aylarına verilen ortak isim. |
| TEŞRİN-İ EVVEL | Ekim ayı. |
| TEŞRİN-İ SÂNİ | Kasım ayı. |
| TEŞRİR | Güneşte bez serip kurutmak. |
| TEŞT | Tekne, teşin, leğen, kap. |
| TEŞTİR | Edb: Bir gazeli teşkil eden beyitlerin beher mısraı arasına ikişer mısra ilâve etmek. |
| TEŞTİR | Bir nesneye ayıp vermek, noksanlık vermek. |
| TEŞTİT | Dağıtma, dağıtılma. Perişan etme. |
| TEŞTİYE | Kışın uyuyan hayvanların uykusu. |
| TEŞVİF | Tezyin etmek, süslemek.* Haberli olmak, anlamak, muttali olmak. * Bakmak, nazar etmek. |
| TEŞVİH | Çirkin yapmak. |
| TEŞVİK | Şevklendirme. Şevke getirme. Kışkırtma. Kaldırma. Cesaret verme. |
| TEŞVİK | Diken bitmek. * Ağacın dikenli olması. |
| TEŞVİKAT | (Teşvik. C.) İsteklendirmeler, şevke getirmeler. Kışkırtmalar. |
| TEŞVİR | İçinde bulunma. İçine alma, içine alıp gizleme. * Satılık olan hayvanı pazara çıkarıp gösterme. |
| TEŞVİŞ | Karıştırma. Karma karışık etme. Bulandırma. |
| TEŞVİŞİYYET | Karışıklık, bozukluk. |
| TEŞVİT | Tüyü ve kılı gitsin diye ateşe tutmak. |
| TEŞVİYE | Kebap yapmak. Kebap vermek. |
| TEŞYİ' | Uğurlamak. Gideni selâmetlemek. Yolcu etmek. * Cesaretlendirmek. |
| TEŞYİD | Müşeyyed etmek. Binayı yükseltip sağlamlaştırmak. |
| TEŞYİE | Dilemek, istemek. |
| TEŞZİB | Ağaç budamak. |
| TETABBUB | (Tıbb. dan) Hekim olmadığı hâlde hekimlik yapma. |
| TETABU' | Fasılasız birbiri ardından gelmek. Aralıksız birbirini takib etmek. |
| TETABU-U İZAFAT | Bir çok kelimenin birbirine muzaf ve muzafün ileyh olması. Zincirleme isim takımı. (İhtizazat-ı esvat-ı beşeriye misalinde olduğu gibi.) |
| TETABUK | Birbirine uygun ve muvafık olmak. Uymak. Birşeye uygun düşmek. |
| TETAFFUL | (Tufl. dan) Dalkavukluk. |
| TETAHHUL | Tıb: Dalak şişmesi. |
| TETAHHUR | Temizlenme. * Günah işlemekten uzaklaşma. |
| TETAHHURÂT | (Tetahhur. C.) Temizlenmeler. |
| TETALLU' | Boynunu uzatarak başını kaldırma. |
| TETA'UM | (Ta'm. dan) Tatma, tadına bakma. |
| TETAVÜL | Uzun olma, uzama. * Zulüm etme. * Birbirine muhalefet, kibir ve taazzum etme. * Musallat olma. * Mugayeret eylemek. |
| TETAVVU' | (Bak: Tatavvu') |
| TETAVVUAN | Nafile olarak, nafile tarzında. |
| TETAVVUF | Tavaf etme. Ziyaret maksadıyla bir şeyin veya bir yerin etrafını dolanma. |
| TETAVVUK | Boyuna gerdanlık gibi şeyler takma. |
| TETAVVUS | Tavus gibi renk renk elbise giyme. |
| TETAYÜR | (Tayeran. dan) Uçuşma. Uçuşup dağılma. |
| TETBİ' | Peşini bırakmayıp iyice araştırma. * Uyma, tâbi olma. |
| TETBİN | Fikrinde ve görüşünde dikkat etmek. |
| TETBİR | Helâk etmek, mahvetmek. |
| TETBİT | Zarar ve ziyan yapma. |
| TE'TE | Tekebbürlenmek, gururlanmak. Ululanmak. |
| TETEBBU' | Araştırıp tetkik etme. Derinliğine inceleyip tanıma, öğrenme. Öğrenmek için okuma. |
| TETEBBUÂT | Araştırıp incelemeler. Arayıp öğrenmeler. |
| TE'TEE | Söylerken dilini, "tâ" lâfzına döndürmek. |
| TETELLU' | Kalkmak için boynunu uzatmak. |
| TETERRÜB | Toz toprak içinde kalma. |
| TETERRÜS | Kalkanla siper yapmak. |
| TETEVVÜC | Tac giyme. |
| TETFÜL | Tilki eniği. |
| TETİM | Aşkla söylemek. |
| TETİMME | (Tetümme) (C.: Tetümmat) Tamam etme. Tamamlama. * Ek. Noksanını tamamlamak için ilâve edilen. |
| TE'TİYE | Su yolunu vermek. |
| TETKİK | (Bak: Tedkik) |
| TETLİYE | Nezretme. Adağı yerine getirme. * Farzdan sonra nafile namaz kılma. |
| TETMİM | Tamamlama, bitirme. * Edb: Bir şiiri tamam etmek. |
| TETNİH | Sallanmak. * Gururlanmak, tekebbürlenmek. |
| TETRA | Birbiri ardınca olmak. Birbirinin peşinden gelmek. |
| TETRE' | (Tarae. den) Ârız olur, meydana gelir (meâlinde). |
| TETRİB | Toza toprağa bulaştırma. |
| TETRİH | Tasalandırmak. Hüzünlendirmek, üzmek. |
| TETRİS | Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. |
| TETVİBE | Tevbe etmek. |
| TETVİC | (C.: Tetvicât) Tac giydirme. |
| TETYİB | Helâk etmek, mahvetmek. |
| TEVA | Mâlın helâkı. Mülkün helâk olması. |
| TEVABİ' | (Tabi'. C.) Maiyyet. Bir kimseye tâbi olanlar. İman ve İslâmiyet veya herhangi bir hususta birisine bağlı bulunanlar. * Uşaklar. * Bir merkeze bağlı olan yerler. * Gr: Evvelki kelimeye göre hareke alan kelimeler. |
| TEVABİL | (Tâbel ve Tâbil. C.) Yemeklere katılan nâne, karanfil, tarçın ve biber gibi şeyler. Baharat. |
| TEVABİT | (Tâbut. C.) Tabutlar, sandıklar. |
| TEVACÜD | Kişinin kendini vecd suretinde göstermesi. |
| TEVACÜH | (Vech. den) Yüz yüze olma. Karşı karşıya gelme. |
| TEVADD | Muhabbet etmek, sevmek. |
| TEVADU' | (İki taraf düşmanlıktan vazgeçip) barışma. |
| TEVAFFUK | (Vefk. den) Muvaffak olma, başarma. |
| TEVAFİ | Tamam olmak, tamamlanmak. |
| TEVAFUK | Birbirine uygunluk. Muvâfık oluş. Rast gelme hali. Nizamlanmış biçimde birbirine uygun olmak. |
| TEVAFUKAT | (Tevâfuk. C.) Uygunluklar. Tevafuklar. |
| TEVAFUKAT-I GAYBİYE | Göze görünmeyen ve bizim için gaybi olan tevafuklar. Kur'an veya kıymetli dinî eserlerde, bir kısım kudsi kelimelerin, yazılışlarında İlâhî bir takdir ile, altalta ve yanyana dizilişleri.(Elbette böyle mübarek bir cemaatte ve tevafukat-ı gaybiyeden daha ziyade kuvvetli bir işaret-i gaybiye var ve ben görüyorum fakat herkese ve umuma gösteremiyorum. M.) |
| TEVAFÜR | (C.: Tevafürât) Artma, çoğalma. |
| TEVAFÜRÂT | (Tevafür. C.) Artmalar, çoğalmalar. |
| TEVAGGUL | Çok uğraşma, meşgul olma. Bir işin çok ilerisine varmak. |
| TEVAGGULÂT | (Tevaggul. C.) Tevagguller. Devamlı olarak uğraşmalar. |
| TEVAGGUN | Cenk içinde ikdam etmek. Savaşta sebat edip ilerlemek. |
| TEVAGGUZ | Çok sıcak olmak. |
| TEVAHHİ | Daha çabuk, acele, sür'atli. |
| TEVAHHİ | Talep etmek, istemek. |
| TEVAHHUD | Vahid, tek olmak. |
| TEVAHHUŞ | Korkmak. Ürkmek. Kaçmak. * Hâli, tenhâ ve ıssız olmak. |
| TEVAHUK | Cemaat olup gitmek. Topluluk hâlinde gitmek. |
| TEVAİF | (Bak: Tavaif) |
| TEVAK | İstekli kimse. |
| TEVAKİ' | (Tevki'. C.) Fermanlar. |
| TEVAKKİ | Çekinme, hazer etme, sakınma, korunma. |
| TEVAKKU' | (C.: Tevakkuât) (Vuku. dan) Bekleme, umma, ümid etme. İsteme, arzu etme. |
| TEVAKKUD | Tutuşup yanma. |
| TEVAKKUF | Durma. Eğlenip kalma. Duraklama. |
| TEVAKKUFÂT | (Tevakkuf. C.) Beklemeler, durmalar, eğlenmeler. |
| TEVAKKUL | Dağ üstüne çıkmak. |
| TEVAKKUR | (Vekar. dan) Vakar peydâ etme. Vakarlanma. |
| TEVAKKUS | Şiddetle basmak. * Atın seyri. |
| TEVAKUN | Noksan etmek, eksiltmek. |
| TEVAKÜL | (Vekl. den) Birbirini vekil etme. |
| TEVALİ | Uzayıp gitmek, devam etmek. Birbiri ardınca sıra ile gelmek. Sürmek. |
| TEVALİYEN | Tevali etmek suretiyle. |
| TEVALÜD | Doğma, doğurma. |
| TEVAMÜR | Danışmak, istişare etmek. |
| TEVANA | (Tüvânâ) f. Güçlü, kuvvetli, iktidarlı. |
| TEVANİ | f. İşde tembellik etmek. * Kusur işlemek. Usançlık, bezginlik göstermek. |
| TEVARİ | Gizlenme, kaybolup göze görünmeme. |
| TEVARİ-İ KAMER | Ayın gizlenmesi, görünmez olması. |
| TEVARİH | (Târih. C.) Tarihler. Hâdiselerin zuhur zamanını kaydeden kitaplar. |
| TEVARÜD | Vârid olma, gelme. Yetişme, vâsıl olma. * Arka arkaya gelmek. * Edb: Birbirinden habersiz olarak iki şâirin aynı beyti veya mısrayı söylemeleri. |
| TEVARÜS | Mirasa konmak, birisine diğerinden irsen geçmek. Miras yemek. |
| TEVARÜSÂT | (Tevarüs. C.) Tevarüsler, mirasa konmalar. * İrsen geçmeler, irsî olarak geçmeler. |
| TEVASİ | (Vasiyet. den) Vasiyetleşme. Birbirine tavsiye etme. |
| TEVASSUL | Ulaşma, kavuşma, bitişme. * Nikâh yolu ile hısımlık, münasebet peydâ etme. |
| TEVASUK | (Vusuk. dan) Birbiriyle andlaşma. Birbirine güvenip itimad ederek andlaşma. |
| TEVASÜL | Birbirine ulaşma. |
| TEVATÜR | Kuvvetli haber. * Müteaddid şeyler birbiri ardınca zâhir olmak. * Bir hususun söylenmesi hemen herkesin ağzında olup, gezmek. Şâyia. * Fık: İçinde yalan ihtimali olmayan ve bir cemâate dayanan kuvvetli haber, ferdî olmayıp cemaate ait olan sağlam haber.(Mâlumdur ki; üç dört muhtelif yoldan gelenler, aynı bir hâdiseyi söyleseler, yakini ifâde eden tevâtür derecesinde o hadisenin kat'i vukuuna delâlet eder.İşte, meşrebce ve meslekce ve isti'dâdca ve asırca gayet muhtelif ayrı ayrı bütün muhakkikinin muhtelif tabakatından ve evliyânın muhtelif turuklarından ve asfiyanın muhtelif mesleklerinden ve hükema-i hakikiyenin muhtelif mezheblerinden olan bütün ehl-i keşif ve zevk ve şuhud ile ittifak etmişler ki: kâinat mezâhirinde ve mevcudat âyinelerinde görülen mehâsin ve kemâlât, bir tek Zât-ı Vâcib-ül Vücud'un tecelliyat-ı kemalidir ve cilve-i cemal-i esmasıdır. S.)(...Sahabeler, Kur'anın ve âyetlerin hıfzından sonra en ziyade, Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) ef'al ve akvalinin muhafazasında, bâhusus ahkâma ve mu'cizata dair ahvâline bütün kuvvetleriyle çalıştıklarını ve sıhhatlerine pek çok dikkat ettiklerini, tarih ve siyer şehadet ediyor. Resul-ü Ekrem'e (A.S.M.) ait en küçük bir hareketi, bir sireti, bir hali ihmal etmemişler. Ve etmediklerini ve kaydettiklerini, kütüb-ü ehadisiyye şehâdet ediyor. Hem asr-ı saâdette, mu'cizatı ve medar-ı ahkâm ehadisi, kitabetle çoklar kaydedip yazdılar. Hususan Abadile-i Seb'a kitabetle kaydettiler. Hususan Tercüman-ül Kur'an olan Abdullah İbn-i Abbas ve Abdullah İbn-i Amr İbn-i As, bahusus otuz kırk sene sonra, Tabiînin binler muhakkikleri, ehadisi ve mu'cizatı yazı ile kaydettiler. Daha ondan sonra, başta dört imam-ı müçtehid ve binler muhakkik muhaddisler naklettiler, yazı ile muhafaza ettiler. Daha hicretten ikiyüz sene sonra başta Buharî, Müslim, Kütüb-ü Sitte-i Makbule, vazife-i hıfzı omuzlarına aldılar. İbn-i Cevzî gibi şiddetli binler münekkidler çıkıp; bazı mülhidlerin veya fikirsiz veya hıfızsız veya nâdanların karıştırdıkları mevzu ehadisi tefrik ettiler, gösterdiler. Sonra ehl-i keşfin tasdikiyle; yetmiş defa Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) temessül edip, yakaza halinde Onun sohbetiyle müşerref olan Celâleddin-i Süyutî gibi allâmeler ve muhakkikler, ehadis-i sahihanın elmaslarını, sair sözlerden ve mevzuattan tefrik ettiler. İşte bahsedeceğimiz hâdiseler, mu'cizeler; böyle elden ele (kuvvetli, emin, müteaddit ve çok, belki hadsiz ellerden) sağlam olarak bize gelmiş.İşte buna binaen; "Bu zamana kadar uzun mesafeden gelen, şu zamandan tâ o zamana kadar bu hâdiseleri nasıl bileceğiz ki, karışmamış ve sâfidir?" hatıra gelmemelidir. M.)(Naklolunan haberler eğer tevatür suretinde olsa, kat'idir. Tevatür iki kısımdır. Biri: "Sarih Tevatür" biri: "Manevî Tevatür" dür. Manevî tevatür de iki kısımdır. Biri: "Sükûtî" dir. Yâni, sükût ile kabul gösterilmiş. Meselâ: Bir cemaat içinde bir adam, o cemaatin nazarı altında bir hâdiseyi haber verse, cemaat onu tekzib etmezse, sükût ile mukabele etse, kabul etmiş gibi olur. Hususan haber verdiği hâdisede cemaat onunla alâkadar olsa, hem tenkide müheyya ve hatâyı kabul etmez ve yalanı çok çirkin görür bir cemaat olsa, elbette onun sukûtu o hâdisenin vukuuna kuvvetli delâlet eder. İkinci kısım tevatür-ü manevî şudur ki: Bir hâdisenin vukuuna, meselâ "Bir kıyye taam, ikiyüz adamı tok etmiş." denilse; fakat onu haber verenler, ayrı ayrı surette haber veriyor... biri bir çeşit, biri başka bir surette, diğeri başka bir şekilde beyaân eder.. fakat umumen, aynı hâdisenin vukuuna müttefiktirler. İşte, mutlak hâdisenin vukuu; mütevatir-i bilmânadır, kat'idir. İhtilâf-ı suret ise, zarar vermez. M.) |
| TEVATÜRÂT | (Tevatür. C.) Tevatürler, ağızdan ağıza dolaşıp yayılan haberler. |
| TEVATÜREN | Ağızdan ağıza yayılarak. Tevatür suretiyle. |
| TEVA'UL | Yüksek yere çıkmak. |
| TEVA'UN | Davarın, beslenip semizlemek hususunda nihayet hududu bulması. |
| TEVAÜD | (Va'd. den) Birbirine söz verme. Va'dleşme. |
| TEVAZİ | (Vezy. den) İki çizginin birbirine değmeden sonsuza kadar yanyana uzaması, paralellik. |
| TEVAZU' | Alçak gönüllülük. Kibirsizlik. Mahviyet hâli. (Bak: Küfran-ı nimet)(Her adam için, hey'et-i içtimaiyede görmek ve görünmek için mertebe denilen bir penceresi vardır. O pencere kamet-i kıymetinden yüksek ise, tekebbür ile tetâvül edecek; eğer kamet-i kıymetinden aşağı ise, tevâzu' ile tekavvüs edecek ve eğilecek. Tâ, o seviyede görsün ve görünsün. İnsanda büyüklüğün mikyası, küçüklüktür; yani, tevâzudur. Küçüklüğün mizânı büyüklüktür; yani, tekebbürdür. M.) |
| TEVAZU'KÂR | f. Tevazulu, alçak gönüllü. |
| TEVAZÜF | Birbiriyle sallanıp yürümek. |
| TEVAZÜN | Denklik. Müvâzene hâsıl olmak. Aynı tartıda olmak. Karşılıklı iki taraf da vezinde müsâvi olmak. Denkleşmek. |
| TEVAZZU' | Konulma, konulmuş. Bir şeyin bir yere konuşu. |
| TEVAZZUH | (Bak: Tavazzuh) |
| TEVBE | (Tövbe) Yaptığı fenalığa pişman olmak. Allah'dan afv dilemek. Bir daha işlememeye azmetmek. Estağfirullah deyip, pişmanlık duymak. (Bak: Afv) |
| TEVBE-İ NASUH | Sâdık tevbe. Nasuh tevbesi. Rücu' ettiği günaha bir daha dönmemek veya tevbe eylediği günahı bir daha yapmamak için kasd ve niyet etmek ve bunda tam kararlı olmak. |
| TEVBEKÂR | f. Tevbeli, yaptığına pişman olmuş olan. |
| TEVBE SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 9. suresidir. Berae Suresi de denir. Medenîdir. |
| TEVBEŞİKEN | f. Tevbesini bozan. |
| TEVBİH | Azarlama. Levm etme. |
| TEVBİHAT | (Tevbih. C.) Azarlamalar, tekdirler. |
| TEVBİHAT-I ŞEDİDE | Şiddetli tekdir ve azarlamalar. |
| TEVBİS | Köpek yavrusunun gözlerini açması. |
| TEVCİB | (Vücub. dan) Lüzumlu yapma, lâzım etmek, gerektirmek. * Bir iş için vakit belirlemek. |
| TEVCİH | Döndürmek, yöneltmek. * Tefsir etmek. * Birisini bir tarafa göndermek. * Rütbe vermek. * Bir kimseye söz atmak. * Edb: İki zıd mânaya gelebilen ve birbirinin zıddı mânada söz kullanmak. |
| TEVCİH-İ KELÂM | Sözle işarette bulunmak. * Birbirinin zıddı muhtelif mânaya gelebilen kelimeyi sözde kullanmak. |
| TEVCİHÂT | (Tevcih. C.) Verilmiş rütbeler. Tevcihler. * İşaret eden mânalar. |
| TEVDİ' | Emanet vermek, bırakmak. * Misafirin veda etmesi. Giderken kalanlara: Allah'a ısmarladık gibi veda etmesi, bolluk hoşluk duasıyla bırakıp gitmesi. * Mutlaka terkedip bırakmak. |
| TEVDİAN | Vererek, bırakarak, teslim ve emanet ederek. |
| TEVDİÂT | Emânetler. Emânet bırakmalar. Emniyetli bir yere kıymetli bir şeyi teslim etmek. |
| TEV'EBAN | Davar memesinin iki yanı. |
| TEVECCU' | (C.: Teveccuât) Ağrıma, vecâlanma. Acımak. |
| TEVECCÜD | (Vecd. den) Coşma, vecde gelme. |
| TEVECCÜH | Bir şeye doğru yönelme, bir tarafa dönme. Çevrilme. * Mânen üzerine düşme. * Ait olmak. * Hoşlanmak. * Sevgi, alâka. |
| TEVECCÜH-Ü NÂS | İnsanların, bir kimseyi beğenip, ona teveccüh etmeleri ve medh ü senâ etmeleri.(Teveccüh-ü nâs istenilmez; belki verilir. Verilse de onunla hoşlanılmaz. Hoşlansa ihlâsı kaybeder, riyaya girer. Şan ü şeref arzusiyle teveccüh-ü nâs ise; ücret ve mükâfat değil, belki ihlâssızlık yüzünden gelen bir itab ve bir mücazattır. Evet, amel-i salihin hayatı olan ihlâsın zararına teveccüh-ü nâs ve şân ü şeref, kabir kapısına kadar muvakkat olan bir lezzet-i cüz'iyeye mukabil, kabrin öbür tarafında azâb-ı kabir gibi nâhoş bir şekil aldığından; teveccüh-ü nâsı arzu etmek değil, belki ondan ürkmek ve kaçmak lâzımdır. Şöhretperestlerin ve şan ü şeref peşinde koşanların kulakları çınlasın. L.) |
| TEVECCÜHÂT | (Teveccüh. C.) Teveccühler. |
| TEVECCÜS | Karnını boşaltmak. |
| TEVEDDÜD | Tedricen kendini sevdirmek. Dostluk etmek. * Cenab-ı Hakk'ın çeşitli ve lezzetli nimetler vererek insanlara kendisini sevdirmesi. |
| TEVEFFİ | Ölme, vefat. * Bütününü aldırma. |
| TEVEFFUK | Tevfike mazhar olmak. Cenab-ı Hakk'ın rızasına uygun tarzda hareket edebilmek. |
| TEVEFFÜR | Çok olmak, artmak. |
| TEVEHHUK | Boynuna kement bağlamak. |
| TEVEHHÜC | Deprenmek, hareket etmek. |
| TEVEHHÜL | (Vehle. den) Yanıltmağa çalışma. |
| TEVEHHÜM | Evhamlanmak. Az tehlike ihtimâli olsa çok korkmak. Yok olanı var zannetmekle ye'se ve korkuya düşmek. |
| TEVEHHÜM-İ EBEDİYET | Ebedî yaşayacağını zannedip Allah'ın emirlerinden ve âhiret için hazırlanmaktan gaflet etmek. Hiç ölmeyecekmiş gibi evhâm ile sâdece bu dünyayı ve dünya menfaatlerini düşünmek.(Dünyada, tevehhüm-ü ebediyet hükmünce gaflet veya dalâlet neticesinde; mevti adem ve firakı ebedî tasavvur ettiğinden, yumuşak döşeğine bedel kabrin toprağını düşünüp gaflet ve dalâlet cihetiyle, Erhamürrâhimîn'in Cennet-i Rahmetini ve Firdevs-i Nimetini düşünmediğinden ne kadar me'yusane bir hüzün ve elem çektiğini kıyas edebilirsin. M.) |
| TEVEHHÜN | Gevşeme. Kuvvetsiz hale gelme. |
| TEVEHHÜS | Bir işe dikkat ve itina ile koyulma. |
| TEVEKAN | İstekli olma. |
| TEVEKÂN | Sormamak. |
| TEVEKKELNA | Tevekkül ettik (meâlinde fiil). |
| TEVEKKELTÜ ALALLAH | Allah'a tevekkül ettim (meâlindedir). |
| TEVEKKUH | şiddetli ve haşin olmak. |
| TEVEKKÜ' | Dayanmak. |
| TEVEKKÜL | İşi başkasına ısmarlamak. * Sebeblere tevessül ettikten sonra neticesini Allah'a bırakmak. Allah'tan gelene razı olmak. Kendine ait vazifeyi yaptıktan sonra neticelerini Allah'dan istemek. Kadere razı olmak. Hakka güvenmek. * Yeis ve kederden uzak olmak. * Âcizlik göstermek.(İman tevhidi, tevhid teslimi, teslim tevekkülü, tevekkül saadet-i dâreyni iktiza eder. Fakat yanlış anlama. Tevekkül, esbabı, bütün bütün reddetmek değildir; belki esbabı, dest-i kudretin perdesi bilip riayet ederek; esbaba teşebbüs ise, bir nevi dua-i fiilî telâkki ederek; müsebbebatı, yalnız Cenab-ı Hak'tan istemek ve neticeleri O'ndan bilmek ve O'na minnettar olmaktan ibarettir.Tevekkül eden ve etmeyenin misalleri, şu hikâyeye benzer:Vaktiyle iki adam hem bellerine, hem başlarına ağır yükler yüklenip, büyük bir sefineye bir bilet alıp girdiler. Birisi girer girmez yükünü gemiye bırakıp üstünde oturup nezaret eder. Diğeri hem ahmak, hem mağrur olduğundan yükünü yere bırakmıyor. Ona denildi: "Ağır yükünü gemiye bırakıp rahat et." O dedi: "Yok, ben bırakmıyacağım. Belki zâyi olur. Ben kuvvetliyim. Malımı, belimde ve başımda muhafaza edeceğim." Yine ona denildi: "Bizi ve sizi kaldıran şu emniyetli sefine-i Sultaniye daha kuvvetlidir. Daha ziyade iyi muhafaza eder. Belki başın döner, yükün ile beraber denize düşersin. Hem gittikçe kuvvetten düşersin. Şu bükülmüş belin, şu akılsız başın gittikçe ağırlaşan şu yüklere tâkat getiremiyecek. Kaptan dahi eğer seni bu halde görse, ya divânedir diye seni tardedecek. Ya haindir, gemimizi ittiham ediyor, bizimle istihza ediyor, hapis edilsin, diye emredecektir. Hem herkese maskara olursun. Çünkü ehl-i dikkat nazarında, zaafı gösteren tekebbürün ile, aczi gösteren gururun ile, riyayı ve zilleti gösteren tasannuun ile kendini halka mudhike yaptın. Herkes sana gülüyor" denildikten sonra o biçârenin aklı başına geldi. Yükünü yere koydu, üstünde oturdu. "Oh!... Allah senden râzı olsun. Zahmetten, hapisten, maskaralıktan kurtuldum" dedi.İşte ey tevekkülsüz insan! Sen de bu adam gibi aklını başına al, tevekkül et. Tâ bütün kâinatın dilenciliğinden ve her hâdisenin karşısında titremekten ve hodfuruşluktan ve maskaralıktan ve şekavet-i uhreviyyeden ve tazyikat-ı dünyeviyye hapsinden kurtulasın... S.) |
| TEVEKKÜL-İ İMANÎ | İman edenlere yakışır tevekkül. İman kuvvetinin ve hakikatının neticesi olan tevekkül. |
| TEVEKKÜN | Musibet anında yüksek sesle bağırıp feryad etmek. |
| TEVELLA | (Tevelli) Birisini dost edinme. * Bir işi üzerine alma. * Dönme, yönelme, i'raz etme. * Ehl-i Beyt'e tam sevgi. * Akrabalık. Karabet. Yakınlık beslemek. |
| TEVELLU' | Sevme. Alâka ve aşk peydâ etme. |
| TEVELLÜC | Dühul etmek, dâhil olmak, girmek. * Vahşi canavarların yatağı. |
| TEVELLÜD | Doğma. Doğum. |
| TEVELLÜDAT | (Tevellüd. C.) Belli bir zaman içinde doğum. Umumi doğumlar. |
| TEVELLÜH | (C.: Tevellühât) (Veleh. den) Şaşakalma. Şaşırıp sersemleşme. * Hayran etme. * Kadını çocuğunden ayırma. |
| TEVELVÜL | (C.: Tevelvülât) (Velvele. den) Gürültü patırdı etme. |
| TEV'EM | İkiz. Çift doğan çocuklar. * Mc: Benzer, eş, mümasil. |
| TEV'EME | İki kız. |
| TEV'EMÎ | İkizlik. |
| TEVENNUK | Dikkatle bakmak. |
| TEVERRİ | Gizlenmek. * Belirsiz etmek. |
| TEVERRU' | Haramdan ve şüpheli şeylerden sakınmak. |
| TEVERRUK | (C.: Teverrukat) (Varak. dan) Yapraklanma. |
| TEVERRUT | Zor bir işe rastlama. Vartaya düşme. |
| TEVERRÜD | Vâridolma, gelme. * Gül gibi kızarma. |
| TEVERRÜK | Sol yanı üstüne oturup iki ayaklarını sağ tarafından uzatmak. |
| TEVERRÜS | (Veraset. den) Mirasçı olma. Vâris olma. |
| TEVESSU' | (Bak: Tevessü') |
| TEVESSUH | (Vesah. dan) Paslanma, kirlenme. |
| TEVESSUK | (Vüsuk. dan) İnanıp güvenerek ve itimad ederek dayanma. |
| TEVESSUL | (Bak: Tevassul) |
| TEVESSÜ' | (C.: Tevessüât) Genişleme, yayılma. Vüs'at bulma. * Zahmetsiz herkese yer bulunma. |
| TEVESSÜÂT | (Tevessü'. C.) Genişlemeler. |
| TEVESSÜB | (Vesb. den) Atlama, sıçrama. |
| TEVESSÜD | Dayanma, istinad. * Yastığa dayanma. |
| TEVESSÜEN | Genişleme suretiyle. Tevessü ederek. |
| TEVESSÜL | Allah'ın dergâhına yaklaştıracak amel işlemek. * Sarılmak. * Baş vurmak. * İnanmak. * Sebeb tutmak. * Hırsızlık. |
| TEVESSÜLEN | Başvurarak, girişerek. Sebep tutarak. |
| TEVESSÜM | Bir şeyin işaretlerine bakarak iyice anlamak. |
| TEVEŞŞİ | Saç ve sakalı kır olmak, alacalanmak. |
| TEVEŞŞUH | (C.: Teveşşuhât) Süslenme, takıp takıştırma. * Kadın gerdanlığını takma. |
| TEVETTÜR | Gerginleşme, gerilme. |
| TEVETTÜR-Ü A'SAB | Sinirlerin gerilmesi, sinirlenme. (Bak: Tevtir) |
| TEVETTÜR-Ü HABL | İpin gerilmesi. |
| TEVE'UR | Bir şeyin güçlenerek halli ve yenilmesi müşkil olması. * Bir hususta çetin zorlukla karşılaşmak. * Konuşanın çapraşık söylemesinden ve anlaşılmadığından dolayı, dinleyenin hayrette kalması. |
| TEVEYYÜL | (C.: Teveyyülât) Vâveylâ etme. Çığlık koparma. |
| TEVEZZUG | Hareket etmek. |
| TEVEZZÜ' | Yer tutma. * Dağılma. Bölünme, taksim olunma. |
| TEVEZZÜF | Kabuğunu soymak. |
| TEVEZZÜF | Sallanmak. * Evmek, acele etmek. |
| TEVEZZÜL | Kesilmek. |
| TEVFİK | Uygun düşürme. * Uydurma. Muvafık kılma. * Cenab-ı Hakkın kuluna yardım etmesi. |
| TEVFİK-İ HAREKET | Bir şeyin olmasına ve bir nizamın icablarına uygun düşen hareket. |
| TEVFİK-İ İLÂHÎ | Cenab-ı Hakk'ın insanı doğru yola lütfu ile sevketmesi.(Ey evliyâ-i umur! Tevfik isterseniz kavanin-i âdetullaha tevfik-i hareket ediniz. Yoksa tevfiksizlikle cevab-ı red alacaksınız. H.) |
| TEVFİKAN | Uygun olarak. Uyarak. |
| TEVFİR | Artırma, çoğaltma. * Bir kimsenin hakkını tam olarak verme. |
| TEVFİYE | Tamam vermek. |
| TEVFİZ | Evdirmek, acele ettirmek. |
| TEVGİR | (Mübalağa ile) Sıcaklatmak. |
| TEVHİD | Birleme. Bir Allah'tan başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilahe illallah sözünü tekrarlama. Her yerde ve her şeyde Allah'tan başkasının te'sir hâkimiyeti olmadığını anlamak, bilmek ve bilerek yaşamak. * Edb: Allah'ın varlığına ve birliğine dair yazılan manzume.İnsanlar, Allah'ın birliğine inananlar ve birliğine inanmayanlar olarak ikiye ayrılır. Allah'a inanmayanlar sözü, aslında Allah'ın birliğine ve sıfatlarına inanmayanlar sözünün kısaltılmış şeklidir. Çünkü insanı ve kâinatı kim yaratmıştır? Sorusuna inananlar da inanmıyanlar da cevap vermektedir. İnanmayanların verdikleri cevaplardan "kendi kendine olmuştur" sözü hem mantıksızlık, hem de varlığı bir ilâh gibi tasavvur ettiklerinden kâinatta mevcut varlıklar kadar ilâh edinmiş olurlar. "Muhtelif sebepler ve şartların bir araya gelmesiyle yaratılmıştır" diyenler, sebepleri ilâh olarak kabul etmiş ve kendisine kâinattaki sebeplerin sayısı kadar ilâhlar edinmiş olur. "Tabiat yaratmıştır" diyenlere gelince: Tabiattaki varlıklar atomlardan meydana geldiğinden hem atomu bir ilâh yerine koymuş olur ve atomlar sayısınca ilâh edinmiş olur. Demek ki Allah'ın birliğine inanmayan inkârcılar, kendi düşüncelerinin ürünü olan ilâhlara tapan putperestlerden başka birşey değildir.(Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyan, tevhid ve ferdiyeti pek çok tekrar ile, kuvvetli bir hararetle, yüksek bir halâvetle ders verdiği gibi, bütün enbiyâ ve asfiyâ ve evliyâ en büyük zevklerini ve saadetlerini kelime-i tevhid olan Lâ ilahe illallah'da buluyorlar. L.)(Arkadaş! Tevhid iki çeşit olur: Birisi âmiyâne tevhiddir ki, -Allah'ın şeriki yok ve bu kâinat Onun mülküdür - der. Bu kısım tevhid sahiplerinin fikirce gaflet ve dalâlete düşmeleri korkusu vardır. İkincisi hakiki tevhiddir ki, -Allah birdir, mülk onundur, vücud onundur. Her şey Onundur der. Lâyetezelzel bir itikada sahiptirler. Bu kısım tevhid sahipleri her şeyin üstünde Cenab-ı Hakk'ın sikkesini görür ve her şeyin cephesinde bulunan mührünü, damgasını okur. Ve bu sâyede huzurî bir tevhid melekesi mâliki olurlar ki, dalâlet ve evhamın taarruzundan kurtulurlar. M.N.)(Tevhid, yalnız tasavvurdan ibaret bir marifet değildir. Belki İlm-i Mantık'ta, tasavvura mukabil ve marifet-i tasavvuriyeden çok kıymettar ve bürhanın neticesi olan ve ilim denilen tasdiktir. Ve tevhid-i hakiki öyle bir hüküm ve tasdik ve iz'an ve kabuldür ki; her bir şeyle Rabbini bulabilir ve her şeyde Hâlıkına giden bir yolu görür ve hiç bir şey huzuruna mâni olmaz. Ş.) |
| TEVHİD-İ KIBLE | Sadece bir yere müteveccih olmak. Bir kıbleden başka kıble kabul etmemek. * Mc: Sadece bir üstad kabul etmek. |
| TEVHİD-İ ŞUHUD | Her nereye bakılırsa Allah'ın birliğini anlamak, hissetmek. * Görüş birliği. |
| TEVHİDEN | Birleştirerek, tevhid olarak. |
| TEVHİD SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 112. Suresidir. İhlâs Suresi gibi çok isimleri de vardır. (Bak: İhlâs Suresi) |
| TEVHİF | Sopa ile vurmak. |
| TEVHİM | (C.: Tevhimât) (Vehm. den) Vehme düşürme. Vehimlendirme. |
| TEVHİM | Bir nesneye gönül vermek. * Hâmile olmak ricâsını etmek. |
| TEVHİN | (Vehn. den) Zayıf kılmak, zâfiyete duçâr eylemek veya edilmek. * Zayıfa nisbet etmek veya edilmek. |
| TEVHİŞ | Ürkütme, kaçırma, korkutma. |
| TEVHİŞÂT | (Tevhiş. C.) Ürküp kaçmasına sebep olmalar, ürkütmeler. |
| TEVHİYE | Acele etmek. |
| TE'VİB | Tesbih etmek. * Sabahtan akşama kadar seyretmek. |
| TE'VİD | Eğriltme. |
| TEV'İD | (C.: Tev'idât) Sözle korkutma. |
| TE'VİL | (Tef'il veznindendir) Bir nesneye redd ve irca' etmek. Döndürmek. Te'vil kelimesi, bazı müfessirlere göre, rücu' mânasına olan "Evl: " den alınmıştır. Müfessirlerce: Bir âyet-i kerimenin mânasını bir nesneye irca' ile beyan etmektir. Bazılarınca da (Evvel: ) lâfzından alınmış olup kelâmı evveline sarf ve irca' eylemektir. Bazılarınca da hükümet ve siyaset mânasına olan (İyalet: ) den alınmıştır ki, te'vil eden kimse, zihin ve fikrini kelâmdaki sırrın tetebbuuna taslit etmekten ibarettir ki, kelimeden maksud olan mâna zâhir ve söyleyenin muradı aşikâr ola. Tefsir ve te'vil beynindeki fark ise: Tefsir: Nüzul-ü âyetin sebebinden bahs ve lügat cihetinden kelâmın mevzuuna müteallik maddeye mübâşerettir. Te'vil ise: Âyetlerin sırlarını ve istar-ı kelimatı (kelimeler perdesini ve zarını) inceden inceye araştırmak ve âyetin mâna ihtimâllerinin birini tâyin etmekten ibarettir ki, muhtelif vecihlere muhtemel olan âyetler olur. Kur'anın anlaşılmasında birinci mertebe tenzil, ikinci mertebe te'vildir.Te'vil, bundan başka "rüya tâbir etmek" mânasına gelir ve "hoş kokulu bir nebat" adıdır. (Kamus Tercemesi) |
| TE'VİLÂT | (Te'vil. C.) Te'viller. Zâhiren yakın mâna ve delil nakletmek sebebiyle başka mâna vermeler. |
| TE'VİM | Tâzim etmek, hürmet etmek. |
| TE'VİYE | Haz duyup "oh" demek. |
| TEVKÂF | (Ev) damlamak. |
| TEVKIYE | Çok sakınmak. |
| TEVKİ' | Alâmet, işaret, belirti, nişan. * Sultan. * Kılıca nakış yapmak. |
| TEVKİD | Ateş tutuşturma. |
| TEVKİD | Sağlamlaştırma. |
| TEVKİF | Alıkoyma, tutma. Hapis olarak bekletme. Vakfetme. * Arafatta mevkaf olan yerde durdurmak. * Bir kimsenin koluna bilezik takmak. |
| TEVKİFHÂNE | Hapishane. |
| TEVKİL | Kendine birisini vekil etmek. Vekil tâyin etmek. |
| TEVKİM | Zelil etmek. * Katletmek, öldürmek. * Hıfzetmek, korumak. |
| TEVKİT | Vakit tayin etmek. Vakitlendirmek. |
| TEVKİR | Tazim. Hürmetle anmak. İhtiram etmek. |
| TEVKİR | Bina için yemek pişirip yedirmek. Ziyafet vermek. |
| TEVKİS | Küçük odun parçalarını ateşe atmak. |
| TEVKİŞ | Tahrik etmek. |
| TEVKİT | Hurmanın kararmaya başlaması. |
| TEVLA' | Eğrilik. |
| TEVLE | Sihir, efsun. |
| TEVLİ' | Bir nesneye beyaz noktalar yapmak. |
| TEVLİD | Çocuğu doğarken almak. Doğurmak. Doğurtmak. * Mc: Sebep olmak, vücuda getirmek. * Beslemek. Terbiye etmek. |
| TEVLİDÂT | (Tevlid. C.) Meydana getirmeler, sebep olmalar. * Doğurmalar, doğurulmalar; doğurtmalar. |
| TEVLİH | Şaşırtma. Sersemleştirme. |
| TEVLİYET | Bir vakfın işlerine bakma vazifesi. Mütevellilik. * Yüz çevirme, yüz döndürme. * Fık: Sâhib olunan malı peşin değeri ile başkasına tevcih etme. |
| TEVR | (C.: Etvâr) Ağzı büyük gönden olan bardak. * Su bardağı. Abdest ibriği. |
| TEVRAT | Hz. Musâ Aleyhisselâm'a nâzil olan kitab-ı mukaddesin nâm-ı celili. (Hakiki Tevrat, Kur'an-ı Kerim ile barışıktır. Şimdiki ise, çok yerleri değiştirilmiş, tahrif edilmiştir. Bu kitabın aslından az bir şey kalmıştır. Aklı başında ve İslâmiyeti, Kur'an-ı Kerim'i tetkik eden Yahudiler de hidayeti seçmişler ve müslüman olmuşlardır.) |
| TEVREB (TEVÂRİB) | Toprak. |
| TEVRİB | Bir nesnenin uzunluğuyla eni arası. |
| TEVRİD | Gülgün etmek. * Ağacın çiçek vermesi. |
| TEVRİH | Bir hâdisenin veya konuşmanın tarihini yazmak. Vakit bildirmek. |
| TEVRİK | Davarın üstüne oturmak. |
| TEVRİK | Ağacın yapraklanması. |
| TEVRİM | Gazaba getirme, öfkelendirme. * Verem etme, verem edilme. * Bedenin azâsını şişirip kabartmak. |
| TEVRİS | Vâris kılmak, mirâs bırakmak. Malının faydasını birisine âid kılmak. * Ateşi yakmak, alevlendirmek için tahrik etmek. (L.R.) |
| TEVRİS | Zaferana benzer bir ot. |
| TEVRİŞ | Kandırmak. |
| TEVRİT | Tehlikeye düşürme, vartaya düşürme. |
| TEVRİYE | Örtüp gizlemek. * Sözünü veya bir haberi izah etmeyip gizlemek. * Edb: Birkaç mânası olan bir kelimenin en uzak mânasını kasdetmek. |
| TEVSEN | f. Azgın, başı sert at. * Mc: Dikbaşlı adam. |
| TEVSİ' | Genişletme. Bollaştırma. |
| TEVSİB | Sıçratmak. * Yastık dikmek. |
| TEVSİD | Yastığa dayandırma. * Dayatma, dayandırma. |
| TEVSİH | (Vesah. dan) Kirletme, murdarlama, pisletme. * Paslandırma. |
| TEVSİK | Vesikalandırmak. Vesikalamak. Sağlamlaştırmak. Yazılı hale koymak. * Bir kimse hakkında -bu emindir, mutemeddir- demek. |
| TEVSİM | Hacıların hac zamanı toplanmaları. * Dağlamak sureti ile ten üzerine işaret koyma, döğme yapma. * İsimlendirme, ad verme. |
| TEVSİR | Yumuşak etmek, yumuşatmak. |
| TEVSİT | Birini araya koyma. Ortaya koyma. Vâsıta etme. |
| TEVŞİ' | Süsleme. |
| TEVŞİH | (Vişah. dan) (C.: Tevşihât) Süslü elbise giydirme. Süsleme veya süslendirme. * Kur'ân-ı Kerimi usul ve kaidelerine göre okuma. * Bir kimseye mücevher gerdanlık takmak. * Ist: Bir eseri, büyük bir adamın adıyla süsleme. Eski ilim adamları, bazı kimselerin adına kitap yazarlar, kitabın baş tarafında onların adını zikrederler, bunu yapmakla da eseri süslemiş olurlardı. * Boyun bağı. * Urgan ve sicim asmak. |
| TEVŞİM | (C.: Tevşimât) (Veşm. den) Bedene döğme yapma. İğne ile yazı yazma veya şekil yapma. |
| TEVŞİYE | Koğuculukta mübâlağa etmek. Dedikoduculukta mübâlağa yapmak. |
| TEVTİD | Kazık kakma. |
| TEVTİNE | Yumuşak etmek, yumuşatmak. |
| TEVTİR | Yay gibi germek. Yaya kiriş germe. |
| TEVV | Tek. |
| TEVVAB | (Tevbe. den) Tevbe edenlerin tevbesini kabul eden Allah (C.C.). * Çok tevbe eden. |
| TEVZİ' | Dağıtmak. Herkesin hisselerini ayırıp vermek. Pay ederek dağıtmak. |
| TEVZİÂT | (Tevzi'. C.) Tevziler, dağıtmalar. * Herkese payını vermeler. |
| TEVZİG | Depretmek, hareket ettirmek. |
| TEVZİN | Tartmak. Ölçülü hâle koymak. * Zihinde düşünüp kararlı hâle koymak.* |
| TEY' | Kusmak. * Yere akmak. |
| TEYAKKUN | İyiden iyiye araştırıp şüphesiz tam olarak bilmek. * Tam yakınlık hâsıl etmek. |
| TEYEKKUNÂT | (Teyekkun. C.) Tam olarak ve iyice bilmeler. |
| TEYAKKUZ | Uyanık olma. * Uykudan kalkma. * Göz açıklığı. |
| TEYAMÜN | Her nesneyi sağından tutmak ve sağından başlamak. |
| TEYASÜR | Bir nesneyi solundan tutmak. |
| TEYBİS | Kurutma, kurulama. |
| TE'YE | Eğlenmek, durmak, oyalanmak. |
| TEYEBBÜS | (C.: Teyebbüsât) Kuruma, kuru olma. |
| TEYEFFU' | Yüce olmak, yükselmek. |
| TEYEFFÜN | Çok yaşamak. |
| TEYEMMÜM | Kasd. * Fık: Su bulunmadığı veya su bulunup da kullanılması mümkün olmadığı takdirde temiz olan toprak cinsinden bir şey ile, abdestsizliği veya gusülsüzlüğü -hadesi- gidermek maksadiyle yapılan bir ameliyedir. |
| TEYEMMÜN | Uğur sayma. Bir şeyle teberrük eylemek. Bir şeyi mesut ve uğurlu saymak. * Ölüyü kabirde sağ yanına yatırmak. * "Ben Yemenliyim" demek. |
| TEYEMMÜNEN | Uğur sayarak. Teyemmün ederek. |
| TEYETTÜM | Kulluk etmek. * Aşkın insanı hor ve zelil etmesi. |
| TEYETTÜN | İncir yemek. |
| TEYESSÜR | Kolaylıkla husule gelme. * Muvaffakiyet ve başarı ile bitme. |
| TEYH | (Teyhâ) Şaşkınlık. * Hayran olmak. * Tekebbürlenmek, gururlanmak. |
| TEYHA' | Issız yer. |
| TEYHÜR | Yar gibi çöküp yığılmış kumluk. |
| TE'YİD | (C.: Te'yidât) Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırma. Metânet verme. * Doğrulama, doğru çıkarma. Destekleme. |
| TE'YİS | (Ye's. den) Me'yus etme, ye'se düşürme. Umutsuzlaştırma. |
| TEYKAN | Çok sıçrayan kişi. Çok sıçrayan kimse. |
| TEYKİN | (C.: Teykinât) Tam olarak ve iyice bildirme. |
| TEYMA' | Sahra, çöl, yaban. |
| TEYMİM | Teyemmüm ettirme. |
| TEYS | (C.: Tüyüs-Tiyese-Etyâs) Erkek keçi, teke. |
| TEYSİR | (Yüsr. den) Kolaylaştırma. Kolaylaştırılma. |
| TEYYAR | Hazırlanmış. * Dalga. |
| TEYYAS | Teke besleyen ve teke tutan kişi. |
| TE'Z | Yara. * Cenk edip döğüşürken birbirine yakın olup yoldaşını gözetmek. |
| TEZABÜH | Bir karış miktarı yeri yarmak. * Birbirini boğazlamak. |
| TEZACÜR | Birbirini kandırıp bir iş üzerine ümitlendirme. |
| TEZAD | İki şeyin birbirine zıt olması. Aksilik. Terslik. * Edb: Mânaca birbirine zıt olan kelimeleri bir arada toplamak. |
| TEZADD-I TÂBİ' | Sonradan gelenin, tâbi olanın zıt olması. Tâbi olanın zıt oluşu. |
| TEZA'FUR | Elbiseye ve gövdesine za'ferân sürmek. |
| TEZAFÜR | Birbirine yardımcı olma. * Bir yere toplanma. |
| TEZAGGUM | Gadap etmek, hiddetlenmek, kızmak. |
| TEZAHHUL | Irak olmak, uzaklaşmak. |
| TEZAHHÜR | Arkalanmak. |
| TEZAHÜF | Muharebede iki taraf askerlerinin karşılaşıp çatışması. |
| TEZAHÜM | Birbirine sıkıntı vermek. Halk kalabalık edip birbirine sıkıntı vermek. |
| TEZAHÜR | Meydana çıkma, belirme, görünme. Gösteriş. * Birbirini korumak, birbirine arka olmak. * Arkalaşmak; yâni birbirine yardım etmek. * Avretine zıhar etmek, yani zevcesinin arkasını validesinin arkasına teşbih ederek "zuhruki kezuhri ümmî" demek. |
| TEZAHÜRÂT | (Tezahür. C.) Görünüşler. Gösterişler. Gösteriş için toplanmak. |
| TEZAHZUH | Uzak olmak. |
| TEZAKİR | (Tezkire. C.) Tezkereler. |
| TEZAKKUF | Bir şeyi sür'atle alıp yemek. |
| TEZAKKUM | Lokma lokma etmek. * Kaymak ile hurmayı karıştırıp yemek. (O taama "zekkum" derler.) |
| TEZAKÜR | Birbirini zikretmek. |
| TEZALLÜM | Birisinin zulmünden şikâyet etme. (Bak: Tazallüm) |
| TEZALÜM | Zulm edişmek. |
| TEZAMÜR | Birbirini kandırmak. |
| TEZARÜF | Zarif olmak isteme. |
| TEZAUF | (Zı'f. dan) Kat kat olmak, bir misli artmak. İki kat olmak. |
| TEZA'UM | Yalan olmak. |
| TEZAVÜL | Bir şeyi ortaya çıkarma, bir şeyi meydana getirme. |
| TEZAVÜR | (C.: Tezâvürat) Birbirini ziyâret etme, gidip görme. * Vazgeçme, yoldan çıkma, udul etmek. * Eğilip meyletme. |
| TEZAYUG | Meyledişmek, haktan dönmek. |
| TEZAYUK | Sıkışma. |
| TEZAYÜD | (Ziyadet. den) Ziyadeleşme, artma, çoğalma. * Söz ve sair şeyleri tekellüfle çoğaltma. |
| TEZAYÜDÂT | (Tezayüd. C.) Artmalar, ziyadeleşmeler, çoğalmalar. |
| TEZAYÜL | Ayrılmak. |
| TEZA'ZU' | Mâni olma, önleme, engel olma. |
| TEZBİB | Bir şeyin içine kuru üzüm koyma. * Yaş meyveyi kurutma. |
| TEZBİH | Çok boğazlatmak. |
| TEZBİL | (Toprağı) gübreleme. |
| TEZBİR | (C.: Tezbirât) (Zebr. den) Yazma veya yazılma. * Bez kenarına saçak yapmak. |
| TEZCİYE | Az nesne. |
| TEZEBBU' | Kişinin hulku yaramaz olmak, kötü huylu olmak. |
| TEZEBBÜD | Köpürme, köpüklenme. Kaymaklanma, kaymak bağlama. |
| TEZEBZÜB | Karışıklık. Mütereddit olmak. Kararsızlık. |
| TEZECCÜC | (Kaş) İnce olmak. |
| TEZEHHUK | Bâtıl olmak. * Helâk olmak, mahvolmak. |
| TEZEHHUR | Denizin köpürüp taşması. |
| TEZEHHÜD | Kendini dindar göstermek. Sun'i surette dindar olmak. * Dünyevî ve nefsanî şeylerden elini çekmek, ibadet etmek. |
| TEZEHHÜR | (C.: Tezehhürat) Çiçeklenme. * Yıldıramak, parlamak. |
| TEZEKKİ | Mânevi temizlenme. Ahlâken yükselme. * Zekât verme. |
| TEZEKKÜR | Unuttuktan sonra hatıra getirmek. Zikretmek. * Bir şeyi ders gibi tekrar ile ezbere almak. * Birkaç kişi toplanıp iş üzerine görüşmek. |
| TEZEKKÜRÂT | (Tezekkür. C.) Tezekkürler. |
| TEZELLUK | Kayma, sürçme. |
| TEZELLUK | Dayanmak. |
| TEZELLÜL | Zillete katlanmak. Aşağılanmak. Alçalmak. Hor ve hakir olmak. Kendini alçak tutmak. |
| TEZELLÜLÂT | (Tezellül. C.) Alçalmalar, küçülmeler, zillete katlanmalar. |
| TEZELZÜL | Sarsıntı. * Sarsılma, deprenme. |
| TEZELZÜLÎ | Sarsıntı ile alâkalı. Sarsıntı nev'inhden. |
| TEZEMMÜL | Bürünmek. Sarılmak. Örtünmek. (Bak: Müzzemmil) |
| TEZEMMÜM | Kişi kendi üzerine hak lâzım kılmak. * Ahd ü eman etmek. * Arlanmak. Utanıp çekinmek. |
| TEZEMMÜN | Sür'atle gitmek. |
| TEZEMMÜR | Savaşmak. |
| TEZEMRÜM | Çağrışmak. |
| TEZENBÜR | Kibirlenme. |
| TEZENDUK | Zındıklaşma. Hak yolundan dönme. Kâfir olmak. |
| TEZENNÜB | Kuyruk sallandırmak. |
| TEZENNÜR | Zünnar kuşanmak. |
| TEZERRİ | Üstüne binmek. |
| TEZERRU' | Elle tartmak. Bir nesneyi kolla oranlamak. * Yemeği çok yemek. * Çok konuşmak. |
| TEZERRUK | Ayrılmak, dağılmak. |
| TEZEVVUK | (C.: Tezevvukat) (Zevk. den) Tad alma, zevk alma. Tatma. |
| TEZEVVÜC | (C.: Tezevvücât) (Zevc. den) Evlenme, kadın eş alma, zevce edinme. |
| TEZEVVÜCÂT | (Tezevvüc. C.) Evlenmeler, zevce edinmeler. |
| TEZEVVÜD | Azıklanma. Yanına yiyecek alma. |
| TEZEYYUG | Haktan ayrılmak. * Kadının süslenip dışarı çıkması. |
| TEZEYYÜB | Ağzının köpüğü kenarına yığılmak. * Yaş üzümün kuruması. |
| TEZEYYÜD | Ziyadeleşme, çoğalma, artma. * Tekellüfle sözü uzatma. |
| TEZEYYÜN | Süslenme. Bezenme. |
| TEZEYYÜN-ÜL EZHÂR | Çiçeklerin tezeyyünü, ziynetlenmeleri. |
| TEZEYYÜNÂT | (Tezeyyün. C.) Süslenmeler, ziynetlenmeler. |
| TEZE'ZÜ' | Kendini hor göstermek. |
| TEZFİF | Hazırlamak. * Katli sür'atlendirmek. |
| TEZFİT | Ziftleme, zift sürme. |
| TEZGÂH | f. Dokuma âleti. * Ticaret masası. İş yeri. |
| TEZHİB | (Zeheb. den) (C.: Tezhibât) Yaldızlama işi, yaldızlama sanatı. * Süsleme. * Altın sürme. * Dişlere altın dolgu yapma, çürümüş dişleri altınla doldurma. |
| TE'ZİN | Ezan okutma. * Bağırıp ilân etme. |
| TE'ZİYE | Eziyet etme, cefa çektirme. |
| TEZKÂR | (Tizkâr) Zikretme, hatırlatma, anma, yâdolunma. |
| TEZKERE | (Tezkire) Pusula. * Herhangi bir iş için izin verildiğini bildirmek üzere alınan resmî vesika. * Bazı meslek sahipleri için yazılan, o şahsın şahsî ve meslekî durumu hakkında bilgi. Biyografi. |
| TEZKİK | Davarın derisini hilâf-ı âdet üzerine başı tarafından yüzmek. |
| TEZKİN | Teşbih etmek, benzetmek. |
| TEZKİR | Hatırlatma. * Vazifeyi veya Cenab-ı Hakk'ın emirlerini hatırlatma. Vaaz ve nasihat etme. Tenbih ve ikaz etme. * Gr: Bir kelimeyi müzekker kılmak. |
| TEZKİR-İ MÜSELLEMÂT | Müsellematı, hakikat olduğu aşikâr bilinen şeyleri, hususları hatırlatmak, tekrar etmek.(Talim-i nazariyattan ziyade tezkir-i müsellemâta ihtiyaç var. S.) |
| TEZKİRE | (Bak: Tezkere) |
| TEZKİT | Doldurmak. |
| TEZKİYE | Tamam etmek. * Boğazlamak. * İhtiyarlamak. * Ref'etmek. (Lügatta zebhetmek, yani boğazlamak mânasınadır. Bu maddenin aslı, lügatta bir tamamlanmak mânasıyla beyan olunuyor. Nitekim ateşin parlamasına "zeku-zekâ-zekâ'" denilir ki, tamam iştial etmektir. Kezâlik fehme "zekâ" denilir ki, tamam-ı fehim demektir. Sonra sinnin "yaşın" kemâline zekâ denilir ki, şebabın nihayetine gelip tamam olması demektir. İşte hayvanı boğazlamak da kanını akıtarak ve hararet-i gariziyesini teskin ederek olduğundan zekâ ve zekât tesmiye olunmuştur. İşte kelimenin lügat mânası ve esası budur.) (E.T.) |
| TEZKİYE | Doğruluğuna şehadet etmek. * Zekât vermek. * Zekât almak. * Pak ve temiz etmek. * Övmek, medhetmek. * Birisinin durumu hakkında soruşturmak. |
| TEZKİYE-İ NEFS | Nefsini temiz bilmek. Kusuru üzerine almamak. Nefsini kusursuz addetmek. * Nefsi kötü şeylerden temizlemek, hayra yöneltmek. |
| TEZLİK | (C.: Tezlikât) Sürçtürme, kaydırma. * Başın saçını yolmak. |
| TEZLİK | Keskin yapmak. * Dayandırmak. |
| TEZLİL | Birisini tahkir etme, aşağılatma. Zelil ve hakir bulma. |
| TEZLİM | Beraber etmek. * Yumuşatmak. * Değirmen döndürmek. |
| TEZMİL | Gizlemek. Bir şeyi elbiseye sarmak. Esvaba sarınıp bürünmek. * Örtü. |
| TEZMİM | Yular takma. |
| TEZMİM | Zemmetmek. |
| TEZNİB | Bir şeye ilâve, ek, zeyl takma, yazmak. Zeyl ve ilâve. Kuyruk takmak. |
| TEZNİBÂT | (Teznib. C.) İlâveler, eklemeler. Ekler. |
| TEZNİD | Çakmakla ateş yakma. * Başını devamlı önüne eğdirmek. |
| TEZNİE | Darılmak. |
| TEZNİM | Nişan ettirmek, işaretlendirmek. |
| TEZNİYE | Zinaya mensup etmek. |
| TEZNUB | Kuyruğu tarafından olmaya başlayan hurma salkımı. * Tülbendin aşağı sarkan tarafı. |
| TEZRİ' | Öksürme. * Genirmek. |
| TEZRİB | Keskinletmek. |
| TEZRİCE | (C.: Tüzrüc-Tezâric) Sülün kuşu. |
| TEZRİF | Çoğaltmak. |
| TEZRİYE | Savurmak. * Koyunun yününü kırkıp arkasında bir miktarını bırakmak. * Zelil etmek, kepâze yapmak. |
| TEZVİ' | Korkutmak. |
| TEZVİB | (C.: Tezvibât) Eritme, eritilme. |
| TEZVİC | Nikâhla bir kadını aldırmak. Birbirine eş yapmak. Evlendirmek. |
| TEZVİD | Yol azığı hazırlama. |
| TEZVİD | Sürmek. * Reddetmek. |
| TEZVİK | (Zevk. den) Tattırma, zevk aldırma. |
| TEZVİK | Süslemek, tezyin etmek. |
| TEZVİR | Söze yalan karıştırma. Yalan söze ziynet verme. * Şahidin şehadetini iptal etme. * Kendini ziyaret edene ikram etme. |
| TEZVİREN | Tezvir yoluyla. |
| TEZYİD | Artırma, çoğaltma, fazlalaştırma. |
| TEZYİD-İ GAYRET | Gayreti artırma. |
| TEZYİDÂT | (Tezyid. C.) Artırmalar, çoğaltmalar, ziyadeleştirmeler. |
| TEZYİF | Çürütmek. Küçük düşürmek. Eğlenmek, alaya almak. * Bir şeyin dışını tezyin ve tanzim edip, içini fena yapmak. Kötü ayar etmek. * Tahkir etmek. |
| TEZYİL | Eklemek. Uzatmak. Altına ilâve etmek. Zeyl yapmak. |
| TEZYİL | Ayırmak. |
| TEZYİN | Süslemek. Bezemek. Donatmak. |
| TEZYİNÂT | Süsler. Ziynetler. |
| TEZYİNÂT-I LAFZİYYE | (Muhassınat-ı lafziyye de denir. İlm-i Bediin iki bölümünden ikinci bölümüdür. ) Kelâmın lafzında olan ve göze hitab eden edebî san'atlar. Cinas, seci' gibi. |
| TI | Arabçada "" harfi. (Tâ) da denir. |
| TIB | (Bak: Tıbb) |
| TIB' | Gölge. |
| TIB' | (C.: Atbâ) Nehir. |
| TIBA' | Tabiat. Yaradılış. * Tabiatlar. Yaradılışlar. |
| TIBAA(T) | Kitap ve saire basma işi. * Kılıç yapma san'atı. |
| TIBAK | Uyma, uygunluk. * Tabakalar. Katlar. * Birbirine uygun olan şey. * Bir şeyi diğerine uydurup müsavi ve münasib kılmak. |
| TIBALE | Deve boynuna asılan büyük çan. * Davulculuk. |
| TIBB | Tabiblik, doktorluk. * Her şeyi gereği gibi bilmek. * Rıfk. Suhulet. * İrade. * Hastayı ilâçlarla tedaviye çalışmak. * Şan. * Şehvet.( $Kur'an, Hazret-i İsa Aleyhisselâm'ın nasıl ahlâk-ı ulviyesine ittibaa beşeri sarihan teşvik eder. Öyle de, şu elindeki san'at-ı âliyeye ve tıbb-ı Rabbaniye, remzen tergib ediyor. İşte şu âyet işaret ediyor ki: "En müzmin dertlere dahi derman bulunabilir. Öyle ise ey insan ve ey musibetzede benî-Adem! Me'yus olmayınız. Her dert, -ne olursa olsun- dermanı mümkündür. Arayınız, bulunuz. Hattâ ölüme de muvakkat bir hayat rengi vermek mümkündür. " Cenab-ı Hak, şu âyetin lisan-ı işaretiyle mânen diyor ki: "Ey insan! Benim için dünyayı terk eden bir abdime iki hediye verdim. Biri, mânevi dertlerin dermanı; biri de, maddi dertlerin ilâcı. İşte ölmüş kalbler nur-u hidayetle diriliyor. Ölmüş gibi hastalar dahi, O'nun nefesiyle ve ilâciyle şifa buluyor. Sen de benim eczahâne-i hikmetimde her derdine deva bulabilirsin. Çalış, bul! Elbette ararsan bulursun." İşte beşerin tıp cihetindeki şimdiki terakkiyatından çok ilerideki hududunu, şu âyet çiziyor ve ona işaret ediyor ve teşvik yapıyor. S.) |
| TIBBEN | Tıp cihetiyle. Doktorlukça. |
| TIBBÎ | Hekimliğe ait. Doktorlukla alâkalı. * Hekimce. |
| TIBBİYE | Tıp mektebi. Tıp fakültesi. |
| TIBBE | (C.: Tıbeb) Bir parça uzun bez. |
| TIBK | Aynısı, tıpkısı, tam aslı, tam kendisi. |
| TIBL (TABL) | (C.: Tubul-Atbal) Davul. |
| TIBS | Kurt, zi'b. |
| TIFL | Küçük çocuk. * Her şeyin cüz ve parçası. * Batmaya yakın güneş. * Kıvılcım. |
| TIFL-I NEV-RESİDE | f. Yeni yetişmiş çocuk. |
| TIFL-I NEV-ZÂD | Yeni doğmuş çocuk. |
| TIFLÂNE | f. Çocukçasına, çocuk gibi. Çocuğa yakışır surette. |
| TIFLİYYET | Çocukluk. Çocuk hâli. |
| TIGA | Yüksek sesle gülme. |
| TIHAL | Dalak. |
| TIHANE | At değirmeni. |
| TIHL | Hiddetli adam. * Dalağı büyük adam. |
| TIHMAR | Doldurmak. |
| TIHN | Un. |
| TIHS | Asıl. * Göz karanlığı. |
| TIKDE | Asmacık adı verilen ufacık taneler. |
| TIKNAZ | Kısa boylu ve şişman, toplu. |
| TIKNEFES | Zor nefes alan. Rahat nefes alamayan. |
| TIKSAR | Halka biçiminde taç. * Kaınların boyunlarına yaptıkları bağ. |
| TIKTIKA | (Bak: Taktaka) |
| TILA' | Sürülecek şey. Sürülecek merhem, yağ veya ilâç. * Madeni parlatmakta kullanılan sıvı yaldız. * Cilâ verecek boya. * Diş sarılığı. * Üzüm suyundan kaynatmak sebebiyle üçte birinden azı giden şarap. |
| TILA' | Üzerinde güneş doğan yer. |
| TILA | (C.: Talyân) Küçük kuzu ve oğlak. * Mahpus kimse. * Diş sarılığı. |
| TILAB | Talep etmek, istemek. |
| TILBE | Talep olunmuş, istenmiş, matlub. |
| TILH (TALİH) | (C.: Tılâh-Talâyıh) Zayıf. * Yorulmuş. * Geç gelmek. |
| TILHAM | Fil. |
| TILK | Helâl nesne. * Bükülmüş ip. |
| TILMESA | Yol bulunmaz otsuz ve susuz korkunç yer. * Çok karanlık gece. |
| TILS | (C.: Atlâs) Sahife. * Mahvolmuş nesne. * Tüyü dökülmüş olan deve uyluğunun derisi. * Elbisenin eskimesi. |
| TILSIM | Herkesin bilip çözemediği gizli şey. * Gizli sır. Fevkalâde kuvvet ve te'siri hâiz olan şey. * Definenin bulunmasına mâni olan mevhum şey. |
| TILSIM-I KÂİNAT | Kâinatın tılsımı, kâinattaki anlaşılması zor olup herkesin yalnız kendi akliyle bilemeyeceği gizli ve ince hakikatlar. |
| TILSIM-I MUĞLAK | Anlaşılması zor, kapalı gizli şey. * Açılması müşkül olan tılsım, kapalı ve gizli haber. |
| TILSIM-I MÜŞKİLKÜŞÂ | Açılması ve anlaşılması zor olan İlâhî gizli mânaları, hakikatları açan tılsım. |
| TILV | Kurt, zi'b. |
| TIM | Deniz. * Deve kuşunun erkeği. * Çok mal. |
| TIMAH | (Tumah - Matmuh) Bir şeye göz dikerek bakmak. Haris olmak. Hırsla onu istemek. |
| TIMIRR | Ürkek at. * Sıçramaya ve seğirtmeye hazırlanmış at. * Seri, çabuk. |
| TIML | Hırsız. |
| TIMLE | Zayıf kadın. |
| TIMR | (C.: Etmâr) Eski kaftan. * şakrak kuşu. |
| TIMRES | (Tımrus) Yalancı, kezzab. * Leim, alçak kimse. |
| TIMTIM | Kalın etli, cüsseli adam. * Dilinde pelteklik olan, kekeme. |
| TINAB | (C.: Tunub) Kazığa bağlanan çadır ipi. |
| TINBAR | (Tunbur) Tanbur adı verilen çalgı âleti. |
| TINİN | (Bak: Tanin) |
| TINNET | Çınlama. |
| TIP | (Bak: Tıbb) |
| TIRAD | Kısa mızrak. |
| TIRAF | Gönden veya sahtiyandan yapılan ev. * Cild. |
| TIRAK | Gitmek. |
| TIRAZ | Elbiselere nakışla yapılan süs. * Sırma ve ipekle işleme. * Zinet, süs. * Üslup, tarz, tutulan yol. * Döviz. |
| TIRAZ | f. " Süsleyen, donatan" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şükufe-tıraz $ : Çiçek süsleyen. |
| TIRAZENDE | f. Süsleyen, donatan, süsleyici. |
| TIRBAL | (C.: Tarâbil) Büyük taş. |
| TIRF | Atın iyisi. |
| TIRK | Kuvvet. * Besililik, semizlik. |
| TIRM | Yağ. |
| TIRMESA | Karanlık, zulmet. |
| TIRRAK | Tiryak, ilâç. * Afyon. |
| TIRRİH | Tuzlu balık, sardalya. |
| TIRS | (C.: Etrâs) Kâğıt, sahife. |
| TISYAR | Arslan. * Sivri sinek. |
| TIŞE | Ufak çocuk. |
| TIVAL | Uzun olanlar. |
| TIVAL-I MUFASSAL | Kur'an-ı Kerim'de 49'uncudan 85'inciye kadar olan sureler. |
| TIYBE | Helâl. * Güzel, temiz. |
| TIYERE | şom ve yaramaz görmek. |
| TIYN | Çamur. Balçık. |
| TIYNET | Huy. Yaradılış. |
| TIYRE | Darılma, gücenme. * Darılan, gücenen. |
| TIYSAR | Sivrisinek. * Arslan. |
| TIYYE | Niyet, kast. |
| TÎ' | Kırk baş koyun. |
| TÎB | (C.: Etyâb) Güzel koku. Güzel kokusu için sürülen şey. |
| TİBA' | Birbiri ardınca olmak. Peşpeşe bulunmak. |
| TİBN (TEBN) | Kuru ekin sapı. Saman. * Yirmi kişiyi doyuran büyük kap. |
| TİBNÎ | Saman renkli. |
| TİBR | Altın parçası. Altın ve gümüş tozu. |
| TİBRAK | Bıçak. |
| TİBYAN | Açık ifade ile beyan etme. Açıklama. * Meşhur bir Kur'ân tefsirinin adı. |
| TÎC | (Tâc. C.) Taçlar. |
| TÎCAN | (Tâc. C.) Taçlar. |
| TİCANÎ | Kuzey Afrikada, hicri 1200 tarihlerinde Ahmed Ticanî adında bir şahıs tarafından kurulan bir tarikattır. |
| TİCARET | Alım-Satım. |
| TİCARETGÂH | f. Ticaret yapılan yer, ticaret yeri. |
| TİCARETHÂNE | f. Ticaret yeri. Ticaret edilen yer. |
| TİCARÎ | (Ticariyye) Ticaretle ilgili, ticarete ait. |
| TİCFAF | (C.: Tecâfif) Zırh. |
| TİCVAL | Memleket seyredip dolaşmak, gezmek. |
| TİFFAN | Her nesnenin vakti. |
| TÎG | f. Kılıç, seyf. |
| TÎG-İ BÜRRAN | Keskin kılıç. |
| TÎG-İ GUŞTİN | Etten kılıç. * Mc: Dil. |
| TÎGBEND | f. Kılıç kuşanan, kılıç bağlayan. |
| TÎGDÂR | f. Kılıç taşıyan, kılıçlı. |
| TÎGZEBAN | f. Dili kılıç gibi olan. Tesirli söz söyleyen. |
| TÎGZEN | f. Güzel kılıç kullanan. |
| TÎH | (C.: Etyâh) Çöl. Susuz sahra. Sina yarımadasındaki çöl. (Musâ (A.S.) Mısır'dan çıktıktan sonra, kavmiyle beraber kırk sene bu çölde dolaşmıştır.) |
| TİH | Gülen kimsenin gülerken çıkardığı ses. |
| TİL' | Etrafına çok iltifat eden kişi. Etrafdakilerle şakalaşan kimse. |
| TİL'ABE | Oynaşmak. |
| TİLAD | Köle, hayvan, mülk, mal gibi şeyler. * Kendi yanında eskiden beri mevcud olan ve yeni olmuş olan şey. |
| TİLAL | (Tell. C.) Kümeler, yığınlar. Tepeler. |
| TİLAMİZ(E) | (Bak: Telâmiz) |
| TİLAVET | Okumak. Takib etmek, arkasına düşmek. |
| TİLAVET-İ KUR'ÂN | Kur'an-ı Kerim'i usulüne göre okumak, mânâsını tefekkür etmek. |
| TİLHAH | Devamlı olarak bir yerde durmak. |
| TİLKA' | Taraf, yön, cihet. * Hiza. * Mülâkat. Görüşmek ve buluşmak. |
| TİLKA-İ NEFİS | Nefis tarafından. Nefis cihetinden. |
| TİLLE | Basamak. * Sıradağ. |
| TİLLE | f. İşlenmemiş altın. |
| TİLMİZ | Çırak. Talebe. Kalfa. |
| TİLMİZÂNE | f. Talebe gibi. Tilmize yakışır surette. |
| TİLMİZİYET | Talebelik, tilmizlik, öğrencilik. |
| TİLTAL | Hareket ettirmek. |
| TİLTİLE | Sabırsız olmak. * İşi güç olmak. * Hurma çöpünden yapılan bardak. |
| TİLV | Tâbi. |
| TİMAR | f. Bir şeyin devam ve inkişafı için yapılan hizmet. * Sipâhiye verilen öşrü alınacak arazi. (Bak: Zeâmet) |
| TİMAR-HÂNE | f. Akıl hastahanesi, tımarhâne. |
| TİMLAK | Mülayemet etmek, yumuşaklık göstermek. * Tereddüt etmek, karar verememek. |
| TİMRAD | (C.: Temârid). Güvercin yuvası. |
| TİMSAL | Resim, suret, sembol, nümune. Tasvir. Bir şeyi başka bir şeye benzetmek. Heykel.(Cam, su, hava, âlem-i misal, ruh, akıl, hayal, zaman vesâire gibi, tecelli-i timsal akislere mahal ve mazhar olan çok şeyler vardır. Maddiyat-ı kesifenin timsalleri hem münfasıl, hem ölü hükmündedirler. Çünkü asıllarına gayr oldukları gibi, asıllarının hâsiyetlerinden de mahrumdurlar. Nurânilerin timsalleri ise, asıllarıyla muttasıl ve asıllarının hâsiyetlerine mâlik ve asıllarına gayr değillerdir. Binaenaleyh Cenab-ı Hak, şemsin hararetini hayat, ziyasını şuur, ziyadaki renkleri duygu gibi yapmış olsa idi, senin elindeki âyinede temessül eden şemsin timsali seninle konuşacaktı. Çünkü o timsalinde oldukça harareti, ziyası, renkleri olurdu. Hararetiyle hayat bulurdu, ziyasiyle şuurlu olurdu. Renkleri ile de duygulu olurdu. Böyle olduktan sonra, seninle konuşabilirdi. Bu sırra binaendir ki, Resul-i Ekrem (A.S.M.) kendisine okunan bütün salâvat-ı şerifeye bir anda vâkıf olur. M.N.) |
| TİMŞEK | İç mest üstüne vurulan parça, yapılan yama. |
| TİMTAM | Dilini "te" harfine alıştırmış olan kimse. |
| TÎN | İncir. |
| TÎN SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 95. suresinin ismidir. Mekkîdir. Vettîni Suresi de denir. |
| TÎN | (C.: Etyân) Balçık. * Mektup gibi şeyleri mühürlemek. |
| TİNAE | Mukimlik, ikamet etmeklik. Ayakta durmak. |
| TİNAVE | Müzakereyi terketmek. Görüşmeyi bırakmak. |
| TİNBAL | Kısa, bodur kimse. |
| TÎNE | (Tıynet) Balçık. * Hilkat, yaratılış. |
| TİNNÎN | Büyük yılan, ejder, ejderha. * Koz: Gökte yedi burc boyunca uzanan hafif beyazlık. * Ejderha burcu. Semânın şimal yarım küresinde Küçük Ayı burcunu etrafından saran, kıvrılıp bir yıldız dörtgeni ile nihayet bulan bir burç. |
| TİNNÎN-İ FELEK | Saman yolu, hacılar yolu. Gökteki husuf ve küsuf mevkileri olan iki düğüm. |
| TİNNÎNEYN | İki yılan. Mc: İki yılana benzetilen güneş ve ayın medârının farazî kavisleri.(Derecât-ı şemsiye medarı olan "mıntıkat-ül büruc" tabir ettikleri daire-yi azime, menazil-i Kameriyenin medarı bulunan mâil-i Kamer dairesi, birbiri üstüne geçmekle o iki daire, her birisi iki kavis şeklini vermiş. O iki kavise Felekiyyun uleması lâtif bir teşbih ile büyük iki yılan nâmı olan tinnîneyn namını vermişler. L.) |
| TİNNÜ | Beraberlik, eşitlik. |
| TİP | t. Benzerlerinin ana vasıfları kendinde görülen ideal örnek, misal. |
| TİPİK | t. Nümune, örnek olarak. Benzer. |
| TİR | f. Ok. |
| TİR'ABE | Deve hörgücünün bir miktarı. |
| TİR'ABE | Deve hörgücü. |
| TİRAMOLA | İtl. Halat çekme. |
| TİRASE | (Türs. C.) Ask: Kalkanlar. |
| TİRAŞ | f. Tıraş. * Üst taraftan yontarak düzelten. * Üst taraftan düz olarak yontma. |
| TİRAŞİDE | f. Tıraş olmuş, tıraş edilmiş. * Yontulmuş, düzleştirilmiş. |
| TİRB | (C.: Tirâb-Etrâb) Anasından saçlı ve dişli doğan oğlan. * Yaşta diğerine eşit olan nesne. * Lezzet. |
| TİRBAN | (Türâb. C.) Topraklar. |
| TİRDAN | f. Ok mahfazası, sadak. |
| TİRE | f. Karanlık. Bulanık. |
| TİREDİL | f. Fena kalbli, kalbi kara. |
| TİREGÎ | f. Karalık. Bulanıklık. |
| TİREGUN | f. Bulanık renkli, kara renkli. Rengi bulanık. |
| TİRENDAZ | f. Ok atan, okçu. |
| TİREŞEB | f. Karanlık gece. |
| TİRERE'Y | (Tire-re'y) f. Tedbirsiz. |
| TİRHAL | Yola çıkma, göç etme. |
| TİRKEŞ | f. Okluk, ok kabı, sadak. |
| TİRMİZÎ | (Bak: Kütüb-ü Sitte) |
| TİRYAK | Panzehir. Zehirlenme veya hastalıklardan hemen şifâ bulmağa vesile olan ilâç. |
| TİRYAKİ | Afyon kullanmağa alışmış, afyonkeş. * Keyif verici şeyler kullanmağa alışık olan. * Mc: Huysuz, aksi, titiz. |
| TİS'A | Dokuz. 9. |
| TİS'A MİE | Dokuz yüz. 900 |
| TİSHAN | (C.: Tesâhin) Çizme. |
| TİS'ÛN | (Tis'în) Doksan, 90. |
| TÎŞ | şiddet. * Hafiflik. |
| TÎŞE | f. Muharebede kullanılan başı sivri ve keskin balta, keser. |
| TİŞRAB | Şarap içmek. |
| TİYAKA | Cimaa pek ziyade düşkün olmak. * Şehvetin galip olması. |
| TİYATRO | yun. Dram, komedi ve sair piyeslerin temsil edildiği yer. * Sahneye konulan oyun ve bu gibi temsilleri oynama san'atı.(İşte dans ve tiyatro gibi o zamanın lehviyatları ve kebairleri ve bid'aları birer câzibedarlık ile pervane gibi nefisperestleri etrafında toplar, sersem eder. Ş.) (Bak: Roman) |
| TİYESE | (Teys. C.) Erkek keçiler, tekeler. |
| TİYFAK | Helâk olmak, mahvolmak. |
| TİYNET | (Bak: Tıynet) |
| TİZ | f. Keskin. * Çabuk, tez. * Sık. |
| TİZ-ÂB | f. Kezzap. |
| TİZ-ÇEŞM | f. Gözü keskin. |
| TİZ-DEST | f. Çabuk iş gören, eline çabuk. |
| TİZÎ | f. Çabukluk, tezlik. * Keskinlik. * Sıklık. |
| TİZNA | f. Kılıç, bıçak gibi şeylerin keskin olan ağız tarafı. |
| TİZ-PÂ(Y) | f. Tez, süratli, ayağına çabuk. |
| TİZ-PER | f. Hızlı ve çabuk uçan. |
| TİZ-REFTÂR | (Tiz-rev) f. Çabuk yürüyüşlü, acele ile giden. |
| TİZ-REV | (Bak: Tiz-reftar) |
| TOKAT | Kale içi, siper, ahır, ağıl. El içi gibi yer. * Dere arası olan hayvan mer'ası. * El içiyle vurulan sille. |
| TOLGA | Başlık, miğfer nevilerinden birinin adıdır. |
| TONAJ | Bir vasıtanın iç hacmine göre taşıma kapasitesi. |
| TOPUZ | t. Ucu top şeklinde sopadan ibâret eski silâh. * Top şeklinde toplanmış saç. * Kısa ve tıknaz kimse. |
| TÖHEM | (Töhmet. C.) Suçlar, töhmetler, kabahatler. |
| TÖHMET | Birisine isnad edilen, fakat kat'iyyetle işleyip işlemediği belirsiz olan suç, kabahat. * İtham altında olma. |
| TÖHMETLENDİRMEK | Suç isnad etmek. |
| TÖVBE | (Bak: Tevbe) |
| TRAJ | Fr. Basılan gazete veya mecmuanın baskı sayısı. |
| TRAJEDİ | yun. Fâcia. Mevzuunu efsanelerden veya tarihî hâdiselerden alan, seyirciler üzerinde merhamet veya dehşet hissi uyandıran sahne eseri. |
| TU | f. Sen. |
| TU(Y) | f. Katmer, kat. |
| TUAM | (Tu'me. C.) Azıklar, yiyecek şeyler. * Çeşniler, tadlar. |
| TUB | Kiremit. * Tuğla. |
| TUBA | Ne hoş. Ne iyi. Her şeyin iyisi ve efdali. * İyilik, güzellik. Baht. * Cennette bulunan ve kökü göklerde dalları aşağıda olan ağaç ismi. * Çok berrak ve saf olan. * Saâdet. Hayır. Devlet. |
| TUBA-İ HİLKAT | Hilkat ağacı, hilkat tubası. Kâinat, teşbih yapılarak tuba ağacına benzetilmiştir.(Tuba-i hilkatten semavat şıkkına hep kehkeşan ağsanınaBir Cemil-i Zülcelâl'in dest-i hikmetiyle takılmış pek güzel meyveleriz biz. M.) |
| TUBAHA | Çömlek. * Ağızdan çıkan köpük. |
| TUBAL | Kızmış bakırdan ve kızmış demirden çekiçle vurulduğunda kopup dökülen parça. |
| TUBALE | (C.: Tubâlât) Dişi koyun. |
| TUBA LE-KE | Ne mutlu sana, devlet ve saadet sana. Tuba sana. |
| TUB'AN | Mühür mumu.TUBERTU : (Tu-ber-tu) Kat kat. |
| TUBU | Bir nevi kene. |
| TUBUL | (Tabl. C.) Davullar.TUDE : f. Yığın, küme. |
| TUDE-BE-TUDE | Yığın yığın. Küme küme. |
| TUF | f. Yankı. Akseden ses. Aks-i sada. |
| TUFA | Sihir, efsun. |
| TUFAHE (TAFÂHE) | Çömlek. * Her ne olursa olsun ağzına alan köpek. * Her nesnenin üzerine gelen. |
| TUFAN | Çok şiddetli ve her tarafı kaplayan yağmur. * Nuh Peygamber (A.S.) zamanındaki büyük su baskını hâdisesi. (Hz. Nuh'un (A.S.) Cenab-ı Hak'tan aldığı emri kavmine tebliğ etmesi neticesinde kavminin ekserisi hürmetsizlik ve dinlememezlik yaptıklarından ve zulme başladıklarından, Cenab-ı Hakk'ın izni ile devamlı ve şiddetli yağmurla büyük su baskını oluyor ve Nuh Peygamber (A.S.) bir gemi yaparak, kendisine iman edenlerle ve her sınıf canlı mahluktan birer çift alarak su üzerine çıkıyor ve zâlimler suya gark oluyor, Peygambere itimad ile tâbi olanlar da tufandan kurtuluyor. Bu hâdisenin vukuu Kur'anda sâbittir.) |
| TUFANZEDE | f. Tufan görmüş. Tufana uğramış. |
| TUFAVE | Güneş dairesi. * Ay ağılı, hâle. * Kabile. |
| TUFEYLÎ | (Davetsiz ziyafete giden Tufeyl adında birisinin ismindendir) Sahte. * Dalkavuk. Çanak yalayıcı. * Başkasının sırtından geçinen. Asalak. Parazit. Fazladan. |
| TUFF | Tırnak arasında olan kir. * Parmakların üstünde olan kir. |
| TUFFAH(A) | Elma. |
| TUFU' | Ateşin sönmesi. |
| TUFUH | Kap ağız ağıza dolma. * Yukarı kalkma. * Çabuk geçme. |
| TUFUL | Güneşin batmağa yaklaşması. * (Tıfl. C.) Çocuklar. |
| TUFULÂNE | f. Çocukçasına. |
| TUFULİYYET | (Tufulet) Çocukluk. Küçüklük. Yavru oluş. * Ter u tazelik. |
| TUFYE | Mukul ağacının yaprağı. Yılanın arkasındaki hatta teşbih edilir. |
| TUGAT | (Tâgi. C.) Tâgiler. Azmış ve hak yoldan sapmış olanlar. |
| TUGAVE | Güneş dairesi. * Araptan bir kabile. |
| TUGMUS | Şeytanın ve cinnin gayet habisi. |
| TUGVAN (TUĞYÂN) | Haddinden tecavüz etmek, haddini aşmak. |
| TUGVE | Dağ başı. * Yüksek mekân. |
| TUGYAN | Zulüm ve küfürde çok ileri gitmek. Azgınlık, taşkınlık. Taşkın mizaçlılık. * Kan galebe etmesi hali. * Resmî devlet kuvvetlerine karşı durmak. * Su baskını. |
| TUGYE | Dağ başı. * Yüksek mekân. |
| TUH | Helâk olmak. * Berbad olmak. (Hakaret için söylenilen bir kelimedir) |
| TUHAF | (Tuhfe. C.) Hediyeler. * Münâsebetsiz hâl. * Eğlenceli, gülünç. * Garip iş veya şey. * Hoşa giden ve az bulunur şeyler. |
| TUHAL | Dalak ağrısı. |
| TUHARE | Taharet ettikleri suyun bakiyyesi. |
| TUHFE | Turfanda şey. * Görülmemiş yeni çıkan. Yeni. * Hediye, armağan. |
| TUHFÎ | İyilik etmek. |
| TUHLA | Kara ile boz arasındaki renk. |
| TUHLÜB | (C.: Tahâlib) Soysop, sülâle. |
| TUHM | (C.: Tühum) Her yerin ve her köyün nihayeti. |
| TUHME | Mide dolgunluğu. Hazımsızlık. |
| TUHME | Hayvanın burnunun kara olması. |
| TUHR | Pâklık, temizlik, taharet. * Kadınların iki âdet görmeleri arasındaki temizlik hâlleri. (Temizlik hâli uzayan, devam eden kadına "Mümtedet-üt tuhur" denir). |
| TUHRA | Yufka bulut. |
| TUHRUBE | (Tahrebe-Tıhrıbe) Bez parçası. * Bulut parçası. |
| TUHRURE | (C.: Tahârir) Bulut parçası. |
| TUHTUH | Kötü ahlâk. |
| TUHUHA | Hamurun ekşimesi. |
| TUHUR | (C.: Tahârir) Bulut parçası. |
| TUHUR | Arınıp pâk olmak, temizlenmek. |
| TUHUT | Hor ve hakir kimse. |
| TUHVE | Yufka bulut. |
| TUHYAN | Karlık gibi su soğutacak kap. Buzluk, buzdolabı. |
| TUHYE | Benî Temim kabilesinden bir cemaat. |
| TUKA | Takva. Allah'tan korkmak. Havfullah. |
| TUKAT | Nefsini haramdan ve şüpheli nesnelerden saklamak. |
| TUKUS | Yaban havucu. |
| TUKYE | Sakınma. |
| TUL | Boy. * Uzunluk. * Ömür ve hayat. * Uzamak. * Zaman çokluğu. * Çokluk, bolluk. |
| TUL-U EMEL | Bitmeyen istek. * Hiç ölmeyecek gibi dünyaya dalmak ve düşünmek. (Ey gafil Said! Bil ki: Galat-ı his nev'inden gayet muvakkat dünyayı lâyemut ve daimî görüyorsun. Etrafına ve dünyaya baktığın zaman bir derece sabit ve müstemir gördüğünden, fani nefsini de o nazar ile sabit telâkki ettiğinden, yalnız kıyametin kopacağından dehşet alıyorsun. Güya kıyametin kopmasına kadar yaşayacaksın gibi, yalnız ondan korkuyorsun. Aklını başına al. Sen ve hususi dünyan, daimî zeval ve fena darbesine maruzsunuz. Senin bu galat-ı hissin ve mağlatan şu misale benzer ki: Bir adam elinde olan âyinesini bir hâne veya bir şehre veya bir bahçeye karşı tutsa; misali bir hâne, bir şehir, bir bahçe o âyinede görünür. Edna bir hareket ve küçük bir tegayyür âyinenin başına gelse, o hayalî hâne ve şehir ve bahçede hercü merc ve karışıklık düşer. Hariçteki hakiki hâne, şehir ve bahçenin devam ve bekası sana faide vermez. Çünkü senin elindeki âyinedeki hâne ve sana ait şehir ve bahçe, yalnız âyinenin sana verdiği mikyas ve mizan iledir. Senin hayatın ve ömrün, âyinedir. Senin dünyanın direği ve âyinesi ve merkezi, senin ömrün ve hayatındır. Her dakikada o hane ve şehir ve bahçenin ölmesi mümkün ve harap olması muhtemel olduğundan, her dakika senin başına yıkılacak ve senin kıyametin kopacak bir vaziyettedir. Mâdem öyledir; sen bu hayatına ve dünyana, çekemedikleri ve kaldıramadıkları yükleri yükletme! L.) |
| TUL-U ÖMÜR | Ömrün uzunluğu. Uzun ömür. |
| TULEN | Uzunlukça. Uzunluk cihetinden. Boyca. |
| TULA | Boynun ön tarafı. |
| TULA | Çok uzun. Pek uzun. |
| TULAN | (Tul. den) Uzunluğuna, boyuna. |
| TULATILE | (Talâtıla) (C.: Talâtıl) Hayvanları içeri koymak. Bel ağrısı. * Zahmet. |
| TULGA | Kusmak. |
| TULHA | Boz renk. |
| TULHE | Azıcık su. * Azıcık ot. * İyi nesne. |
| TULHUM | Lezzeti değişmiş olan su. |
| TULK | Mutlak. Bağlı ve kayıtlı olmayan. |
| TULL | Süt. |
| TULLAB | (Talebe. C.) Talebeler. |
| TULLAB-I NUR | Nur talebeleri, Kur'an şakirtleri. |
| TULLEB | (Tâlib. C.) İstekliler, tâlibler, isteyenler. |
| TULME | (C.: Tulum) Ekmek. * Havuz dibinde kalan su. |
| TULU' | Doğma, doğuş. Birden zuhur etme. * Hücum etme. * Bir şeye vâkıf olup bilme. |
| TULUAT | (Tulu'. C.) Hazırlıksız olarak birden kalbe gelen mânalar, ilhamlar. Doğuşlar. |
| TULUK | (Tuluka) Açık yüzlü ve hâli iyi olmak. * Cömert olmak. |
| TULYE | (C.: Tulâ) Boyun önü. * Göğüs önü. |
| TU'M | (Tu'me) Azık, yiyinti, yiyecek şey. * Tad, çeşni. |
| TUMA'NİNE | İtminan. Emin olma, inanma, gönlü rahat olma. |
| TUMAR | (C.: Tevâmir) Dürülüp yuvarlak yapılmış şey, tomar. |
| TUME | Kadınlar topluluğu. Avretler cemaati. |
| TU'ME | (Bak: Tu'm) |
| TUMEA' | (Tâmi'. C.) Tamahkârlar. |
| TUMRUK | Yarasa kuşu. |
| TUMRUS | Sıcak külde pişmiş ekmek. |
| TUMTUMAN | Peltek. |
| TUMTURAK | Söylenişi ahenkli ve parlak olan ibare. * Gösteriş, debdebe. |
| TUMUH | Yüksekteki bir şeye göz dikme, yüksek bir şeye göz dikerek bakma. |
| TUMUM | Su baskını. * Saçını kırkıp tıraş etmek. |
| TUMUR | Aşağı sıçramak. * Doldurmak. * Seyahat edip gitmek. * Defnetmek, gömmek. |
| TUMUS | Bir şeyin mahvolması. |
| TUNB | Nâhiye, cânip, taraf, yön. |
| TUNBURANİ | (Tunburâni) Tanbur çalan. |
| TUNİ | f. Sefih, alçak, rezil. * Külhanbeyi. * Hırsız. |
| TUNUB | (C.: Etnâb) Ağaç kökleri. * Gövdenin siniri. * Süngü eğriliği. * Çadır ipleri. |
| TUR | Dağ. * Had ve mikdar. |
| TUR-U SİNA | (Bak: Sina) |
| TUR SURESİ | Kur'an-ı Kerim'in 52. Suresidir. Mekkîdir. |
| TURA | (Aslı: Tuğra) t. Topuz gibi yapılmış mendil, kuşak gibi oyun âleti. Kös, davul, trampet gibi şeylere vurmaya mahsus ip veya çomak. * Kamçı, örme kırbaç. * Demet, bağ, paket. (Bak: Turra) |
| TU-RA | f. Seni, sana, senin. |
| TURAB | Toprak, toz. |
| TURAME | Dişte olan kamaşma. |
| TURAN | Eski İranlılar tarafından Türkistan ve Tataristan taraflarına verilen isimdir. Turan, eskidenberi Türklerin oturduğu yerlere denirdi. "Türk" ile "Tur" kelimeleri arasındaki benzerlik de bu iki ismin bir asıldan ibaret olduğunu gösteriyor. |
| TURBUŞ | Takke, külah. Başa giyilen örtü. Fes. |
| TURFANDA | Mevsiminden önce yetiştirilen meyve veya sebze. |
| TURFE | (C.: Etrâf) Nâziklik, yumuşaklık. * Nimet. * Güzel yemek. * Zarif, iyi nesne. * Üst dudağın ortasında fazlalık olarak yumru et olması. (O kişiye "etref" derler. |
| TURFE | Görülmemiş, tuhaf, yeni şey. Şaşılacak şey. |
| TURFE-KÂR | f. Garip şeylerle uğraşan. Şaşılacak şeyler yapan. |
| TURGUL | Çil kuşuna benzer bir kuş. |
| TURHAN | Rum subaylarından beş bin neferin zâbiti (On bin olsa "patrik" derler.) |
| TURKA | Bir kere. |
| TURMUK | Yarasa kuşu. |
| TURMUS | Zayıf. * Kül içinde pişen ekmek. |
| TURRA | (Tuğra) Mühür. Pâdişah damgası. Pâdişahın imzası. * Kumaşın etrafındaki nişan ve işaret. Kumaşta ipekten çevrilen kenar. * Herşeyin ucu ve kenarı. * Alındaki saç. Tura. |
| TURS | Kuvvet. |
| TURSUS (TURSUN) | (C.: Tarâsis) Kalkan denilen dikenli ot. |
| TURŞ | f. Ekşi, hâmız. |
| TURTUBE | Akçe. |
| TURTUR | Uzun boylu ince adam. |
| TURU' | Bir yerden bir yere gitmek. * Sonradan olmak. |
| TURUH | Uzun. |
| TURUK | (Tarîk. C.) Yollar, tarikler. Meslekler. Usuller. * Aygırlanmak. |
| TURUK-U HAFİYYE | Gizli tarikler, yollar, tarikatlar. Gizli zikir yapan tarikatlar. |
| TURUK | Geceleyin eve gelmek. |
| TURUR | Düşürmek. |
| TURUŞ | f. Ekşi. |
| TUS | Tabiat. * Asıl. |
| TUSEN | f. Serkeş ve sert at. |
| TUSU' | Dokuz bölükte bir bölük. |
| TUŞE | f. Azık. Ölmeyecek kadar yenecek şey. |
| TUŞE-İ RÂH | Yol azığı, yol yiyeceği. |
| TUT | f. Dut. |
| TUTANAK | (Bak: Zabıt) |
| TUTİ | Dudu kuşu. Papağan. İşittiği sözleri ezberleyip, insan sesi taklidini yapan ve söyleyen bir kuş. |
| TUTİYA | Çinko. |
| TU'TU | Söylerken duraklamak. |
| TUTU | Çinko. |
| TUTUK | Örtü, perde, peçe. |
| TUUM | (Taam. C.) Taamlar, yemekler. * Lezzetler, tadlar, zevkler. |
| TUVA | Övünmüş, senâ edilmiş şey. * Tur-i Sina dağı eteğinde bir vâdinin adı. * Örülmüş kuyu. |
| TUVAL | Uzun. |
| TUVAN | f. Güç, kuvvet. |
| TUVAR | Evin çevre yanı. |
| TUVEYRAT | Kuşçuklar, küçük kuşlar. |
| TUVEYS | Küçük tavus kuşu. |
| TUVMAR | (C.: Tevâmir) Uzun dürülmüş nesne. |
| TUVT | Lüle ağzına takılan pamuk parçası. * Pamuk. * Uzun. |
| TUVVEL | Ayakları uzun olan bir cins su kuşu. |
| TUYUF | (Tayf. C.) Korkudan dolayı karanlıkta görünen hayâller. * Uykuda iken görünen hayâller. |
| TUYUR | (Tayr. C.) Kuşlar. |
| TUYUR | Birbiri ardınca iade etmek, peşpeşe geri çevirmek. Tekrarlamak. |
| TÜBBA' | Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bi'setten evvel geleceğini haber veren ve şiiri ile imanını ilân eden bir Yemen Meliki. * Câhiliyetten evvel Yemen Padişahlarının nâmı. * Bir kuş cinsi. |
| TÜBBAN | Güreşçilerin donu. |
| TÜBBET | Bir yerin adı. (İyi miskler ona nisbet olunup "Misk-i Tübbetî" derler) |
| TÜCAH | (Tecâh-Ticâh) Karşı taraf, karşı yön. |
| TÜCCAR | (Tâcir. C.) Tacirler, satıcılar. Ticaret yapanlar. |
| TÜEDE | Teenni etmek, acele etmeyip akıllıca davranmak. * Mühlet vermek. |
| TÜFE | Yırtıcı bir canavar. * Karakulak denilen canavar. * Örtünmüş kadın. |
| TÜFENG | f. Tüfek. |
| TÜFENG-ENDÂZ | f. Tüfek kullanan. |
| TÜFENG-HÂNE | f. Silâh deposu. |
| TÜFFAH | Elma. |
| TÜFL | Köpük. * Kir, pas. * Tükürmek. |
| TÜHEM | (Töhmet. C.) Suçlar, töhmetler, kabahatlar. |
| TÜKÂH | Tekyegâh. |
| TÜKLAN | Tevekkül etmek. |
| TÜKLE | İtimat etmek, güvenmek. * İşinde âciz olan kimse. |
| TÜKME | f. Düğme. |
| TÜKYE | Dayanmak, itimad etmek. |
| TÜLAVE | Borç bakiyyesi. * Havâle etmek, başkasına bırakmak. |
| TÜLÜNNE | Hâcet, ihtiyaç. |
| TÜLÜV | Tilâvet. * Bir kimseye uyup ardınca gitmek. |
| TÜNBAN | f. Don, iç donu. |
| TÜNBEK | f. Darbuka. Dümbelek. |
| TÜND | f. Sert, şiddetli, haşin. |
| TÜNDBÂD | f. Sert rüzgâr, kasırga. |
| TÜNDÇİHRE | f. Asık suratlı. |
| TÜNDÎ | f. Sertlik, katılık. Hiddet ve şiddet. |
| TÜNDMEŞREB | f. Titiz, sert tabiatlı. |
| TÜNDMİZAC | f. Sert huylu. |
| TÜNDREFTAR | f. Çabuk giden, sert ve süratli giden. |
| TÜNDZEBAN | f. Düzgün konuşan, düzgün söz söyleyen. |
| TÜNTE | f. Eşek arısı. |
| TÜNU' | Mukim olmak, ikamet etmek, bir yerde oturmak. |
| TÜRA' | (Tür'a. C.) Kanallar. * Suyun taştığı yerler. |
| TÜR'A | (C.: Türa') Kapı. Derece. * Bağ ve bostan. * Kanal. * Suyun taştığı yer. Su arkının ağzı. |
| TÜRAS | Miras mal. |
| TÜR'A | (C.: Türa' - Türüât) Kanal. * Suyun taştığı yer. |
| TÜRBAN | (Türâb. C.) Topraklar. |
| TÜRBE | Mezar üzerine yapılan yapı. Mezar. Ölmüş büyük zâta mahsus mezar. |
| TÜRBEDÂR | f. Türbe muhafız ve hizmetkârı. |
| TÜRK | Türkler, Asya'nın en büyük ve en meşhur milleti olup, Turan milletlerindendir. Türkler en evvel Sibirya ile Çin arasında olan Altın Dağı taraflarında yaşamışlar ve oradan defalarca güney ve batıya doğru yayılarak Çin'de ve Türkistan memleketlerinde fetihler yapmışlardır.Türkler eskiden beri iki şubeye ayrılmış olup; Türkistan'ın doğu tarafında bulunanlar; Uygur; batı tarafındakiler de: Türk ve Türkmen isimleriyle bilinirlerdi.Peygamberimizin (A.S.M.) hicretinden 350 sene sonra Tağ Han neslinden olduğu rivayet edilen Türkmen Hükümdarlarından Salur Han, İslâm dinini kabul ederek Kara Han ismini almış ve kavminin de ekserisine İslâm dinini kabul ettirmişti. O sıralarda Türk ve Türkmen kavimleri İslâm hilâfet merkezi olan Bağdat'a gidip gelmeğe başlamışlardı. Fıtrî cesaret ve kahramanlıkları hasebiyle Abbasi Halifeleri, bunları askerlik hizmetlerine almışlardı. Bu sebeple Türkler, Azerbeycan ve Erzurum taraflarına dolmuşlardı. Türkler, zamanla kumandanlık ve ümeralığa geçmişler, hükümet işlerini de ellerini almışlardı. Bu cihetle bütün İslâm memleketlerinde Türkler büyük bir nüfuz ve iktidara sahip olmuşlardı.Türkler, müslümanlığı kabul ettikten sonra lisanlarını Arap hattıyla yazmağa başlamışlardı. Şark Türkçesinde, yani Uygur lisanında hayli edebiyat vücuda gelmiş, bir takım şair ve edipler yetişmişti. İran'da kurulan Türk Devletleri Farisîyi resmî ve edebî lisan olarak kabul ettikleri halde; Anadolu'da kurulan Selçuklular devrinde resmî lisan Türkçe kabul edilmişti. Daha sonraları Osmanlı Devletinin kuruluşundan sonra bu lisan günden güne kesb-i Türkî etmeğe başlamış, hatta Sultan Mehmed Han, Sultan Selim ve Süleyman devirlerinde mükemmel bir Osmanlı Edebiyatı meydana gelmiş ve birçok edip ve şairler yetişmişti.(Cây-ı dikkat bir hal: Türk milleti anâsır-ı İslâmiye içinde en kesretli olduğu halde, dünyanın her tarafında olan Türkler ise Müslümandır. Sâir unsurlar gibi müslim ve gayr-ı müslim olarak iki kısma inkısam etmemiştir. Nerede Türk tâifesi varsa, Müslümandır. Müslümanlıktan çıkan veya Müslüman olmıyan Türkler, Türklükten dahi çıkmışlardır (Macarlar gibi.) Halbuki küçük unsurlarda dahi, hem müslim ve hem de gayr-ı müslim var.Ey Türk Kardeş! Bilhassa sen dikkat et! Senin milliyetin İslâmiyetle imtizaç etmiş, ondan kabil-i tefrik değil. Tefrik etsen, mahvsın! Bütün senin mâzideki mefâhirin İslâmiyet defterine geçmiş. Bu mefâhir; zemin yüzünde hiçbir kuvvetle silinmediği hâlde, sen şeytanların vesveseleriyle, desiseleriyle o mefâhiri kalbinden silme!... R.N.)(İşte ey Ehl-i Kur'ân olan şu vatanın evlâdları; Altıyüz sene değil, belki, Abbasiler zamanından beri bin senedir, Kur'ân-ı Hakîm'in bayraktarı olarak, bütün cihana karşı meydan okuyup, Kur'ânı ilân etmişsiniz. Milliyetinizi, Kur'âna ve İslâmiyet'e kal'a yaptınız. Bütün dünyayı susturdunuz, müdhiş tehacümâtı def'ettiniz. Tâ $âyetine güzel bir mâsadak oldunuz. Şimdi Avrupa'nın ve frenk-meşreb münâfıkların desiselerine uyup, şu âyetin evvelindeki hitaba mâsadak olmaktan çekinmelisiniz ve korkmalısınız!..M.)(...Evvelâ Araplar, kavimden kavime bu hizmeti yapmışlar, daha sonra Emeviye'nin son zamanlarında olduğu gibi bu hizmeti, Arap'tan Acem'e doğru geçmiş; hadis-i şerifin de delâlet ettiği üzere Fars milleti manen ve maddeten İslâmiyete pek büyük hizmetler yapmış, sonra bunlar da aynı hale gelmiş; bu defa da Allah Türkleri göndermiş. Arapların, Farslıların, kıymetini bilemeyip zâyi' ettikleri İslâm devletini ele alarak İstanbul'a ve oradan dünyanın her tarafına yaymışlar. Demek ki onlar da bu nimetin kıymetini bilmez, küfr ü küfrâna giderlerse mevkilerini, Allah'ın göndereceği diğer bir kavme terketmeğe mecbur olacaklardır. Ve kim bilir vâsi ve alim olan Allah Teâla, kıyamete kadar daha ne kavimler gönderecektir. Binaenaleyh, ey mü'minler! Dininizin kıymetini biliniz, hiç bir kavme inhisar kabul etmeyen bu vâsi' feyz-i hakkı, bu fazl-ı İlâhîyi, bu yüksek hürriyeti bırakıp da başkalarının muvalâtı arkasına düşmeyiniz. E.T.) |
| TÜRKÂN | (Türk. C.) Türkler. |
| TÜRKCUŞ | f. Yarı pişmiş et. |
| TÜRKİSTAN | f. Türklerin anayurdu olan ve Hive, Fergana, Taşkent, Buhara, Semerkant ve Kırgız şehirlerini içine alan büyük bölge.Doğu Türkistan bugün Çin'de, Güney Türkistan ise Afganistan'da, büyük parçası olan Batı Türkistan ise Rusya'da kalmaktadır. |
| TÜRKİYYAT | Türklerin dil, edebiyat, tarih ve ırki hususiyetlerini tedkik eden ilim. |
| TÜRKTAZ | f. Koşup saldırarak yağma etme. * Çapul, çapulcu. |
| TÜRKÜ | (Aslı: Türkî) Türk halk musikîsi. |
| TÜRNUK | Sel yolunda arta kalan balçık. |
| TÜRR | Yapı üstüne çekilen ip. |
| TÜRRA' | Kapıcı. |
| TÜRRAS | Kalkancı. |
| TÜRRE | (C.: Terârih) Bâtıl, herze söz. |
| TÜRREHAT | (Türrehe. C.) Saçma sapan sözler. |
| TÜRREHE | (C.: Terârih-Türrehat) Saçma sapan ve mânasız söz. |
| TÜRS | (C.: Etrâs-Tirâs-Türus) Ask: Kalkan. |
| TÜRŞÎ | Ekşilik. * Turşu. |
| TÜRÜAT | (Tür'a. C.) Kanallar. * Suyun taştığı yerler. |
| TÜRÜŞ | f. Ekşi, hâmız. |
| TÜRÜŞ-RU(Y) | (C.: Türüşruyan) Asık suratlı, ekşi yüzlü. |
| TÜS' | Dokuzda bir. (1/9) |
| TÜTUK | Örtü, perde. Çadır. |